Tüm bildiklerinizi unutun! Evet evet hepsini…
Yıllardır bizlere türlü şekillerde gösterilen kara delik fotoğraflarının illüstrasyon olduğunu biliyoruz. Onca süre zarfında bir gün bu fotoğrafın gerçeği ile karşılaşacağımızı tahmin etsek de ne zaman olacağı kelimenin tam anlamıyla muammaydı.
Artık o günler geride kaldı diyebiliriz: Bugün kafalardaki soru işaretleri bir anda siliniverdi. Artık nurtopu gibi Kara Delik fotoğrafımız var!
Event Horizon Projesi’nde çalışan astronomlar 2017’den bu yana kara deliklerle ilgili çalışmaların sonuçlarını açıkladılar. Araştırmalar sonucu tarihte ilk kez bir kara delik fotoğrafı çekildi.
ABD Ulusal Bilim Vakfı, 2012’de bir kara deliğin çevresini gözlemlemek için kurulan Event Horizon Teleskobu’ndan (EHT) elde edilen ‘çığır açıcı sonucu’ eşzamanlı 6 basın toplantısıyla açıklanırken, paylaşılan bu fotoğraf ‘astrofizikte bir dönüm noktası’ olarak nitelendirildi.
NASA’da çalışan astrofizikçi Umut Yıldız ise bu dönüm noktasını Twitter üzeirnden değerlendirdi. Sizleri fazla lafa tutmadan tweetlere alalım:
1.
1) Şu an açıklanan bize 53 milyon ışık yılı uzaklıktaki M87 galaksisinin merkezindeki süper kütleli karadeliğin olay ufkunun ilk fotoğrafı. Saat yönünde döndüğü de keşfedilmiş. Detaylar geliyor… pic.twitter.com/IGzDhb3kfu
— Umut Yildiz (@umutayildiz) April 10, 2019
Kusura bakmayın, hemen yazamıyorum. Birazdan CNNTurk ve NTV canlı yayınlarına katılacağım, bitince konu hakkında tweetler atıp şenlendireceğim. 😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
2.
2) Gözlem nasıl yapıldı? Event Horizon teleskobunun kullandığı interferometri tekniği nedir? Aslında çok karıştırılan bir kavramla başlayayım. Bir teleskop ne kadar uzağı görür? Aslında bu biraz yanlış bir sorudur. Neden?
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
3.
3) Çünkü bir teleskobu göğe çevirdiğinizde birkaç yüz ışık yılı uzaklıktaki yıldızı da görebiliriz, milyon ışık yılı uzaktaki galaksiyi de. Ama olay nokta şeklinde görmek değil, ne kadar çözünürlüğe ulaştığınızdır. Yani teleskobun çapını büyütünce aslında çözünürlüğü artırırsınız
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
4.
4) Çözünürlük derken siz 55 milyon ışık yılı uzaktaki (evet bu çoook büyük uzaklık) bir galaksinin ortasındaki ufacık bir noktaya bakıyorsunuz, onu çözmek istiyorsunuz. Yani ihtiyacınız olan DEV gibi bir teleskop, gibisi az geldi, bir daha deneyeyim, DEVVVVV teleskop.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
5.
5) En büyük hareketli radyoteleskop 100 metre çapında. Astronomlar hep büyük teleskop ister ama daha büyük istiyorum deyince mühendisler de sizi kovalar. Kaç ton makineyi milimetrenin milyonda biri hassasiyetle sağa sola hareket ettirmeyi yiyorsa siz yapın derler.Haklılar tabii😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
6.
6) Tabii astronom milleti düşünür, taşınır kaşınır. Peki der #ChallengeAccepted, bu kadar büyük teleskop yapamıyorsam, çok fazla küçük teleskop yaparım, aralarına mesafe koyarım ve aynı anda (anda derken atom saati) ve aynı noktaya (yani cisme) bakarım.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
7.
7) Böylece ALMA, SMA, PdBI gibi interferometreler ortaya çıkar. Tabii astronomlar açtır, daha büyük, daha da büyük teleskop istiyoruz derler. pic.twitter.com/QpghzxyCZ1
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
8.
8) Peki derler, biz Dünyanın sağına soluna dağılmış bu radyoteleskopların hepsini birleştirsek, Grönland’daki GLT’den Antarktika’daki SPT’ye kadar. Dedik ya, astronomlar açtır, bir de inatçıdır. Yapacağız dedi mi yaparlar, sen yeter ki bütçeden haber ver 😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
9.
9) Ve böylece @ehtelescope Event Horizon Teleskobu işbirliği ortaya çıkar. Dünyadaki 8 radyoteleskop aynı anda aynı noktaya yani M87 galaksi merkezine bakar ve 12000 km çaplı bir teleskop elde etmiş olunur. 2 sene boyunca gözlemler yapılır ve 5 petabyte veri alınır. pic.twitter.com/nFFyoXJHRv
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
10.
10) Elinde Big Data var diyen artizlik yapmasın, astronomların ellerindeki big data’yı görene kadar 😊 Elimizde dev bulmaca, hadi bu 5 petabyte’lık verileri birleştirelim ve şurada gördüğümüz 2 Megabyte’lik fotoyu elde edelim. #ChallengeAccepted pic.twitter.com/dKvl5BiTze
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
11.
11) Tabii bu veriler öyle fiberoptik vs ile taşınmıyor, @TurkTelekom bile napıyonuz olum der, millet film izleyemiyo sizin yüzünüzden der. Veriler gözlem yapıldıkça dev harddisklere kaydedildi ve elde taşındı. Tabii Antarktika’dan ilk uçağı beklemek biraz vakit alıyor. 😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
12.
12) Burada iki dakika kendimi de öveyim. Bu 8 teleskobun 5’inde bulunmuştum ve gözlem yapmıştım, yay. ☺️ Neyse, ondan sonra bu veriler correlator denen başka bir dev bilgisayar tarafından birleştirilir ve az önce gördüğünüz (bulanık) görüntü elde edilir. pic.twitter.com/aNoz2C3oat
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
13.
13) Kardeşim bu kadar masraf yapmışsınız, bu resim neden bulanık diyeceksiniz. Dediniz dimi, kesin. 😊 Çünkü az önce dediğim gibi teleskoplar arası kıtalararası boşluklar var, siz interferometri yaparak çözünürlüğü artırıyorsunuz ama bu sefer de hassasiyet düşüyor.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
14.
14) İşte bu resimde hassasiyet düştü. Daha hassas görüntü istersiniz, değil mi? O zaman pamuk eller cebe, olay tamamen duygusal, siz paradan haber verin. Dünyanın çeşitli bölgelerine daha fazla teleskop kurarsanız hassasiyet artar.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
15.
15) Örneğin biz 2011’de Tr’ye 30 metrelik bir radyoteleskop inşa edecektik, ama öylece kaldı, olsaydı hassasiyete bir nokta daha eklemiş olurduk 😥 ve belki bu görüntü az biraz daha net olabilirdi.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
16.
16) Gelelim bu fotoğraf neden önemli. Adamın biri 1900’lerin başında elinde bilgisayar yok, o yok, bu yok, oturmuş matematik ile demiş ki, sen çoook fazla kütleyi, çoook küçük bir hacme sıkıştırırsan, bildiğimiz uzay-zaman çöker, kara delik oluşur. Tabii bu adam Einstein.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
17.
17) O zamanlarda bulduğu bu matematiksel çıkarımın tam 100 yıl sonra fotoğrafını çektik. Büyüksün Einstein, daha ne diyelim üstad. pic.twitter.com/md8L1NDVAI
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
