Şanlıurfa sınırları içerisinde yer alan Göbeklitepe, binlerce yıldır insan yapılarının yer aldığı ve insanlık tarihi için oldukça önemli bir arkeoloji alanı. Günümüzden yaklaşık 12 bin yıl önce ortaya çıktığı düşünülen Göbeklitepe, uzun yıllardır devam kazı çalışmalarıyla insanlık tarihine dair pek çok keşfin yapılmasına da öncülük etmiş durumda. Ancak bu sıra dışı bölgenin gizemleri tam olarak aydınlatılabilmiş değil. Bununla birlikte arkeoloji dünyasının gözü, kazı çalışmalarının kısa süre önce başladığı yeni bir arkeolojik alana çevrilmiş durumda: Karahantepe!
Tıpkı Göbeklitepe gibi Şanlıurfa il sınırları içerisinde yer alan Karahantepe kazı alanının, insanlık tarihini anlamlandırmamıza katkı sağlayabilecek pek çok önemli detaya ev sahipliği yaptığı düşünülüyor. Binlerce yıl öncesinden günümüze ulaşan Karahantepe’nin Göbeklitepe’den bile daha önce inşa edildiği bu sebeple dünyanın en eski Neolitik bölgesi olduğu ifade ediliyor. Kısacası Karahantepe arkeoloji alanı, insanlık tarihinde dair bildiğimiz her şeyi tamamen değiştirebilir! Ancak bu önemli bölgenin sırlarını açığa çıkarmak, biraz zaman alacak gibi görünüyor. İşte insanlık tarihini değiştirebilecek, son yılların en önemli keşfi Karahantepe hakkında bilmeniz gerekenler…
Şanlıurfa il sınırları içerisinde yer alan Karahantepe arkeoloji alanı 1997 yılında keşfedildi
Bölge, Şanlıurfa’nın yaklaşık 60 kilometre doğusundaki Haliliye ilçesinde yer alıyor. Ayrıca tarihin en önemli arkeolojik keşiflerinden olan Göbeklitepe de yine bu ilçenin sınırları içerisinde.
Karahantepe’deki kazı çalışmaları 2019 yılında başladı
Bölgedeki kazı çalışmaları, Haliliye ilçesindeki 11 farklı noktada gerçekleştirilen “Taş Tepeler” projesi kapsamında başlatıldı. 2022 yılında “ören yeri” statüsüne alınan bölge, arkeoloji dünyasında büyük bir heyecan yarattı. Öte yandan bölgenin Göbeklitepe ile aynı coğrafyada yer alması, binlerce yıl önceki insan topluluklarının yaşamları hakkında daha bütüncül bir kavrayış geliştirme imkânı ortaya çıkarabilir.
Yani Karahantepe’nin arkeoloji alanında yarattığı heyecanın sebebi yalnızca bölgedeki eserler, yapılar veya maddi unsurlar değil. Bölge kadim insan topluluklarının gündelik yaşamları, kültürleri ve düşünce sistemleri hakkında da önemli fikirler edinmemizi sağlayabilir.
Göbeklitepe’de 1990’lı yıllarda başlayan kazı çalışmaları tüm dünyada geniş bir yankı uyandırmıştı
Çünkü Göbeklitepe yalnızca insanlık tarihinin en eski izlerinin ortaya çıktığı bir bölge değildi. Göbeklitepe, günümüzden binlerce yıl önce yaşayan insanların tahmin ettiğimizden çok daha gelişmiş bir teknolojiye, yüksek bir mimari seviyeye ve çok daha karmaşık bir kültür yapısına sahip olduğunu ortaya koymuştu.
İşte başta Karahantepe olmak üzere Göbeklitepe’nin yer aldığı coğrafyada keşfedilen yeni yerleşim yerleri, binlerce yıl önce Göbeklitepe’de yaşayan insanların yalnız olmadığının bir kanıtı! Bu nedenle Karahantepe’de kazı çalışmalarını sürdüren bilim insanları, bölgenin tıpkı Göbeklitepe gibi tüm dünyada büyük bir ilgi göreceği kanaatinde. Bununla birlikte Karahnatepe daha şimdiden pek çok insan tarafından ziyaret ediliyor. İlerleyen dönemde, bölgedeki keşiflerin artmasıyla birlikte bölgenin hem daha önemli hem de daha popüler hale geleceği düşünülüyor.
Karahantepe’deki kazı çalışmalarının başında yer alan Prof. Dr. Necmi Karul, Göbeklitepe ile Karahantepe’nin en az bin yıl boyunca çağdaş olduğunu ifade ediyor
Bununla birlikte Karul’a göre Karahantepe, binlerce yıl önce toplumsal düzenin nasıl inşa edildiğini ve tarih öncesi insanların yaşamlarını nasıl sürdürdüğünü yanıtlayabilecek bir bölge. Ayrıca tarih öncesi insanların kültürel, teknik ve teknolojik gelişim aşamaları da yine Karahantepe sayesinde ortaya çıkarılabilir.
Karahantepe neden önemli, Göbeklitepe’den farkı ne?
Göbeklitepe, tarih öncesi insanların yaşamına dair oldukça önemli bilgiler barındıran bir bölge. Şimdiye kadar burada ortaya çıkarılan anıtsal taşlar ve yapılar, çeşitli kabartmalar ve başka pek çok önemli kalıntı, insanlık tarihi hakkındaki düşüncelerimizi önemli ölçüde şekillendirdi. Ancak bazı benzer unsur ve yapılara sahip olmakla birlikte Karahantepe’de, Göbeklitepe’de olmayan bazı şeyler var!
Göbeklitepe özel amaçlar için inşa edilmiş, kamusal yönü ağır basan bir bölge. Ancak Karahantepe’de gündelik yaşamın izlerini de görmek mümkün
Yani Göbeklitepe’deki yapılar ve genel olarak bölgenin kendisi, belirli bir amaç doğrultusunda inşa edilmiş ve kullanılmış. Buna karşın Karahantepe, kamusal amaçlarla inşa edilen yapıların, gündelik yaşamın izlerini taşıyan konutlar ve yapılarla iç içe geçtiği özel bir bölge. İşte bu durum, Karahantepe’yi Göbeklitepe’den ayıran en önemli hususlardan.
Karahantepe’deki keşfedilen konutlar, daha önce rastlanmamış bir biçimde, birbirinden yapısal olarak farklı özellikler taşıyor
Bu yapılardaki farklılıklar, bölgedeki insan topluluğun hem kamusal hem de özel hayatta çağdaşı topluluklardan farklı bir yaşam sürmüş olabileceği ihtimalini akıllara getiriyor. Yani Karahantepe’deki yapıların veya yaşayış biçiminin üzerindeki gizem perdesi aralanırsa, insanlık tarihi hakkında bildiklerimiz köklü bir şekilde değişebilir.
Karahantepe’nin gizemleri şimdilik aydınlatılabilmiş değil ancak bilim insanları bölgede kurumsal olmayan fakat son derece katı kurallara bağlı ritüellerin gerçekleştirilmiş olabileceğini düşünüyor
Ancak Prof. Dr. Necmi Karul, bu ritüellerin bildiğimiz anlamda bir dini inancın parçası olmadığı kanaatinde. Öte yandan Karul’a göre bölgedeki yapıların işlevini anlayabilmek için bu ritüellerin neler olabileceğini anlamak gerekiyor. Bunun dışında bölgenin yapısal özellikleri arasında dikkat çekici başka unsurlar da var…
Karahantepe’deki yapı kompleksinin merkezinde 23 metre çapında bir bina bulunuyor
Binanın duvarlarında ise eşit aralıklarla yerleştirilmiş tilki ve leopar gibi hayvan figürlerinin yer aldığı dikili taşlar var. Ayrıca bina içerisinde insanların oturması için yapıldığı düşünülen yükseltiler yer alıyor. Merkezdeki binanın bu yapısı, yapının henüz nasıl gerçekleştirildiğini bilmediğimiz bazı ritüeller için inşa edilmiş olabileceği fikrini güçlendiriyor. Kısacası insanlık tarihinin gizemlerini aydınlatmak adına büyük önem taşıyan Karahantepe, çözülmeyi bekleyen onlarca bilinmeze ev sahipliği yapıyor…
