Önüne Çıkan Her Şeyi Öldürme İsteği: Amok Rahatsızlığı

İnsan psikolojisi çok değişkendir. Birçok uyarana tepki vermediği ve bunları mantıksal çerçevede sınıflandırdığı gibi, tam aksine bazı durumlarda da yetisini kaybedip beynin kontrolden çıkmasını sağlayabilir. Amok ya da amok koşucusu diye tabir edilen rahatsızlık da, beynin davranışları kontrol edememe durumudur. Güneydoğu Asya bölgesinde rastlanan bu rahatsızlık kelime anlamı olarak, gözü kara ve hiddetle saldıran anlamlarına geliyor. Bu rahatsızlığa yakalanan kişinin birden gözü dönüyor, durmaksızın koşuyor ve önüne çıkan herkesi öldürmek istiyor.

Bir çeşit cinnet hali olarak tanımlayabileceğimiz bu ilginç rahatsızlık, psikolojide ise ağır bir depresyondan sonra, aniden ortaya çıkan ve şiddet eğilimi gösteren disosiyatif bir ruh hâli olarak biliniyor. Amok, kültüre bağlı bir sendrom olarak kabul ediliyor.

18. yüzyılda Filipinler, Papua Yeni Gine ve Porto Riko’da bulunan ilkel kabilelerde görülen amok vakaları, coğrafi ve kültürel faktörlerin bir sonucu olarak kabul görmüşse de sonraki 2 yüzyıl boyunca amok oluşumları azaldı. Kabileler modernleşmeye başladığı için, şiddet içeren davranışlara yol açtığı düşünülen kültürel faktörler de ortadan kalktı.

Çok tehlikeli sonuçlara yol açan bu hastalık ilk kez 1849’da psikolojik bir vaka olarak sınıflandırıldı. Amok ya da amok koşucusu terimi, Malezya dilindeki mengamok kelimesinden türemiştir. Mengamok sözcüğü ise, öfkeli ve çaresiz bir suçlama anlamına gelir.

Tayland, Endonezya, Malezya gibi Güney Asya ülkelerinde karşılaşılan amok, daha çok erkeklerde gözlemleniyor. Psikotik hastalıklar, kişilik ve duygudurum bozuklukları yaşayan kişiler amok durumu için risk altında olarak nitelendiriliyor.

Bu rahatsızlığın ortaya çıktığı kişiler genellikle psikotik bir geçmişe sahip olsa da, hayatı boyunca şiddet eğilimi göstermeyen kişilerde de amok sendromu görülebiliyor.

Sendromu yaşayan kişiler, birden tehlike altında olduklarını düşünerek harekete geçiyorlar. Başlarına bir kötülük geleceğine inanıyorlar ve kaçmaya yani koşmaya başlıyorlar. Bu sırada bir trans halinde olan amok koşucusu, önüne kim çıkarsa öldürmeye hazır oluyor.

Psikologlar, bir amok saldırısını kişinin hayatını veya uzvunu riske atmadan durdurmanın neredeyse imkansız olduğunu ve hastalığı en başından önlemenin sebep olacağı zarardan kaçınmanın tek yolu olduğunu vurguluyor.

Bu nedenle de psikiyatrik rahatsızlıkları ya da psikososyal stres yaratanları belirlemek gerekiyor. Amok vakalarının görülmesi 20. yüzyılda neredeyse dursa da, modern toplumlardaki kitlesel şiddet olaylarının amokla ilişkisi inceleniyor.