Psikoloji insan yaşamında son derece önemli bir kavram. Öyle ki günlük hayatımızda karşılaştığımız durumlara verdiğimiz tepkilerde, davranışlarımızda ve düşüncelerimizde psikolojik durumumuz hayati bir rol oynuyor. İşte 1920’li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde psikolojinin insan davranışı üzerindeki etkilerini net bir şekilde ortaya çıkaran bir deney yapıldı. Hawthorne Elektrik Fabrikalarındaki işçiler üzerinde yapılan bir dizi deney ve araştırma sonunda oldukça ilginç bir fenomenin varlığı keşfedildi. “Hawthorne Etkisi” olarak isimlendirilen bu fenomene göre gözlendiklerinin, bir deneyin öznesi konumunda olduklarının farkında olan işçilerin çalışma ve üretim performansları önemli ölçüde artmıştı. Üstelik fabrikada yapılan deneyler kapsamında bazı işçilerin çalışma koşulları kötüleştirildiği halde! İşte hem üretim hem de psikoloji alanında önemli keşiflerin ve gelişmelerin önünü açan Hawthorne Etkisi hakkında bilmeniz gerekenler…
1920’li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Hawthorne Elektrik Fabrikaları, oldukça ilginç bir araştırmaya ev sahipliği yaptı
Fritz J. Roethlisberger, William J. Dickson ve Elton Mayo isimli bilim insanları öncülüğünde, fabrikada çalışan işçilerin üretim verimlilikleri ile çalışma ortamları arasında bir ilişki olup olmadığını ölçmek üzere bir deney hazırlandı. “Aydınlatma Deneyi” olarak anılan bu deney sonunda bilim insanları oldukça ilginç bulgular elde etti…
Aydınlatma Deneyi kapsamında bazı işçilerin çalışma ortamlarındaki aydınlatma seviyesi yükseltildi
Üretim bandında çalışan işçilerin daha iyi bir aydınlatmaya kavuşmaları, işçilerin verimliliğini de artırmıştı. Yani, işçi performansı ile çalışma ortamı arasında önemli bir ilişki var gibi görünüyordu. Ancak Aydınlatma Deneyi, henüz sona ermemişti…
Deneyin ikinci aşamasında, bazı işçilerin çalıştıkları ortamdaki aydınlatma seviyesi azaltıldı
Yani çalışma koşulları daha kötü hale getirildi. Ancak ortaya çıkan sonuç hayli ilginçti. Bu gruptaki işçilerin verimlilik düzeyleri de önemli ölçüde artmıştı.
1924-1927 yılları arasında gerçekleştirilen Aydınlatma Deneyi, fabrikada yapılan pek çok deneyin öncüsü konumundaydı
Çünkü Aydınlatma Deneyi insan psikolojisine ve endüstriyel üretim ilişkilerine dair o zamana kadar görülmemiş, oldukça ilginç bir bağlantıyı ortaya koyuyordu. Hawthorne Elektrik Fabrikalarında 1924 yılından 1932 yılına kadar toplamda 4 farklı deney gerçekleştirildi.
1927-1932 yılları arasında yapılan başka bir deneyde bilim insanları, denek sayısını azaltmaya karar verdiler
Böylece işçiler arasından seçilen 5 kadın üzerinde bir araştırma gerçekleştirildi. Deneyde yer alan kadınlardan bazılarının çalışma koşulları iyileştirildi, çalışma süreleri kısaltıldı. Bazılarınınsa tam tersine, hem çalışma koşulları kötüleştirildi hem de çalışma süreleri uzatıldı. Ancak her iki gruptaki kadınların da çalışma ve üretim verimliliğinde bir artış yaşandı. Sonuçlar, Aydınlatma Deneyi ile paralellik gösteriyordu…
Yapılan deneylerin ardından deneye katılan işçilerle mülakatlar yapıldı
Çalışma koşullarında iyileştirmeler yapılan işçilerin performanslarının yükselmesi makul ve öngörülebilir bir durumdu. Ancak hem çalışma ortamları hem de çalışma koşulları kötüleştirilen işçilerin performansları neden yükselmişti? İşte bu sorunun cevabı, bilim insanlarının işçilerle yaptıkları mülakatlar sırasında ortaya çıktı…
Gözlendiklerinin, bir araştırmanın parçası olduklarının farkında olan işçiler, çalışma koşulları kötüleştirilse dahi kendilerini özel hissediyorlardı!
İşçiler bir araştırmanın, bir deneyin parçası olduklarını biliyorlardı. Üstelik bu bağlamda kendilerini özel hissediyorlar, kendileri için bir şeyler yapıldığını düşünüyorlardı. Yapılan şey kendi çıkarlarını zedeleyen, çalışma koşullarını kötü hale getiren şeyler olsa bile. İşte bu Hawthorne Etkisi ismi verilen fenomenin ta kendisiydi!
Hawthorne Etkisi’ne göre insanların, kendilerini değerli ve özel hissetmelerini sağlayan en ufak değişiklikler bile çalışma performanslarını artırabilir
Üstelik çalışma koşulları eskisinden daha kötü hale getirilse bile. İşte bu şaşırtıcı sonuçlar üretim, iş ve psikoloji alanlarında pek çok yeni kavram ve modelin ortaya çıkmasına büyük katkı sağladı. Örneğin çalışma hayatında oldukça önemli bir kavram haline gelen örgüt psikolojisi, 1920’li yıllarda yapılan bu deneyler sayesinde gelişti.
Hawthorne Elektrik Fabrikalarındaki bu deneyler 1958 yılında, Henry A. Landsberger isimli sosyolog tarafından incelendi
Landsberger, yıllar önce gerçekleştirilen bu araştırmalarda ortaya çıkan ilginç sonuçları analiz etti ve Hawthorne Etkisi, Landsberger tarafından kavramsallaştırıldı.
Kaynak: 1
