İnsanlık tarihi, medeniyetimizin seyrini değiştiren pek çok dönüm noktasıyla dolu. Bugün üzerine pek düşünmesek de, tuvaletin ortaya çıkışı da insan medeniyeti için son derece önemli bir olaydı. Fakat modern tuvaletlerin ortaya çıkması, binlerce yıl içerisinde gerçekleşebilecekti… Günümüz tuvaletleri, son derece tekil bir amaçla, üstelik insan konforu ve hijyen düşünülerek tasarlanıyor. Ancak günümüzden binlerce yıl önce tuvalet kavramı şimdikinden bir hayli farklıydı. Tuvaletler, kadim toplumların yaşamlarında da büyük bir öneme sahipti. Örneğin Antik Mısır’da sosyal statü göstergesi olarak kabul ediliyordu. Roma İmparatorluğu’nda yaşayan yurttaşların sosyalleşmek için tercih ettiği mekânların başında tuvaletler geliyordu! Gelin, tuvaletlerin tarihine kısaca bir göz atalım.
Modern anlamdakine benzer tuvaletler ilk kez Antik Mısır’da kullanıldı
“Ev içi” tuvaletler günümüzden yaklaşık 5 bin yıl önce, ilk kez Antik Mısır’ın bereketli topraklarında ortaya çıkmıştı. Ancak Antik Mısır halkı için ev içi tuvalet kullanımının getirdiği konfor, bir tuvaletin taşıması gereken özellikler arasında birinci sırada değildi. Çünkü tuvaletler, Mısırlıların yalnızca insani ihtiyaçlarını karşıladıkları, alelade yerler değildi. Tuvaletler, Antik Mısır’ın toplumsal yaşamında da büyük bir öneme sahipti…
Tuvaletler, Antik Mısır’da bir statü göstergesiydi
Bugün olduğu gibi, kadim toplumların gündelik yaşamlarında da son derece önemli bir kavram vardı: Statü! Tarih boyunca bazı toplumlar, değerli taşları bir statü göstergesi olarak kullandı. Bazı toplumlarda ise fiziksel güç en önemli statü göstergesiydi. Ancak Antik Mısır coğrafyasındaki en önemli statü göstergesi tuvaletti!
Antik Mısır’ın zenginleri, evlerindeki tuvaletlerin oturağını kireç taşından yaptırıyor, böylece toplumsal yaşamda hak ettikleri statüyü elde edebiliyorlardı. Mısır’ın yoksul insanları ise ortasında bir delik bulunan, sıradan bir tahta kullanıyorlardı.
Tarihteki ilk kanalizasyon sistemi milattan önce 2500 civarında Pakistan’da ortaya çıktı
Pakistan’daki “Mohenjo-daro” isimli şehirde yaşayanlar, tuvalet atıklarını şehirden tahliye edebilmek için tuğlalar kullanarak bir kanalizasyon sistemi ortaya çıkarmışlardı. Bazı tarihçiler, kanalizasyon hattının bulunduğu bölgenin aynı zamanda dünyanın ilk umumi tuvaletine de ev sahipliğini yaptığını düşünüyor…
Roma İmparatorluğu’nda insanlar sosyalleşmek için tuvaletleri kullanıyordu
Antik Romalılar, hem kendilerinden önceki hem de kendilerinden sonraki pek çok medeniyete kıyasla oldukça temiz insanlardı. Milattan önce 9. yüzyılda imparatorluğun pek çok bölgesinde umumi tuvaletler ve kanalizasyon sistemi son derece yaygındı. Bununla birlikte tuvaletler Roma yurttaşları için insani ihtiyaçların giderildiği yerlerden çok daha öte bir anlam taşıyordu. Romalılar, sosyalleşmek için sıklıkla tuvaletlerde bir araya geliyorlardı. Hatta Roma’daki pek çok siyasi figür, politik konularda fikir alışverişinde bulunmak için özellikle tuvaletleri tercih ediyordu.
Orta Çağ’daki tuvaletler oldukça ilginç bir yapıdaydı
Orta Çağ tuvaletleri büyük kalelerin iç kısımlarında “garderobe” adı verilen küçük odacıklar içerisinde yer alıyordu. Bununla birlikte kale tuvaletleri kalenin dış duvarında bir çıkıntı oluşturacak şekilde tasarlanıyordu. Bu sayede tuvalet atıkları kolaylıkla tahliye edilebiliyordu. Tahliye işlemi için genellikle tuvaletlerin bulunduğu hizada bir çukur açılıyor ve atıklar bu çukurlarda birikiyordu. Daha sonra “Gececiler” olarak isimlendirilen görevliler çukurlarda biriken atıkları temizliyordu.
Öte yandan Orta Çağ’ın geleneksel tuvalet mimarisi, kalelerde yaşayan insanlar için büyük bir tehlike de teşkil ediyordu. Zorlu kuşatmalar sırasında, gözü pek bazı düşman askerleri, kalelerin dış duvarlarındaki tuvalet boşluklarından içeriye girebiliyordu. Bu nedenle özellikle 1200’lü yıllardan sonra kale tuvaletlerinin oturak kısımlarında düşman askerlerinin içeriye girmesini engelleyebilmek için demir mazgallar kullanılır hale gelmişti…
Tuvaletlerde sifon kullanma fikri ilk defa 1449 yılında ortaya çıktı
İngiltere’de yaşayan Thomas Brightfield isimli adam, yağmur sularının biriktiği bir haznesi ve atık tahliye mekanizması olan bir tuvalet tasarladı. Ancak modern sifonun atası kabul edilebilecek ilk örnek yine İngiltere’de John Harrington isimli adam tarafından 1596 yılında icat edildi. Bu büyük icat, kraliyet ailesinin de dikkatini çekmişti. Öyle ki Harrington, Kraliçe I. Elizabeth için bile bir sifonlu tuvalet tasarlamıştı. Ancak dönemin İngiltere’sinde, sifonlu tuvaletlerin kullanımına uygun bir kanalizasyon sistemi yoktu. Bu nedenle sifonlu tuvaletlerin yaygınlaşabilmesi için uzun bir süre geçmesi gerekiyordu…
1850 yılında İngiltere’nin başkenti Londra’da meydana gelen “Büyük Koku” vakası, tuvalet tarihinin değişmesine neden olan en önemli olaylardan biriydi
Londra, 1400’lü yıllardan beri, umumi tuvaletlere ev sahipliği yapıyordu. Şehrin belediye başkanı Richard Whittington, 1421 yılında Whittington Evi olarak isimlendirilen bir umumi tuvalet inşa ettirmişti. Whittington Evi, kadınlar ve erkekler için ayrılan iki farklı bölümden ve toplamda 128 tuvaletten oluşuyordu. İlerleyen dönemde Londra’nın farklı bölgelerinde farklı umumi tuvaletler de kullanıma açıldı. Ancak bu tuvaletlerdeki atıkların hemen hepsi, ünlü Thames Nehri’ne gönderiliyordu…
1850 yılında Büyük Koku olarak isimlendirilen olay da bu nedenle meydana gelmişti! Onlarca yıl boyunca nehirde biriken atıklar, sıcak havanın da etkisiyle dayanılmaz bir kokuya ve çeşitli salgınların ortaya çıkmasına neden oldu. Öyle ki kötü kokuya daha fazla dayanamayan bazı milletvekilleri bile çareyi başkenti terk etmekte buldular! Büyük Koku nedeniyle harekete geçmek zorunda kalan yetkililer, Londra’da 1.800 kilometre uzunluğunda yeni bir kanalizasyon hattı inşa edilmesi için çalışmalara başladı. Bu olay, takip eden yıllarda kanalizasyon sistemini tüm Avrupa’da yaygın hale getirdi ve tuvalet kavramının değişmesinde önemli bir rol oynadı.
İlk kez günümüzden 5 bin yıl önce Antik Mısır’da ortaya çıkan ev içi tuvaletler, ancak 20. yüzyılın ikinci yarısında popüler hale geldi
Kanalizasyon ve tahliye sistemlerindeki eksiklikler nedeniyle tuvaletler yüzlerce yıl boyunca “dışarıya” özgü mekânlardı. Ancak gelişen teknoloji, tuvaletlerin de önemli ölçüde değişmesine olanak tanıdı…
Kaynak: 1
