Borsa ve döviz gibi mali piyasalarda brokerler zaman zaman bazı hatalar yapar. Bu hatalardan en çok yaşananı, bir alım veya satım emrinin amaçlanandan fazla bir şekilde gerçekleştirilmesidir. Mali piyasalarda bu hatalara tombul parmak sendromu veya şişman parmak sendromu denilmektedir. Bu tarz hatalar piyasalarda önemli dalgalanmalara neden olabilmektedir. Sizler için tombul parmak hatası nedir anlattık.
Ayrıca bu içeriğe bakmak isteyebilirsiniz: “Borsada Dengeleri Alt Üst Eden ve 50 Yıldır Devam Eden Maymun Deneyi”
Tombul parmak sendromu nedir?
Borsalarda brokerlerin yaptıkları işlemler sırasında yanlış bir tuşa basarak istenen alım seviyesi ya da fiyatından çok daha fazlasını gerçekleştirmesine tombul parmak sendromu denir. Örneğin broker, 1.000 lot alım yapmak yerine bir sıfıra daha fazla bastığında 10.000 lot alım yapmış oluyor. Bu duruma da tombul parmak hatası adı veriliyor.
Genellikle brokerlerin kullandıkları klavyelerde “sıfır” ile “3 sıfır” tuşları yan yana bulunuyor. Brokerler çok hızlı bir şekilde emir girmeye çalıştıkları sırada yanlışlıkla “sıfır” yerine “3 sıfır” tuşuna basabiliyorlar. Tombul parmak hataları çoğunlukla bu şekilde gerçekleşiyor. Örneğin, sadece 100 adet satış emri gönderecek olan bir broker, iki kez “sıfır” tuşuna basacakken yanlışlıkla “3 sıfır” tuşuna iki kez basması ile milyon adetlik bir satış emrini sisteme iletmiş oluyor.
Tombul parmak sendromu terimi, ilk kez 1980’li yıllarda kullanılmaya başlandı
Tombul parmak hataları, 1980’lerde ticaret için bilgisayarların kullanılmasından sonra yaşanmaya başladı. Bilgisayarlı ticaretten önce bu tür hatalara “out trade” deniliyordu. Bu hatalar finans piyasasında oldukça yaygındır. Ticaret yapılan yerin altyapısında otomatik bir sistem varsa, tombul parmak hataları piyasaya ulaşmadan önce yakalanabilmektedir.
Önceden yaşanmış olan bazı tombul parmak hataları
2012’de bir işlemci ondalık hanede yanlışlık yapınca dolar, İsviçre frangına karşı kısa bir süre için 100 kat değer kazandı.
2015’te yaşanan bir tombul parmak hatası yüzünden HSBC hisseleri %10 değer kazandı, Londra borsası işlemleri beş dakikalığına askıya aldı.
2016’da Deutsche Bank, bir yatırım fonu müşterisine tombul parmak hatası yüzünden 6 milyar dolar ödedi. Banka, ertesi gün ABD menşeli yatırım fonundan parayı geri alsa da, denetleyiciler tarafından sıkı bir soruşturmaya tabi tutuldu.
Ayrıca 2018 yılında Hawaii tehdit altındaydı. Orada yaşayan insanların cep telefonuna “Hawaii balistik füze saldırısı tehdidi altında. Acilen korunaklı bir yer bulun. Bu bir tatbikat değildir.” diye bir mesaj geldi. Herkes alelacele sığınaklara gitmeye çalıştı ve bu panik havası tam 38 dakika sürdü. Ancak sonradan anlaşıldı ki, Hawaii gerçek bir tehditle karşı karşıya değildi. Bu sadece bir personelin arayüzde yaptığı yanlış bir hareketin sonucuydu. Bu olayı da borsa dışında yaşanan bir tombul parmak hatası olarak tanımlayabiliriz.
Türkiye’deki ilk tombul parmak hatası 1995 yılında gerçekleşti
Türkiye, ilk tombul parmak hatasıyla borsada elektronik sisteme geçişin hemen sonrasında 17 Şubat 1995 tarihinde Erdemir hisselerinin işlemi sırasında yapılan hata ile tanıştı. Bir brokerin Erdemir hisselerine 1.900 lot emir yollamak isterken, 190.000 lotluk alış emri yollaması ile hisse fiyatı tavan yapmıştı. Seansın kapanmasına 3 dakika kala yapılan bu hata ve sonrasındaki işlemler o zamanki adıyla İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) yönetimi tarafından iptal edilmişti.
