Toplumların ortak duygularının ifadesi olan bayram kutlamaları tarih boyunca çeşitli isimler altında farklı etkinliklerle kutlandı. Gelenek haline gelen bu kutlamalar kolektif bilincin oluşmasını sağladığı gibi tarihsel hafızanın da kuşaktan kuşağa aktarılmasıyla sonuçlandı. Bu yönüyle milli bayramları, hatırlamaya değer bir olay ya da kişiyi anmak için düzenlenen kamusal şenlikler olarak düşünmek mümkün. Türkiye’de Kurtuluş Savaşı’nın başarıya ulaşması ve halk egemenliğine dayalı Cumhuriyet rejiminin ilan edilmesinin ardından özel günler milli bayram olarak kutlanmaya başladı. Şu an her ne kadar bu özel günü şenliklerle kutlayamasak da, cumhuriyetin ilk yıllarında 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı tüm toplumun katılımıyla kutlanıyordu. İzmir Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi’nden elde ettiğimiz fotoğraflarla cumhuriyetin ilk yıllarındaki 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlamalarını yazdık. Gelin hep birlikte bu özel günlerden biri olan 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nın tarihsel süreçte nasıl kutlandığına bakalım.
Türkiye’de cumhuriyetin ilanı Türk milleti için bir dönüm noktasıydı. 1924 yılında Cumhuriyetin 1. yılı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kararıyla 101 pare top atışıyla kutlandı
Birinci yıl kutlamasının hemen ardından 1925 yılında çıkarılan 628 sayılı kanun ile 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, resmi olarak milli bayram ilan edildi. Cumhuriyet rejimin tüm ülkede ve yurt dışındaki diplomatik temsilciliklerde kutlanması yapılan devrimlerin özümsenmesi açısından önemli bir girişimdi. Bu nedenle kutlama hazırlıkları özel çabalar ve büyük bir hassasiyetle gerçekleştirilirdi.
Bayram öncesinde belediye gibi devlet binalarının tamamı ışıklandırılır, 29 Ekim kutlamalarına hazır hale getirilirdi. Aynı zamanda sokaklar, dükkanlar ve evler de defne yaprakları ve bayraklarla süslenirdi
Türkiye’nin bütün illerinde 29 Ekim sabahı, resmi geçit törenleriyle başlardı. Resmi geçit sıralamasında öncelik askerlerin, ardından öğrencilerin son olarak da izcilerindi. O gün; çocuğu, genci, yaşlısı herkes en güzel kıyafetlerini giyerek merasimin yapılacağı alanlara giderdi. Kentin en güzel meydanlarına taklar kurulur halk kürsüleri inşa edilirdi. Tak; bayram gününe özel süslenen levhalara verilen isimdi. Bu levhalarda çeşitli kutlama mesajları ve sloganlar yer alırdı. Halk kürsülerinde ise insanlar samimi ve heyecanlı konuşmalarıyla, Cumhuriyet Bayramı’nın kendileri için ne anlama geldiğini ifade ederdi.
Gazeteler, Cumhuriyet Bayramı günü daha büyük çıkar halka Cumhuriyetin anlamı ve faziletini anlatan yazılar yayınlardı
29 Ekim 1929 tarihli Akşam Gazetesi’nde Necmeddin Sadık Cumhuriyetin tanımını şöyle yapıyor: “Latince aslında halkın malı demek olan cumhuriyeti halk tarafından idare edilen ve en yüksek reisi müntahap olan devlet şekli diye tarif ederler. Fakat bizde cumhuriyetin manası bu kadar basit ve bu derece maddi değildir. Bizde cumhuriyet daha manevi, daha asil bir mana ifade eder. Bu kelime, yukarıdaki klasik tarifinden başka, bizim için fazilet ve feragat demektir”.
Sadece gazetelerde değil okullarda da günün anlam ve önemine yönelik tüm gün süren konferanslar yapılırdı
Kutlamaların yapılacağı okullar süslenir, öğrenci ve öğretmenler Atatürk Anıtı’na giderek çelenk bırakırdı. Okullardaki kutlamaların ardından buradaki öğrenci ve öğretmenler resmi kutlamaların yapılacağı alanlarda toplanır ya da halk evlerine giderek müsamere verirlerdi.
29 Ekim gününün akşamı, fener alayı ve Cumhuriyet balosu ile kutlamalar tüm hızıyla devam ederdi
Cumhuriyet baloları hemen her şehirde aynı düzen içinde organize edilirdi. Bu balolardan elde edilen gelirler çoğu zaman yetim ve kimsesiz çocukların eğitim masrafı için kullanılırdı. Fener alaylarında ise çeşitli müzik ve marşlarla gece boyu yürüyüş yapılırdı. Özetlemek gerekirse halk; çocuğu, genci ve yaşlısıyla 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı günlerinde Cumhuriyet değerlerine sahip çıkarak yoğun ve coşkulu kutlamalar gerçekleştirirdi.
“Nerede o eski bayramlar” söylemini sıkça duyduğumuz son yıllarda toplumsal hassasiyetlerimizin unutulmaya yüz tuttuğu su götürmez bir gerçek. Halktan kopuk olmayan, toplumsal reflekslerle gerçekleştirilen nice güzel Cumhuriyet bayramlarına… 29 Ekim Cumhuriyet Bayramımız kutlu olsun!
Kaynak: Bengü Salman Bolat, Milli Bayram Olgusu ve Türkiye’de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1923-1960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2012.
Görsel kaynak: İzmir Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi
