Yemek yemeden spora, düzenli uykudan stres seviyesine kadar pek çok farklı etken vücudumuzun işleyişini etkiliyor. Metabolizmamızın ve organlarımızın doğru çalışması içinse vücudumuzun düzenli çalışması gerekiyor. Sirkadiyen ritim tam bu noktada devreye giriyor. Bu terim en genel tanımıyla, vücudun saati olarak biliniyor. Peki daha geniş tanımıyla sirkadiyen ritim nedir, ne işe yarar?
Vücudun saati olarak adlandırılan sirkadiyen ritim, kimyasal ve hormonal üretim ile metabolizmayı yaklaşık 24 saatlik döngü boyunca düzenliyor
Sirkadyen ritim terimini ilk kullanan kişi Franz Halberg. Halberg, tarafından Latince circa sözcüğünden türetilen bu kelime biyolojik bir terim olarak ise dünyevi ritim anlamına geliyor
Circa kelimesi, “tahminen bir gün” anlamına geliyor.
Bu ritim ortalama olarak 24 saat olarak biliniyor ancak bu kişiden kişiye göre değişiklik gösterebiliyor
Daha geniş tanımıyla sirkadiyen ritim nedir?
Sirkadiyen ritim, vücut saati olarak biliniyor. Bu ritim; beyin dalgaları, hormon üretimi, hücre büyümesi ve diğer aktivitelerde büyük rol oynar. Sirkadiyen, 24 saatlik bir zaman diliminde karanlık ve aydınlık döngüsüne bağlı olarak ayarlanır. Bu nedenle de uyku düzeniniz sirkadiyen ritim için çok önemlidir. Aydınlık ve karanlık döngüsüne göre ayarlanan sirkadiyen saat, uyku düzeninizi değiştirdiğinizde bozulabilir. Her zaman erken kalkan biriyseniz, geç uyanıp daha az gün ışığı aldığınızda ya da gün ışığı alamadığınızda ritminiz de doğru çalışmaz. Bu da ritmin bozulmasına neden olur. Öte yandan sirkadiyen ritimler vücut tarafından üretilir ama dış uyaranlar onları etkileyebilir. Işık, sirkadiyen saatin en büyük değişkenlerinden biridir. Kendi kendinize bırakıldığınızda bir saat fazladan uyumak isteyebilirsiniz ama güneşin odaya dolmasına izin verdiğinizde sirkadiyen saatiniz sizi uyandırmak için “yeniden ayarlanabilir.” Kısa sirkadiyen saati olan kişiler genelde “sabah” insanları olarak bilinir çünkü güneş doğduğunda ayık ve uyanmış olurlar. Uzun sirkadiyen saati olanlar ise daha geç uyanma eğilimindedir.
Sirkadiyen ritim bozulursa ne olur?
Sirkadiyen ritim bozuklukları olan kişilerde; erken uyanmak ve uykuya geri dönememek, uykuya dalamamak ya da çok uyumak gibi belirtiler gözlemlenebilir. En sık rastlanılan sirkadiyen ritim bozuklukları arasında; jet lag, yorgunluk, yönelim bozukluğu (dezoryantasyon) ve uykusuzluk bulunuyor. Ritmin uzun süreli bozulması, uykusuzluğa, konsantrasyon sorunlarına ve mental problemlere neden olabilir. Öte yandan bu vücudun düzgün çalışmasını etkileyerek bazı fizyolojik hastalıkları da tetikleyebilir. Hatta bazı araştırmalara göre sirkadiyen ritim bozukluğunun kalp hastalıkları ve kanser riskini de etkileyebileceği görüldü.
Sirkadiyen ritim bozukluğu nedenleri nelerdir?
Sirkadiyen ritminin bozulmasına neden olabilecek şeyler arasında şunlar yer alıyor;
– Vardiyalı çalışma şekli
– Gebelik
– Saat dilimi değişiklikleri
– İlaçlar
– Geç kalkmak veya geç uyumak gibi rutin değişiklikler
– Alzheimer veya Parkinson hastalığı
– Akıl sağlığı sorunları
– Menopoz
Sirkadiyen ritim bozukluğu tedavisi nasıl olur?
Sirkadiyen ritminin bozulması uzun vadede hem mental hem de fiziksel açıdan size zarar verebileceği için ritmi yeniden düzenlemeniz gerekiyor. Sirkadiyen ritmi bozukluğunun tedavisi bu sorunun altta yatan nedenine göre değişiklik gösterir. Fiziksel ya da ruhsal bir rahatsızlığınız varsa önce onun tedavi edilmesi gerekir. Ancak genel olarak amaç uyku düzeninizi yeniden oluşturmak ve yaşam tarzınızda bazı değişiklikler yapmaktır. Bu bağlamda ise ritim bozukluğu tedavisi şunları içerebilir;
– Parlak ışık tedavisi: Her gün belirli bir süre parlak bir ışığın etrafında durarak ritminizi sıfırlayabilirsiniz.
– Uyku düzeni: Eğer uyumakta güçlük çekiyor ya da sık sık uyanıyorsanız, uyku öncesi rutininizi değiştirerek örneğin uykudan önceye küçük egzersizler ekleyerek daha derin bir uyku uyumanızı sağlayabilirsiniz.
– Yaşam tarzı değişiklikleri: Uykularınızı planlamak, ışığa maruz kalmanız konusunda dikkatli olmak ve yatmadan önce bir süre kafein veya nikotinden kaçınmak gibi şeyler yardımcı olabilir.
– İlaç tedavisi: Melatonin , uyarıcılar veya hipnotikler uyku-uyanıklık döngünüzü değiştirebilir. Ancak tabii ki tüm bunları doktor kontrolünde yapmalısınız. Doktorunuz tavsiye etmeden herhangi bir ilaç kullanmaktan kaçının.
Kaynak: 1
