Felaket Senaryosu: Dünya Neden Dönüyor? Dünya Dursa Neler Olur?

1978 yapımı Superman filminde izleyicilere inanılmaz bir sahne sunuldu. Bu sahnede Superman, Dünya’nın dönüşünü tersine çevirdi ve zamanı geri alıp Lois’i kurtardı. Elbette mantıksız, sonuçta fantastik bir film. Fakat ya bir şey Dünya’nın dönüşünü tersine çevirseydi ya da Dünya’nın dönüşünü durdursaydı? Gelin bazı teorileri masaya yatıralım. İlk olarak aniden olabilecek bir yavaşlamayı göz önünde bulundurup Dünya’nın yavaş yavaş dönmeyi bıraktığını varsayalım. İkinci olarak ise Dünya dönmeyi bıraktıktan sonra ekosistemin bozulmadığını varsayalım. İşte adım adım Dünya dursa neler olur?

Dünya dursa neler olur?

Dünya dursa ilk olarak, Dünya’nın bir günde yaptığı şeyi yapması bir yıl sürerdi. Yani şehirler tıpkı kutuplarda olduğu gibi 6 ay gece 6 ay gündüz olurdu. Bununla birlikte her bölgede farklı mevsim yaşanırdı. Mevsimden mevsime sıcaklık dalgalanmaları ekvator boyunca çok daha büyük olurdu. Bir ekvator bölgesi, aşırı derecede sıcak ayları güneşe çok yakın bir yerde geçirirken, o bölgenin Dünya üzerindeki karşıt noktası karanlık ve soğuk aylar geçirirdi. Bu durum, bir bölgenin iklimine uyum sağlamış olan insanları, bitkileri ve hayvanları olumsuz bir şekilde etkilerdi. Dünya dursa neler olur sorusunun ilk cevabı bunlar olurdu. Dur gitme, daha devamı var.

Hemen diğer yerlere kıyasla daha istikrarlı olan kutuplara mı taşınmaya karar verdiniz? Maalesef kötü fikir, çünkü artık sular altında kaldı. Dönmeyi bırakmış olan bir Dünya’da okyanus ve kara arasındaki sınırlar bugünkü gibi görünmezdi. Merkezkaç kuvveti, Dünya döndüğü için gezegenin ekvator boyunca şişmesine neden olur. Yani dönüş yoksa şişkinlikte yoktur. Bu şişkinlik olmasaydı; ekvator boyunca yerinde tutulan fazladan su, hızla kutuplara doğru geri gidecekti. Coğrafya odaklı teknolojiler geliştiren Esri, ekvator şişkinliği çöktükten sonra dünyanın kara parçalarını ve okyanuslarını modelledi. Bunun sonucunda Dünya’nın ekvatoru çevreleyen ve iki büyük okyanusu ayıran bir kara şeridine (dev bir kıta) sahip olacağını keşfetti.

Dünya dönmeyi bırakırsa manyetik alan kaybolabilir

Dünya dursa neler olur sorusuna verilebilecek en tehlikeli cevap manyetik alanın kaybolması olurdu. Bu manyetik alanın nasıl oluştuğundan tam olarak emin olmasak da, çok önde gelen bir teori var. Bu teoriye göre manyetik alan, Dünya’nın iç çekirdeğinin dış çekirdeğine kıyasla biraz daha hızlı dönmesi sonucunda oluşmaktadır. Siz sormadan söyleyelim; evet, gezegenimizde iki dönüş var. Eğer her ikisi de durursa Dünya’nın manyetik alanı bizi koruyamaz ve zararlı güneş rüzgarlarına maruz kalırız. Bu konuyu 2003 yapımı Kor (Core) filminde görmüştük.

Peki bunlar gerçekleşirse biz ne yapabiliriz? Bizler insanlık olarak güçlü bir teknolojiye sahip olan bir türüz, ancak bu yeni ortamda hayatta kalmak zor olacaktır. Elbette evlerimizi aydınlatabilir ve ısınma ihtiyaçlarımızı karşılayabiliriz, fakat her şeyin kontrolümüz altında olması mümkün değil. Ekinler bu yeni dünya halinde hayatta kalabilir mi? Herhangi bir bitki olabilir mi? Aksi takdirde tüm gıda zinciri tehlikede olacaktır. Belki yeni mahsuller bulabilir veya elimizde olanları bu yeni çevreye uyumlu olacak şekilde değiştirebiliriz. Bu senaryoda Dünya’nın cehennemden bir farkı kalmazdı.

Dünya neden dönüyor?

Dünya dursa neler olur öğrendiğimize göre yeni bilgiler ile ufkumuzu genişletmeye devam edelim. İtiraf etmek gerekir ki, şöyle bir hissetmeye çalıştığımızda Dünya yüzlerce km hızla dönüyormuş gibi gelmiyor. Bu nedenle çok uzun yıllar önce bilimsel çalışmalar ile uğraşan kişilerin Dünya’nın durduğunu ve Güneş’in döndüğünü düşünmeleri pek de şaşırtıcı değil. Neyse ki, Copernicus sayesinde gerçeği biliyoruz. Peki ama Dünya neden dönüyor?

Newton’un ilk yasası olan eylemsizlik yasasını hatırlıyor musunuz? Bu yasaya göre, hareketli bir nesne başka bir kuvvete maruz kalmadığı sürece sabit hızda mevcut hareketine devam eder. Yani Dünya dönüyor çünkü var olduğundan beri dönüyor ve başka bir kuvvete maruz kalmadığı sürece de dönecek.

Güneş sistemimizde gezegenler olmadan önce merkezde güneşimizle dönen bulanık bir toz bulutu vardı. Bu toz parçacıkları zamanla birbirine çarptı ve yapışmaya başladı. Böylece en nihayetinde yığılma olarak bilinen bir süreçle gezegenler oluştu. Ancak unutmayın ki, toz bulutu en başından beri dönüyordu. Dünyayı oluşturan parçacıklar birbirine yapışmaya başladığında bu momentum korunarak büyüyen gezegenin daha hızlı dönmesine neden oldu. Tıpkı bir patencinin kollarını vücuduna doğru çekip hızlandığı gibi. Dünya oluştuğunda bu güne kadar dönmeye devam etmesi gereken tüm açısal momentuma sahipti. Peki Dünya ne kadar hızlı dönüyor?

Dünya ne kadar hızlı dönüyor?

Dünya dursa neler olur, Dünya neden dönüyor gibi konuları geride bıraktığımıza göre bilgi denizinde yüzmeye devam edebiliriz. Hepimizin bildiği gibi hareket halindeki bir arabanın hızını ölçmek kolaydır. Dünya gibi dönen bir nesnenin hızını ölçmek biraz daha karmaşıktır. Kutuplardan birinde durursanız, Dünyanın geri kalanıyla birlikte dönersiniz ama merkezine göre hareketsiz olursunuz. Fakat ekvatorun üzerinde durursanız, saatte 1.667 kilometrelik doğrusal bir hıza sahip olursunuz. Bu, ses hızından daha hızlıdır ve roketlerin doğu yönüne doğru fırlatılma nedenlerinden biridir.

Kutuplardaki ve ekvatordaki doğrusal hız arasındaki fark, Coriolis etkisi adı verilen ilginç bir fenomenin ortaya çıkmasına neden olur. Ekvatordan, Kuzey Kutbu’na giden bir uçakta yolculuk eden birini hayal ederseniz, etkiyi anlamanız daha kolay olacaktır. Uçak ekvatorun yanal hızını koruduğu için daha yavaş hareket eden kutuplara yaklaştıkça Dünya’ya göre eğri görünecektir.

Dünyanın dönüşünü yavaşlatan bir şey var mı? Tabii ki de var. Ancak Dünya’nın dönme hızını değiştiren kuvvetler son derece küçük bir etki yaratır. Gelgit olayındaki sürtünmelerden dolayı yerkürenin kendi etrafındaki dönme hızı azalır. Bu da günleri yavaş yavaş uzatır. Böylece her yüzyılda günümüze yaklaşık 2,3 milisaniye eklenir. Ayrıca depremler, Dünya’nın kütlesini yeniden dağıtarak günün uzamasına veya kısalmasına neden olabilir. Japonya’yı vuran 2011 depremi, Dünya’nın dönüşünü hızlandırdı (çünkü kütleyi ekvatora doğru kaydırdı) ve günü 1.8 mikrosaniye kısalttı.

Bu yüzden bir daha günün çok uzun veya çok kısa olmasından şikayet ettiğinizde umutsuzluğa kapılmayın… Çünkü bu her zaman değişiyor.

Kaynak: 1