26 Nisan 1986 günü, Viktor Bryukhanov yönetimindeki Çernobil Nükleer Santrali’nde bir patlama meydana geldi. Patlamayla beraber dünyanın en büyük nükleer felaketlerinden biri yaşandı. Radyoaktif toz bulutları, Avrupa’nın iç kesimlerine kadar yayıldı. Çernobil’de yaşananların etkileri bugün hala hissediliyor. Peki ama bu felaketten sorumlu birisi var mıydı? Dönemin resmi makamlarına göre, evet: Viktor Bryukhanov… Suçlamaların odağındaki ismi, Viktor Bryukhanov’u sizler için inceledik.
Viktor Bryukhanov kimdir?
Viktor Bryukhanov, 1 Aralık 1935’te Sovyetler Birliği’ne bağlı Özbekistan’ın Taşkent şehrinde doğdu. Yoksul bir Rus ailede dünyaya gelen Viktor Bryukhov, 4 kardeş arasında yükseköğrenim görme fırsatı bulan tek çocuktu. Bu sayede Taşken Politeknik Üniversitesi’nden elektrik mühendisi olarak mezun oldu. Mezuniyetinin ardından Angren Teknik Santrali’nde çalışmaya başladı.
Bu santralde, hava tahliyesi ve yakıt ikmali üzerine çalıştı. Kısa süre sonra, enerji türbinlerinde atölye mühendisi olarak yönetici pozisyonuna terfi etti. Sadece bir yıl sonra tesis müdürlüğüne yükseldi. 1970 yılında Enerji Bakanlığı’nın teklifiyle, Ukrayna’nın ilk nükleer santralinin inşasına liderlik etme şansını yakaladı. Viktor Bryukhanov, nükleer santralin inşa edilmesinde ve işletilmesinde önemli görevler üstlendi. Ayrıca patlama anını ve sonrasındaki süreçleri de kendisi yönetti.
Nükleer santralin inşa süreci
Nükleer santral, Pripyat Nehri yakınlarında inşa edilecekti. Viktor Bryukhanov, inşaatçıların ve şantiye malzemelerinin yerleştirilmesi için Lesnov adına geçici bir köy kurulmasını istedi. 1972 yılında eşi ve iki çocuğuyla beraber santral işçileri için inşa edilen Pripyat şehrine taşındı.
Santralin inşası devam ederken, Bryukhanov dünya genelinde yaygın olarak kullanılan ve basınçlı su sistemi ile çalışan soğutma reaktörlerinin kurulmasını istedi. Fakat bu istek, ekonomi ve güvenlik gerekçeleriyle reddedildi. Bunun yerine, Sovyetler Birliği’nde tasarlanan RBMK reaktörlerin inşa edilmesi kararlaştırıldı. Bryukhanov hariç diğer yetkililer, bu reaktörlerin tesisi daha güvenli hale getireceğine inanıyordu.
Santralin inşasında tek sorun soğutma reaktörleri konusundaki anlaşmazlık değildi. Gerçekçi olmayan planlamalar sebebiyle inşaatın teslim tarihi gecikiyordu. Öte yandan, malzeme kalitesinde ve nakliyesinde de sorunlar yaşanıyordu. Bu sebeple santralin açılış tarihi sürekli erteleniyordu. Viktor Bryukhanov önderliğine geçen 3 senenin ardından, inşaat halen bitmemişti.
Viktor Bryukhanov, yaşanan sorunlar ve karar alma süreçlerindeki etkisiz konumu nedeniyle istifa etmek istedi. Fakat istifası kabul edilmedi. İnşaatla ilgili bütün sıkıntılara rağmen Bryukhanov çalışmalarını sürdürdü. Sonunda, inşaat tamamlandı ve Çernobil Nükleer Santrali faaliyete geçti. 27 Eylül 1977’den itibaren Sovyetler Birliği’ne enerji sağlaya başladı.
Ancak nükleer santraldeki sorunlar, faaliyete geçmesinin ardında da devam etti. 9 Eylül 1982’de santralde meydana gelen nükleer sızıntı 14 km uzaklıktaki Pripyat’a kadar ulaştı. Büyük felaketin habercisi sayılabilecek bu olay, Viktor Bryukhanov tarafından sessizce idare edildi. Ayrıca, yetkililer olayın kamuoyuna açıklanmamasına karar verdiler.
Çernobil felaketi
26 Nisan 1986 günü, Çernobil Nükleer Santrali’nin 4. reaktöründe meydana gelen patlama, tarihin gördüğü en büyük nükleer felakete sebep oldu. Binlerce insan yaşamını yitirdi, binlercesi radyasyon tehdidiyle karşı karşıya kaldı. Patlama anında ve sonrasındaki süreci yöneten isim, Viktor Bryukhanov’du.
Viktor Bryukhanov, 26 Nisan 1986 sabahı erken saatlerde Çernobil’e çağrıldı. Bryukhanov’a yolunda gitmeyen bir şeyler olduğu söylendi. Bryukhanov bu esnada, reaktör çatısının yerinde olmadığını fark etti.
Olayla ilgi bilgi almak isteyen Bryukhanov, patlamanın gerçekleştiği 4. reaktör binasında çalışan mühendislere ulaşamadı. Olayı inceleyen vardiya şefi Arikov, ciddi bir kaza gerçekleştiğini fakat reaktörün sağlam vaziyette olduğunu aktardı. Bunun üzerine Bryukhanov, özel haberleşme sistemini kullanarak, Enerji Bakanlığı’na genel bir radyasyon kazası yaşandığını iletti. Öte yandan, Arikov’un verdiği bilgiler ışığında durumu Komünist Parti yetkililerine ve Moskova’daki üstlerine bildirdi.
Felaketin büyüklüğü hakkında net bir bilgisi olmayan Bryukhanov, operatörlere soğutma çalışmalarına devam etmelerini söyledi. Ayrıca, reaktörü çalışır hale getirmeleri talimatını verdi. Ne var ki gerçekte, patlamanın etkisiyle reaktör yok olmuştu. Öte yandan, nitelikli ölçüm cihazları bulunmadığı için santraldeki radyasyon ölçümleri sağlıklı şekilde yapılamıyordu. Bryukhanov’u yanıltan bir diğer husus da buydu.
İlerleyen saatlerde Viktor Bryukhanov, reaktörün gerçek durumunu gördü. Felaketin boyutlarını gözler önüne seren kapsamlı raporları inceledi. Buna rağmen Moskova’ya durumun kontrol altına alındığına dair güvence verdi. Oysa durum hiç de öyle değildi.
Felaketten sonraki süreç
Patlamanın yaşandığı gün soruşturma başlatıldı. Ardından, Viktor Bryukhanov resmi makamlar tarafından Çernobil’deki felaketin sorumlusu olarak gösterildi. 3 Temmuz günü Moskova’ya çağrıldı ve sorgulandı. Politbüro (Sovyet Komünist Partisi’nin en üst düzey karar mercii) ile yaptığı görüşmelerde süreci kötü yönetmekle suçlandı. Viktor Bryukhanov, operatör hatası ve reaktör tasarımındaki kusurlarla beraber kazanın birincil nedenleri arasında gösterildi.
Yapılan toplantılardan sonra Viktor Bryukhanov komünist partiden ihraç edildi ve Moskova’dan ayrıldı. Politbüro, hakkındaki soruşturmaların devam etmesine karar verdi. 19 Temmuz günü, Sovyetlerin televizyondaki ana haber programı olan Vremya’da olayla ilgi resmi açıklama yayınlandı. Açıklamayı gören Bryukhanov’un annesi, kalp krizi geçirdi ve hayatını kaybetti.
Suç ve ceza
Bryukhanov’a ve diğer bazı yöneticilere yöneltilen suçlamalar şu şekildeydi: Güvenlik yönetmeliklerini ihlal etmek, patlamaya yol açan koşullar yaratmak, radyasyon seviyesini düşük göstermek ve insanları radyoaktif olduğu bilinen bölgelere göndermek.
Viktor Bryukhanov ve diğer yöneticilerin yargılandığı dava Çernobil kasabasında başladı. Dava sonucunda sanıkların hepsi suçlu bulundu. Bryukhanov, 10 sene hapis cezasına çarptırıldı ve Donetsk’e gönderildi.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonraki süreç
5 sene sonra Sovyetler Birliği dağılınca, Viktor Bryukhanov “iyi hal” indirimiyle hapisten çıktı. Ardından Kiev’de, Ticaret Bakanlığı’nda çalışmaya başladı. Daha sonra Ukrayna’ya ait ve Çernobil felaketinin sonuçlarıyla ilgilenen bir enerji şirketinde uzun yıllar görev yaptı. Yaygın kanaate göre Çernobil’deki felaketin sorumlusu olarak görülen Viktor Bryukhanov, 13 Ekim 2021 yılında Kiev’de hayatını kaybetti.
Viktor Bryukhanov, hakkındaki suçlamaları ömrünün sonuna kadar reddetti. Kendisinin ve çalışma arkadaşlarının bu felaketten sorumlu tutulamayacağını savundu. Nükleer felaketin, dönemim yetersiz teknolojisi yüzünden gerçekleştiğini iddia etti. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ise yürüttüğü soruşturmalar sonrasında kazanın reaktör tasarımı, hatalı bilgi aktarımı ve yanlış muhakeme sebebiyle gerçekleştiği sonucuna vardı.
Kaynak: 1
