Bir Türlü Doğru Kullanamadığımız 20 Sözcük

Zengin bir dilimiz olduğunu öğrendik bu zamana kadar ki, henüz bu öğrendiğimizin yanlış olduğunu iddia edebilecek herhangi bir sav ortaya atılmamıştır.

Ayrıca dilimize sahip çıkmanın da önemli bir ayrıntı olduğu öğretilen bir diğer önemli konudur. Çünkü öğretildiği kadar öğrenilemeyen güzel dilimizi anlamaktan bir hayli uzakta olabiliyoruz.

Tüm modern toplumlarda olduğu gibi ülkemizde de bu konuda ciddi atılımlar gerçekleştirilmiş ve bizzat Atatürk tarafından Türk Dil Kurumunun kurulmasıyla bu konudaki samimiyet fazlasıyla gösterilmiştir.

Fazlasıyla gösterildiğinden midir bilinmez o dönemden sonra bu kadar üstüne düşülmeyen bir alan olmuştur dil meselesi.

Öyle ki gündelik yaşamda birbirine karıştırılan, yazılışının bilinmeksizin yazıldığı o kadar sözcük var ki, konu hakkında hassasiyet duyanların kalp çarpıntıları oluşabilmektedir.

Toplumsal dokuya zarar vermek istemeyenlerin dikkat ettiği ve öğretmeye çalıştığı gibi zengin olan dilimizin doğru kullanımı oldukça önemli ve birey olarak üzerine eğilmemiz gereken bir konu. Bu konuyu sadece milliyetçilik kapsamında ya da popüler kültür ekseninde değerlendirmek yeterli olmayacaktır. Zaten bu şekilde değerlendirmeye çalışırsak da yazı kısa olmayacaktır.

Bu nedenle direkt konuya girerek anlamı dışında ya da farklı sebeplerden dolayı yanlış kullanılan sözcüklerin bir kısmını sıralayalım istedik.

Keyifli okumalar.

1.Demagoji

Çeşitli sebeplerden dolayı son yüzyıllarda dilimize geçen Fransızca kökene sahip sözcük sayısı oldukça fazladır. Bunlardan biri de demagojidir. Yazımı da çoğu kez karıştırılan sözcüğün kullanıldığı anlam da genellikle eğreti durmaktadır.

Kelime, halkı güden, yönlendiren gibi bir anlama sahiptir. Türk Dil Kurumunun ‘laf cambazlığı’ açıklamasıyla daha net davrandığını buraya not düşelim.   Demagog ise direkt demagojiyi uygulayan kişidir. Günümüzde olumsuz bir anlam taşısa da sözcük sokakta anlamı dışında kullanılmaktadır.

Sözün özü ‘demagoji’ yapma’ derken biraz daha düşünülmeli.

2.Helecan

Dil bilimcileri ağlatan bir başka kelimedir helecan. Coşkuyu ya da benzeri bir duyguyu anlatırken kullanılması gereken heyecan sözcüğüyle karıştırılması anlamsızdır. Peki helecan ne anlama gelmektedir?

Tıbbi bir durum içindir ve düzensiz ya da beklenmedik kalp çarpıntısını anlatmak için kullanılır.

Heyecan sonucu helecan yaşıyor olabilirsiniz ama bu iki sözcüğü birbirine karıştıramazsınız.

3.Küsur

“Küsüratıyla… 300 küsür işçiyi işten çıkarmışlar… 2 küsür…

Örneklerini sıralamaya devam edebileceğimiz bu sözcüğü yanlış yazmakta dolayısıyla yanlış söylemekteyiz. Aslı “küsur” olmalıdır ve aklımızın kenarında durmalıdır.

“Artan bölüm veya geriye kalan bölüm.” anlamlarını taşıyan bu sözcüğün kökeni Arapça’dır.

4.Kupür

Gazete kupüründen bahsederken bir bakarsanız sözcükteki ilk ünlü ses de bir anda “ü” olmuş. Sorun da burada işte. Sözcük “küpür” şeklinde yazılmaz ve okunmaz. Fransızca’dan dilimize yerleşen bu sözcüğün anlamı “kesim, kesme”dir.

5.Bilmukabele

“Bilmukavele” şeklinde telaffuz edilen bu sözcüğün özgün hali başlıktaki şekliyledir ve karşılık vermek için kullanılır. Karşı taraftan belirtilen bir iyi niyet ya da herhangi bir söze karşın “ben de, biz de, size de, sizin de” gibi anlamlar taşımaktadır. “Mukavele” şeklinde telaffuz edilir ancak nasıl bir bağıntı kurulduğunu bu şekilde kullanana sormak lazım.

6.Aperitif

Fransızca kökene sahip ve yanlış kullanılan başka bir sözcük…

“İştah açıcı” veya “ön içki” anlamlarıyla kullanabileceğimiz bu sözcüğü kim “aperatif” yaptı bilinmez ancak sağlam bir küfür yediği kesin.

7.Murdar

Kedi uzanamayacağı ciğere mundar diyemez. Çünkü mundar diye bir sözcük yok! Aslı “murdar”dır ve kısaca “kirli, pis” anlamlarını taşır.

8.Atraksiyon

Genellikle aksiyona dair bir anlatı oluşturulması istendiğinde başvurulan bir sözcüktür ama anlatılan konuyla bu yüzden bağlantısızdır. Atraksiyon, cazibe ve çekim olarak algılanabilir. TDK’ye göre sadece “eğlendiri” olarak da açıklanabilirmiş.

9.Direkt

Evinizin direğinin babanız olduğunu kastetmek gibi bir amacınız yoksa ve herhangi bir sütunu tanımlamaktan uzaksanız bu kelimenin sonuna “t” sesini getirmeniz fayda sağlar. Çünkü muhtemelen “doğrudan” anlamını katmak istediğiniz bir vurgu var o cümlenizde.

Bu hali düşünüldüğünde “endirekt”in de dolaylı anlamını taşıdığını belirtmek işe yarayabilir.

10.Karnabahar

Baharın karnı olmaz, karnabahardır o. Kimine göre karnabahar dolması lezzetlidir.

Zevk meselesi…

11.Namahrem

Köken bellidir ancak kullanımı belirsiz olacak ki ısrarlı bir yanlışlık rüzgarı esmeye devam etmektedir.

Mahrem sözcüğü gizliliği anlatır. Aynı zamanda uygunsuzluğun da anlatılabileceği bir sözcüktür. Başına gelen ek ise haliyle o anlamı tersine çevirir. Nasıl mı? Bakınız;

“Evlenmelerinde yasa bakımından sakınca görülmeyen”. Ayrıca yabancı anlamı da bu sözcüğün diğer bir manasını oluşturur. Fazla bilgi göz çıkarmaz.

12.Enstantane

Maçtan enstantaneler paylaşılabilir ancak siz sosyal medyada yazarken ya da söylerken bu şekliyle telaffuz edin, kullanın. Sözüm meclisten dışarı.

13.Restoran

Yanlış yazmadım. Alışılageldiği gibi “restaurant” ya da “restauran” şeklinde bir sözcük yok dilimizde. Gördüğünüz tüm tabelaları unutun.

“Canlandırıcı” etkiyi açıklamak gibi bir anlamı olan bu sözcüğün diğer bir anlamı da lokantadır.

14.Yarak

Küfür yok! Bu sözcük de küfür değil aslında. Silah anlamını taşımakta fakat nasıl oluyorsa en azılı niyetleri ve öfkeyi ortaya dökerken fazlaca başvurulan bir küfür anlamı ihtiva ediyor.

15.Nüans

Başında herhangi bir sıfat kullanmanıza gerek olmayan sözcüktür.

Nüans, ince bir ayrımı ifade ederken ayrıca “ince” sıfatına ihtiyaç yoktur.

16.Nahif

“Naif”le karıştırılan bu sözcük bazı anlarda söylemek istediğimiz asıl sözcük oluyor. Yani, “duygulu, hassas” anlamını ifade etmek istediğimizde ortada bir “h” harfi çok hoş olacaktır.

Ayrıca “zayıf, çelimsiz” gibi bir sıfat olarak da kullanılabilir.

17.Naif

İşte tuzağa çeken sözcük… “Acemi, deneyimsiz” gibi bir anlama sahiptir bu sözcük.

18.Yosma

Argoya kendini kaptıran bir başka sözcük de “Yosma”dır. Anlamı “Zarif ve güzel” gibi olumluyken bir şekilde argonun çemberine dalmış.

19.Mütevazi

Alçakgönüllülükten bahsederken kullanılan bu sözcük iki doğrunun birbirine paralelliğini ifade eder.

20.Mütevazı

Alçakgönüllüsün, alçakgönüllüyüz, alçakgönüllü… Bu sözcüğünün sonunda noktasız ve dikine bir çizgi var “ı” harfi.