Değer verdiğimiz birinden aldığımız bir hediyeyi, o kişi hayatımızdan çıkmış olsa da saklamaya özen gösterebiliyoruz. Aradan geçen yıllara rağmen… Buna benzer şekilde artık ihtiyacımız olmamasına karşın hatta belki de bizim için bir anlam ifade etmediğini düşündüğümüz birtakım eşyaları da çok uzun yıllar boyunca saklayabiliyoruz. Belki bir kitap, bir saç tokası ya da eski bir gazete küpuru ya da kuponu. Kıyıdan köşeden bile olsa “İstifçilik nedir?” sorusunun cevabını vermeye çalışmamızın sebebi olan bu tip davranışların pek çok sebebi var. Bir araştırmaya göre bu davranışlarımızın altında ilginç bir ‘hatıra’ yatıyor; avcı toplayıcı atalarımızın genlerimize bıraktığı miras buna sebep olabilirmiş.
O halde istifçilik kavramının tanımına ve ilgili kavramın detaylarına geçebiliriz.
İstifçilik nedir?
Yakın zamanda Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırmaya geçen ülkede yaşayanların yüzde 2,5’inin, yaşam alanlarını tam olarak kullanmalarını engelleyen ve günlük yaşamlarına müdahale eden istifleme bozukluğuna sahip olduğunu söylüyor.
Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu (OKKB), obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) , dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve depresyon ile ilişkili olduğunu bilmemize rağmen, biriktirme bozukluğuna neyin neden olduğu henüz net değil .
Bu rahatsızlığın asıl adı Kompulsif Biriktirme Hastalığı (Dispozofobi). Halk arasında istifçilik olarak yer bulan bu hastalığı, ‘atamama’ şeklinde özetleyebiliriz. Kişinin değerli olsun veya olmasın, eşya, atık, ambalaj vb. maddeleri atamama durumu olarak açıklayabiliriz. Bireylerin özellikle sosyal yaşantısına önemli ölçüde etki eden istifçilik, aynı zamanda hem kişiye hem de yakın çevresine duygusal, fiziksel ve maddi anlamda zararlar veriyor. Uzmanlar hastanın ‘istifçi’ olarak değerlendirilmesi için yararlı ya da yararsız tüm eşyaların elde tutulması ve atılmaması için kişide yoğun bir dürtüsel durumun var olması haline dikkat çekiyorlar.
Peki istifçilik hastalığının sebepleri nedir?
İstifçilik hastalığının temelinde genetik faktörler, travmalar, erken çocukluk dönemlerinde maruz kalınan aile tutumları, ayrılık anksiyetesi olarak da bilinen terk edilme korkusu gibi sebepler bulunabiliyor. İstifçilik probleminin yarattığı belirtilerin arttığı dönemlerin hemen öncesinde genellikle kişilerin stresli veya travmatik bir durum yaşadığı görülebiliyor. Bu durum da bize, aslında istifçilik durumunda kişinin yaşantısal faktörlerinin ne denli önemli olduğunu gösteriyor. Travmaya maruz kalan kişilerin gerçek stres faktörleriyle yüzleşmemek ya da bunların bir şekilde üzerini kapamak için istifçiliği bir baş etme yöntemi olarak geliştirdikleri görülüyor. Aynı zamanda, günümüzde yapılan araştırmalar gösteriyor ki, istiflemenin hafıza ve dikkate dayalı problemlerle, kategorilendirme ve karar verme zorlukları ile de ilişkisi var. Bu noktada kişilerin ellerinde tuttukları eşyalarla bağ kurarak, güvenli ortam ihtiyaçlarını karşıladıkları ve kişisel olarak yaşadıkları olayları hatırlamalarını sağlayacak bağlantılar kurdukları düşünülüyor.
İstifçilik hastalığının tedavi edilmesi gerekiyor mu?
Tüm psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde olduğu gibi istifçilikte de ilk olarak gerekli olan, kişinin mevcut durumunu kabul etmesi gerekiyor. Bununla birlikte iç görüye sahip olması ve tedaviye açık olmayı istemesi şart. Fakat istifleme problemi olan kişilerin yarıdan fazlasında durumlarından rahatsız olmama hali görülür. Bu sebeple tedaviye uyumları düşüktür. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalarla birlikte, kanıta dayalı terapilerden biri olarak kabul edilen bilişsel davranışçı terapi ile birlikte bireylerin istifleme davranışının tedavisinde önemli adımlar atıldı. Bu noktada bilişsel davranışçı terapi uygulayan uzmanlar, istifleme davranışının altında yatan nedenleri araştırarak öncelikle bu sebepleri ortadan kaldırmaya ve bununla birlikte karar alma becerilerini güçlendirmeye odaklı çalışıyorlar. Psikoterapi kapsamında amaç, istifleyen kişinin istiflediği eşyalardan önemli ölçüde kurtulmasını sağlamak ve belli bir miktar eşya ile yaşam becerilerini sürdürebilmesini sağlamak.
Özellikle son yıllarda gelişen nörobilimsel çalışmalarla birlikte, istifleme problemi yaşayan kişilerin beyninde sağlıklı kişilere oranla farklı nöral aktiviteler görüldüğü tespit edildi. Yapılan çalışmalar sayesinde elde edilen bulgular istifçiliğin tedavisi için de çarpıcı etkiler taşıyor. Güncel çalışmalara göre, istifçilik problemi yaşayan kişilerin beyinlerinin karar verme, dikkat ve duygusal regülasyonla alakalı bölgelerinde işlevsel bozukluklar görüldüğü saptandı.
İstifçilik yapmaya sebep olan bu hastalık başka psikolojik rahatsızlıklara yol açabilir mi?
Eşyalarına bağlanarak yaşam alanlarını bu eşyalarla dolduran istifçilerin hareket kabiliyeti git gide kaybolur. Temelde fiziki açıdan ciddi biçimde etkilenen yaşam alanı, aynı zamanda hijyenik açıdan da etkilenmeye başlar. Yaşam ortamı içerisinde istiflenen eşyalar tozlanmaya ve küflenmeye yüz tutar. Bu sebeple ev içi böcek ve fare istilası kaçınılmaz olur. Bu durum ise kişinin çok sayıda hijyene dayalı fiziksel rahatsızlık yaşamasına sebep olabilir.
İstifçilik: Bu hastaların yakınları nasıl davranmalı?
İstifleme davranışı gösteren kişi yakın çevresiyle problemler yaşamaya başlar. Arada oluşan en net sıkıntılardan biri istiflemenin ev ya da iş ortamını paylaşan kişiler için yaşam alanlarını olabildiğince kısıtlaması ve hijyenik açıdan etkilemesidir. Bu noktada istifçi kişinin yakın çevresindekilerin tutumları problemin gidişatı açısından büyük önem taşır. İlk etapta yakın çevrede bulunan kişilerin istiflemenin bir psikolojik problem olduğunu kabul etmesi ve doğasını anlamaya çalışmaları gerekiyor. Bununla birlikte yakındaki kişilerin duruma karşı olan duygularını yönetme becerisini edinmeleri de önemli. İstifleme durumunun temelinde duygusal problemlerin olduğunu kabul edersek, özellikle ailenin problemi yaşayan kişiye sevgi ve şefkat göstermesi gereklidir. Burada en önemli faktörlerden biri ise istifçiyi değişmeye zorlamamak ve durumun düzelmesi için kişiye yeterli zamanı tanıyarak destek olmaktır.
Bu problemin görülme sıklığı hem Türkiye’de hem de dünyada küçümsenmeyecek bir orandadır. Türkiye’de nüfusun yüzde 3’ünde rastlanan istifçilik problemi dünya genelinde yüzde 6 olarak seyrediyor. Bununla birlikte kişilerin istifçilik durumunu mümkün olduğunca gizledikleri için verilen bu rakamların gerçek değerlerin altında kaldığı da düşünülüyor.
İstifleme bozukluğu için yardım alma
Bilişsel-davranışçı terapi (CBT) , şimdiye kadar istifleme bozukluğu için en çok çalışılan ve etkili tedavi gibi görünüyor . CBT, insanların neden istifleme eğiliminde olduklarını, eşyaları elden çıkarma kaygısıyla nasıl başa çıkacaklarını ve alanlarını ve yaşamlarını düzenlemeye yardımcı olacak uygulamaları öğrenmelerine yardımcı olur.
İstifleme bozukluğu olan kişilerle ilgili 2018 yılında yapılan bir araştırma, akran liderliğindeki grup terapi seanslarının psikologlar tarafından yönetilenler kadar etkili olduğunu buldu. Bu nedenle, birisi bir ruh sağlığı uzmanından veya bir destek grubundan yardım istiyor olsa da, tedavide büyük olasılıkla ilerleme kaydedecektir.
Bazı uzmanlar , insanlara asıl düzenleme eylemiyle yardım etmenin de yardımcı olup olmayacağını merak ediyor. Ancak jüri, durumla yaşayanlar için bunun ne kadar yararlı veya zararlı olacağı konusunda hala kararsız.
Şu anda, istiflemeyi tedavi edecek ilaçlar mevcut değildir ve çalışmalar hala sınırlıdır. Ancak HD, anksiyete veya depresyon gibi diğer durumlarla örtüşüyorsa, bu semptomları yönetmeye yardımcı olabilecek ilaçlar vardır.
Bunlara ek olarak uygulayabileceğiniz bazı önlemleri sıralayalım;
1. İstifçilikten kurtulmak için bulunduğunuz ortamı temizlemeyi ihmal etmeyin
Bu şekilde, elbise dolabının sizi bir bütün olarak yutması ve sizi Narnia’ya kusması veya asla bitiremeyeceğiniz bir işe başlama konusunda endişelenmenize gerek yok. Her şeyi toparlayamayabilirsiniz, ancak sağlıklı bir alışkanlık edineceksiniz ve bu çok korkutucu bir görev gibi görünmeyecek.
Gününüze daha sağlıklı alışkanlıklar katmanın bazı yolları var.
2. Mantığınızı sorgulayın
Kendinize sorun: Bu öğeyi sizi mutlu ettiği için mi tutuyorsunuz? Yoksa saklaman gerektiğini düşündüğün için mi?
İkincisiyse, o kırık Tamagotchi’yi çöp kutusuna atın. O zaman Tamagotchi kakalarını temizlemen bile gerekmeyecek. Bu, bir toparlama içinde bir toparlamadır. Temizlik .
3. “Belkiler”le mücadele edin
Vermek için eşyaları gözden geçirirken, ihtiyaç duyabileceğiniz bir yığın eşya yapın ve bir ay boyunca bir yerde saklayın. Veya başka biriyle yaşıyorsanız, bunu yapmasını sağlayın.
4. Anılarınızın fiziksel nesnelerde olmadığını unutursanız istifçilik için sebep yaratırsınız
Onlar senin aklında. Büyük büyükanne ve büyükbabanın yemek takımı gibi duygusal eşyaları vermek zordur, ancak yemek takımını elinizde tutmak büyük büyükanne ve büyükbabaları unuttuğunuz anlamına gelmez.
Ayrıca, anılarını yaşattığın kişi, bu fiziksel nesneye tutunmanın bu kadar çok sıkıntıya neden olduğunu düşünmekten nefret ederdi. Belki de ona bağlı değerli nesneleri biriktirmek ve unutmak yerine, hafızalarıyla gerçekten oturmak için biraz zaman ayırın.
Ve hala eski sevgilinizin eski süveterine takılıp kalıyorsanız, onları hemen unutmanız gerekir .
5. Eski dergi yığınını boşaltın
Onları henüz okumadıysanız, muhtemelen okumayacaksınız. Bunları zaten okuduysanız, tekrar göz atma olasılığınız yoktur. Bunun yerine, en sevdiğiniz dergi kupürlerinin bir klasörünü saklayın ve koleksiyonun geri kalanını yerel bir kütüphaneye bağışlayın (veya geri dönüştürün).
6. Giysi dolabınızı yenileyin
Bu numarayı deneyin: Yeni bir sezonun başlangıcında, tüm askıları sağa bakacak şekilde çevirin.
Bir öğeyi bir kez giydikten sonra, askısını sola çevirin. Sezon bittiğinde, sadece askılardaki kıyafetleri sola dönük tutun.
Bir temizlik için iç çamaşırı çekmecenize girerseniz, önce kendinize bu beş soruyu sormak isteyebilirsiniz .
7. Tarihi geçmiş ürünlerden uzak durun!
Büyük ihtimalle banyo dolabında son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar ve eski makyaj malzemeleri saklanıyor. Bunları da, yapılmaması gerekenler arasına dahil etmekte fayda var.
8. Dijitalleştirin
Vergi günü için ihtiyacınız olmayan eski makbuzları veya iade etmediğiniz ürünleri atın. Ardından kalan makbuzları, faturaları ve diğer mali belgeleri tarayın ve bunları siber uzayda saklayın. Telefonunuzda bir fotoğraf bile çekebilirsiniz. O kağıtların oyalanmasına gerek yok.
9. İşinize yaramayan eşyaları paraya çevirmeyi düşünün
Kullanılmayan eşyaları (hala çalışan ve işlevsel olan) çevrimiçi olarak veya bir bahçe satışında onları çöp kutusuna atmak yerine satmayı deneyin.
10. Eşyaları hayır kurumlarına bağışlayın
O gözleme spatulasını önümüzdeki yüzyılda bir noktada kullanabilirsin, ama muhtemelen şu anda ihtiyacı olan biri var.
Parçalar için satılmak üzere garaj yolunda yer kaplayan eski arabaları bile bağışlayabilirsiniz.
Birine yardım ettiğinizi bilmenin vızıltısı (hem hayır kurumu hem de ucuz bir gözleme spatulasına ihtiyacı olan ve Goodwill’den satın alan kişi), eski nesnelere tutunmaktan aldığınız güvence için iyi bir alternatiftir.
11. Profesyonel bir organizatör kiralayın
Bir temizlik uzmanından yardım almak maliyetli olabilir, ancak dağınıklık ciddi bir sorunsa, yıllarca sürecek ıvır zıvır konusunda ciddi bir başlangıç yapmanız gerekiyorsa buna değer olabilir.
Bununla birlikte, bu düzenli durumu korumazsanız, bu hiçbir şey için olmayacaktır, bu nedenle bir profesyonele para yatırmadan önce daha net bir boşluk bırakmaya doğru adımlar attığınızdan emin olun.
Buzdolabınızı kendiniz organize etmeye başlayabilirsiniz.
12. Bir sistem kurun
İleride, düzenli olarak dağınıklıkla uğraşmaya çalışın ve eski alışveriş çantalarından, kullanılmış pillerden ve çirkin hediyelerden hemen kurtulun.
Her ay, hatta her hafta bir sürü istenmeyen şey bağışlayın. Ve yatak odanızın taşmasını önleyin: Her yeni eşya aldığınızda eskisinden kurtulun . Kendinizi parlak yeni şeylerden mahrum etmeyin, ancak bunların bir gecede küflü eski şeyler yığınına dönüşmediğinden emin olun.
İstiflemenin hayatınızı aktif olarak bozduğunu düşünüyorsanız, istifleme bozukluğunuz olabilir . Bu, aktif tedavi gerektiren teşhis edilebilir bir sağlık durumudur, bu nedenle bir sağlık uzmanına danışın.
Bu yola bir kez başladığınızda (veya bunun teşhis edilebilir bir şey olmadığını ve genel bir düzensizlik olduğunu fark ettiğinizde), organize olma işinin üstesinden gelebilirsiniz.
İşin püf noktası, onu olduğundan daha az korkutucu göstermek ve nesnelerin gelecekte sizin için ne ifade edebileceğinden ziyade, şu anda sizin için gerçekten ne anlama geldiğini bulmaktır.
Hayatınızı genel olarak düzenlemenize yardımcı olabilecek, halihazırda yapmakta olduğunuz bir şey var. Bunun farkında olmanız bile iyi bir başlangıç noktası.
