Amerika Birleşik Devletleri’nde ırksal eşitlik adına verilen mücadelenin uzun ve karmaşık bir tarihi var. Bu süreçte ayrımcılık ve ırkçılıkla savaşmak için canlarını tehlikeye atan yüzlerce kadın ve erkek oldu. Özellikle 1960’lı yılların sivil haklar hareketi, Martin Luther King ve John Lewis gibi birçok büyük lider yetiştirdi. Biz de buradan yola çıkarak hazırladığımız yazımızda, ırksal eşitliği sağlamak için hayatları boyunca mücadele eden siyahi aktivistleri listeledik. İşte, dünyaca ünlü aktivistler…
1. Ida B. Wells
1862 yılında köle olarak dünyaya gelen Ida B. Wells, hayatının büyük bir bölümünde sivil haklar ve eğitim eşitsizliği için mücadele etti. Henüz 22 yaşındayken tren yolculuğu yaptığı sırada başına gelen dramatik bir olay, aslında Wells’in hayatının akışını büyük ölçüde değiştirdi. Birinci sınıf kadınlar bölümü için tren bileti alan Ida B. Wells, parasını ödediği tren koltuğundan kaldırılmak istendi. Bunu reddedince de trenden zorla indirildi. Olaydan sonra dava açıp 500 dolar tazminat kazansa da Tennessee Yüksek Mahkemesi ilerleyen süreçte bu zaferi elinden alacaktı.
Ida B. Wells, Amerika tarihinde ilk kez Amerika’daki linçleri saymak, araştırmak ve rapor etmek için çalışan bir gazeteciydi. İnsanların asıldığı, vurulduğu veya dövüldüğü yerleri ziyaret ediyor, kurbanların fotoğraflarını çekiyor, yerel haberleri takip ediyor, bazen de özel dedektif tutarak olayları aydınlığa kavuşturmaya çalışıyordu. Bu durum, kadınların oy bile kullanamadığı dönemlerde oldukça cesaret gerektiren bir işti.
Ulusal Siyahi İnsanların Gelişimi Derneği’ni (NAACP) kuran Wells, aynı zamanda kadınların oy hakkı için de mücadele etti. Irk ve cinsiyet ayrımcılığının birbiri ile bağlantılı olduğunu göstermek için yıllarca emek veren Wells, bu konuda Susan B. Anthony ile birlikte çalıştı.
2. Web Du Bois
William Edward Burghardt Du Bois, kısa ismiyle Web Du Bois, Harvard Üniversitesinden doktora yapan ilk siyahi kişi olmasının yanı sıra Niagara Hareketi’nin de öncüsüdür. Hayatı boyunca tüm siyahi insanlar için daha fazla siyasi temsil çağrısında bulunan Web Du Bois, siyahilerin istihdamı ve eğitim eşitliği konusunda yorulmadan mücadele etti.
Afrika kökenli insanların bağımsızlık için ortak hareket etmeleri gerektiği düşüncesinden ortaya çıkan Pan-Afrikanizm hareketi için de çalışan Bois, 1900 yılında Londra’da gerçekleştirilen ilk Pan-Afrikanizm Konferansı’nın başkan yardımcılığını yaptı. Sonraki dört konferansın düzenlenmesinde de önemli rol oynadı. Ayrıca Ulusal Siyahi İnsanların Gelişimi Derneği’nin (NAAPC) kurucularından olan Bois, 1930’lu yıllarda Atlanta Üniversitesi’nde sosyoloji bölümünün başkanlığını üstlenmiştir.
3. A. Philip Randolph
1889’da Florida’da dünyaya gelen Randolph, ırksal eşitlik mücadelesi için aslında Bois’ten ilham almıştı. 21 yaşındayken Sosyalist Parti’ye katılan Philip Randolph, 1917 yılında yayımlamaya başladığı The Messenger adlı dergide, siyahi ve beyaz işçiler arasında dayanışma olması gerektiğini savunarak, siyahilerin beyaz işçilerin kurduğu işçi birliklerine katılması çağrısında bulunuyordu. Çoğunluğu siyahi çalışanların oluşturduğu yataklı vagon işçilerini örgütleyen Randolph, 1925’te Yataklı Vagon İşçileri Birliği’ni kurdu ve bu birliğin başkanlığını üstlendi. Başlarda kurulan birliği tanımayan bir tren şirketi, Randolph’un uğraşları sonucunda çalışma saatlerini azaltan ve ücretleri artıran bir sözleşmeyi imzalamak durumunda kaldı. Bu, beyaz bir işveren ile siyahi işçi sendikası arasında imzalanan ilk sözleşme olması bakımından oldukça önemlidir.
1941 yılına gelindiğinde ise siyahilerin savunma sanayisinde çalıştırılmaması nedeniyle Washington’a bir yürüyüş düzenlenmesi gerektiğini belirtiyordu. Ancak Başkan Roose-velt’in savunma sanayisinde ırk ayrımını yasaklaması üzerine yürüyüşten vazgeçildi. Ayrıca ordudaki ayrımcılığı sona erdirme konusunda oldukça istekliydi ve bunun için Orduda Ayrımcılığa Karşı Barışçıl Direniş Birliği’ni kurdu. Bu girişimi ise başkanın ordudaki ayrımcılığı yasaklayan bir kararnameyi kabul etmesiyle sonuçlandı.
4. Ella Baker
Ella Baker’in ismi, listedeki diğer kişiler kadar duyulmasa da kendisi sivil haklar hareketinde önemli bir rol oynadı. 1940 yılında NAACP’nin yerel bölümleriyle çalışmaya başladı. Burada önce saha sekreterliği, daha sonra ise şubeler müdürü görevini üstlendi. 1955 yılında Montgomery Bus boykotundan etkilendi ve Jim Crow yasaları ile savaşmak için maddi kaynak toplayan Friendship’i kurdu. Bundan iki yıl sonra ise Martin Luther King’in SCLC’yi (Güney Hristiyan Liderlik Konferansı) organize etmesine yardımcı olmak için Atlanta’ya taşındı. Afro-Amerikan seçmen kaydını artırmaya yönelik bir dizi çalışma yapan Baker, ayrıca Afrika kökenli öğrencilerin aktivist olarak büyümeleri için önemli bir ilham kaynağı oldu.
5. Dorothy Height
Ulusal Siyahi Kadınlar Konseyi’nde (NCNW) 40 yıl başkanlık yapan Dorothy Height, siyahi kadınların önde gelen savunucularından biriydi. Ayrıca kadın hakları ile Afro-Amerikan haklarının ayrı değil, aynı meseleler olarak ele alınması gerektiğini düşünen ilk aktivistlerden biri. Henüz gençken aktivizmle tanışan Height, başlarda başarısız olmasına rağmen sosyal adaletsizliğe karşı savaşmaya devam etti. 1965 yılında Irk Adaleti Merkezi’ni kurdu ve 1977’ye kadar başkanlığını yaptı. 1970 yılında ise kadınların iş bulmasına yardımcı olan Kadın Eğitim ve Kariyer Gelişimi Merkezi’ni açtı. Height, 2010 yılında 98 yaşındayken vefat etti. Toprağa verilirken Barack Obama onu “Sivil haklar hareketinin vaftiz annesi ve pek çok Amerikalı için kahraman” olarak niteledi.
6. James Farmer
1920’de Teksas’ta doğan James Farmer, 1942’de Chicago Irk Eşitliği Komitesi’ni (CORE) kurdu. Bu örgütün misyonu, ayrımcılığı şiddet içermeyen yollarla ortadan kaldırmaktı. Tecrit edilmiş restoranlarda geniş çaplı oturma eylemi düzenleyen kurum, ayrıca tecrit uygulayan işletmeler üzerinde de yasal baskı kuruyordu. Ayrıca ABD Yüksek Mahkemesi’nin verdiği kararların uygulanmaması üzerine eyaletler arası otobüslerle Güney Amerika’ya giden sivil haklar aktivistlerinden biriydi. İlk Freedom Ride’ı organize eden kişilerden biri olan Farmer, sivil haklar hareketinin Büyük Altılı’sından biri olarak kabul ediliyor.
7. Whitney Young
İkinci Dünya Savaşı gazilerinden biri olan Whitney Young, bir sosyal hizmetler uzmanı olarak mesleğini ırk ilişkilerinde arabuluculuk yapmak için kullandı. National Urban League’nin yönetici direktörü olarak tam 10 yıl görev yaptı. Bu süre zarfında beyaz üyelere de sahip olan örgütü, sivil haklar hareketinin önde gelen sesine dönüştürdü. Aynı zamanda başkan Kennedy, Johnson ve Nixon’un yakın danışmanlığını yaptı. Tepki çekmekten korkmayan Whitney Young, beyazların sahip olduğu büyük şirketlerin tüm itirazlarına rağmen Washington Yürüyüşü ’nün organizatörlüğünü yaptı.
8. Malcolm X
20. yüzyılın en önemli insan hakları aktivistlerinden biri olan Malcolm X, hayatı boyunca siyahilerin güçlendirilmesi ve bağımsızlığı için mücadele etti. Amacı, siyahilerin de beyaz vatandaşlar kadar temel hak ve özgürlüklere sahip olmasıydı. Bu amaç için mücadele ederken hiçbir zaman beyazlara karşı ırkçı söylem ve harekette bulunmamıştı. Siyahilerin kendi topraklarına sahip olması gerektiğini düşünen Malcolm X, Müslüman olduktan sonra Malik El Şahbaz ismini aldı. Zamanla Müslümanlar için önemli bir rol model haline gelen Malik El Şahbaz, 15 Şubat 1965’te halka hitap ederken yanına sokulan bir tetikçi tarafından kurşun yağmuruna tutularak öldürüldü.
9. Martin Luther King
Martin Luther King, Amerikan sivil haklar hareketinin en önde gelen isimlerinden biriydi. Baptist bir papaz ve aktivist olarak şiddet içermeyen protestoya inanıyordu.1955’te Montgomery Otobüs Eylemi’ne öncülük eden King, Güney Hıristiyan Liderlik Konferansı’nın da (SCLC) kurucusudur. Aynı zamanda Washington Yürüyüşü‘nün organizatörlüğünü üstlenmişti. Meşhur “Bir Hayalim Var” konuşmasını da Washington Yürüyüşü’nde yapmıştı. Hayatı siyahilerin temel hak ve özgürlüklerini sağlamaya yönelik mücadelelerle geçen Martin Luther King, 4 Nisan 1968’te kaldığı bir motelde uğradığı suikast sonucu hayata veda etti.
10. Claudette Colvin
Rosa Parks’ın otobüste bir beyaza koltuğunu vermeyi reddetmesinden tam dokuz ay önce, 15 yaşındaki Claudette Colvin de aynı sebepten dolayı Alabama Montgomery’de tutuklanmıştı. Bu olay, aslında 1955’teki Montgomery Otobüs Boykotu’nun kıvılcımlanmasını tetikledi. Daha sonra Colvin, şehirdeki otobüs ayrımcılığına meydan okumayı amaçlayan Browder-Gayle davasının bir parçası olarak mahkemede ifade verdi. Nihayet otobüsteki ayrımcılığın anayasaya aykırı olduğuna dair karar Amerikan Yüksek Mahkemesi tarafından onaylanmıştı. Böylece, Claudette Colvin’in de yoğun çabalarıyla Alabama’daki ırksal otobüs ayrımcılığına son verilmişti.
11. Julian Bond
Julian Bond, Morehouse College’de okurken Şiddetsiz Öğrenci Koordinasyon Komitesi’nin (SNCC) kurucu üyesiydi. 1961’den 1966’ya kadar SNCC’nin iletişim direktörü olarak, sivil haklar için protestolar planlamak ve seçmen kayıtlarını düzenlemek için ülkenin güneyini dolaştı. Daha sonra beyazların üstünlüğünü savunanlara karşı yasal davalar açan Güney Yoksulluk Hukuk Merkezi’ni kurdu. Hem Georgia Temsilciler Meclisi’nde hem de Georgia Eyalet Meclisi’nde toplam 20 yıl görev yapan Bond, aynı zamanda 1998’den 2010 yılına kadar NAACP’nin başkanlığını üstlendi.
12. John Lewis
Martin Luther King’in de dahil olduğu Büyük Altılı olarak bilinen aktivistlerden biri olan John Lewis, henüz küçük bir çocukken siyahi insanların hak ve özgürlükleri için düzenlenen oturma eylemleri sırasında aktivizm ile tanıştı. Freedom Ride ve Montgomery yürüyüşlerinin önderliğini yapan Lewis, hayatı pahasına ayrımcılığın karşısında durmuş, yaşamının büyük bir kısmını eşit hak ve özgürlükleri sağlamak için mücadele ederek geçirmişti. 2011 yılında Barack Obama tarafından Özgürlük Madalyası ile onurlandırılan John, 2020 yılında pankreas kanseri nedeniyle hayatını kaybetti.
13. Tarana Burke
1973’te New York’ta doğan Tarana Burke, kadınları cinsel taciz ve cinsel saldırı karşısında seslerini çıkarmaya davet eden #MeToo hareketinin yaratıcısıdır. Başlarına gelen taciz olaylarını Twitter’da #MeToo etiketiyle paylaşan kadınlar, seslerini dünyanın dört bir yanına duyurmaya başladı. Bir süre sonra Nicole Kidman, Jennifer Lawrence, Ashley Judd ve Gwyneth Paltrow gibi ünlü isimler de bu harekete destek verdi. 2017 yılında Time Dergisi tarafından “Yılın Kişisi” seçilen Burke, şimdilerde siyahi genç kadınların kişisel gelişimlerine yardımcı olmak için Girls For Gender Equity’de kıdemli direktör olarak görev yapıyor.
14. Nekima Levy Armstrong
Amerikalı sivil haklar aktivisti ve avukat olan Nekima Armstrong, özellikle George Floyd cinayetinin ardından ulusal düzeyde ön plana çıkan bir isimdi. 2015 – 2016 yılları arasında NAACP’nin Mineapolis başkanlığını yaptı. 2014 yılından beri ise siyahilerin temel hak ve özgürlükleri için birçok protestoya katıldı. Aynı zamanda kendisini ırksal, sosyal ve ekonomik sınırlar arasında köprüler kurmaya adamış bir örgüt olan Racial Justice Network’ün de kurucusudur.
15. İbrahim X. Kendi
Tarihçi, yazar ve aktivist olan İbrahim Kendi, “How To Be An Antiracist” kitabının yazarıdır. Aynı zamanda Boston Üniversitesi Irkçılık Karşıtı Araştırma Merkezi’nin direktörü olan Kendi, 2021’de ırksal adalet konularını ele alan The Emancipator adlı çevrim içi gazeteyi kurdu.
