Ekonomi, hem bireysel hem de toplumsal olarak insan yaşamında oldukça belirleyici bir kavram. Enflasyon, kur artışı, resesyon, faiz artırımı, faiz indirimi, iç borçlanma, dış borçlanma ve bunlar gibi daha pek çok ekonomik kavram ve terim tam da bu nedenle gündelik yaşamımızın birer parçası haline gelmiş durumda. Özellikle ekonominin oldukça kırılgan olduğu ve pek de iyi gitmediği bugünlerde. Öte yandan ekonomi ve ekonomik gelişmeler, gündelik yaşamımızın parçası olduğu halde, milyonlarca insan her ay sonunda benzer bir sıkıntıyla karşılaşıyor: Parasızlık! Peki ama neden? Neden ekonomiyle bu kadar içli dışlı olduğumuz halde her ayın sonunda parasız kalıyoruz? Tek neden, bütçemizi planlarken yaptığımız hatlar mı? Uzmanlara göre cevap hayır! Her ayın sonunda parasız kalmamızın sebebi, Cashless Effect (Nakitsizlik Etkisi) ismi verilen bir kavram olabilir! Gelin bu ilginç kavrama yakından bakalım…
Cashless Effect nedir?
Cashless Effect temelde, alışveriş esnasında veya herhangi bir harcama yaparken nakit para yerine kredi kartı kullanmayı tercih etme eğilimimizi açıklayan bir kavram. Pek çok insanda görülen bu eğilimin arkasında ise oldukça şaşırtıcı fakat ay sonunda parasız kalmaya sebep olan bazı psikolojik süreçler var!
Harcama yaparken nakit para yerine kredi kartı kullanmak pek çok insan için daha kolay! Çünkü milyonlarca insanın cüzdanı, nakit harcama yapmadığı zaman hafiflemiyor! Bu nedenle pek çok insan, harcama işlemi sırasında fiziksel para kullanmayarak, daha fazla harcamaya meyilli hale geliyor. Yani ay sonunu parasız geçiren insanların büyük bölümü, harcamalarını kredi kartıyla yaptığı zaman, harcamanın veya para kaybetmenin psikolojik etkileriyle karşılaşmıyor, tabi ay sonuna kadar!
Cashless Effect kavramı, ilk defa 1979 yılında pazarlama ve ekonomi teorisyeni Elizabeth Hirschman tarafından tanımlandı
Hirschman 1979 yılında bir mağaza zincirinin müşterileri üzerinden bir çalışma gerçekleştirdi. Buna göre müşteriler arasında en fazla harcama yapanların, kredi kartıyla harcama yapanlar olduğu tespit edildi.
Bununla birlikte mağazanın kredi kartıyla alışveriş yapan müşterileri, alışverişte nakit kullananlara kıyasla ürünün fiyatından çok, özellikleriyle ilgileniyorlardı. Bir başka ifadeyle kredi kartı kullananlar, para harcamaya dair çok daha az kaygı duyuyor ve çok daha kolay bir şekilde para harcıyorlardı. Para harcama kaygısının azalması ise ay sonunda mutlak bir şekilde parasız kalma durumunun ortaya çıkmasına neden oluyordu. Yani Hirschman’ın Cashless Effect olarak tanımladığı durum nedeniyle alışverişte kredi kartı kullanmak daha az ekonomik kaygıya, daha çok harcamaya ve ay sonunda parasızlığa sebebiyet veriyordu!
Cashless Effect, gündelik yaşamda sıklıkla karşılaşılan bir durum
Bu durumun bu kadar sık ortaya çıkmasındaki temel sebeplerden birisi içerisinde yaşadığımız dijital çağın kendisi! Bugün, dünya ekonomisindeki paranın büyük bir bölümü, dijital ortamda yer değiştiriyor. Kazandığı parayı fiziksel olarak hiç görmeyen milyonlarca insan var. Haliyle dünya genelindeki harcamaların büyük kısmı da dijital olarak gerçekleşiyor. Öte yandan Bitcoin ve benzeri kripto para birimlerinin giderek yaygınlaşması, paranın ve bir anlamda ekonominin de giderek dijital hale gelmesine neden oluyor.
Öte yandan Cashless Effect’in yaygınlığı, yalnızca dijitalleşme ile alakalı değil. Cashless Effect’in ortaya çıkmasında psikolojik süreçler de oldukça etkili. Örneğin bir mağazada bütçeniz için uygun olmayan bir ürünle karşılaştığınızı düşünün. Bütçeniz el vermediği için doğal olarak o ürünü satın almanız pek olası değil. Ancak işin içerisine kredi kartları girdiği zaman, durum değişiyor! Kredi kartı sayesinde fiziksel bir para kaybına uğramayacağınız için ürünü satın alma eğiliminiz ciddi şekilde artıyor. Hatta pek çok insan kredi kartlarının büyüsü nedeniyle alışveriş esnasında hiç para harcamadığı sanrısına kapılıyor. Kredi kartlarının da bir limiti olduğunu ve harcanan paranın geri ödenmesi gerektiğini, en azından ay sonuna kadar unutuyor!
Kredi kartları popüler hale geldikçe Cashless Effect yaygınlaşıyor
Son yıllarda ekonomi ve ticaret alanında önemli değişiklikler yaşanıyor. Örneğin “taksitler” günümüzdeki alışveriş düzeninin en önemli unsurlarından biri haline gelmiş durumda. Buna bağlı olarak kredi kartı kullanan insanların sayısı da gün geçtikçe artıyor. Bu nedenle de Cashless Effect, her geçen gün daha fazla insanın ay sonunda parasız kalmasına neden oluyor.
Öte yandan dijital alışverişin getirdiği konfor da Cashless Effect’in büyüyen bir sorun haline gelmesinde etkili. Günümüz alışverişlerinin büyük bölümü internet üzerinden gerçekleştiriliyor. İnternet alışverişleri içinse çoğu zaman bir kredi kartına ihtiyaç duyuluyor. Kredi kartlarının günümüz alışverişlerinin temel aracı haline gelmesi ise insanların hem harcama alışkanlıklarını değiştiriyor hem de daha fazla harcama yapmasına neden olarak Cashless Effect’i giderek büyüyen bir sorun haline getiriyor.
Uzmanlara göre Cashless Effect tamamen bertaraf edilebilir bir sorun değil! Çünkü yaşadığımız dönem, pek çok açıdan “nakitsiz alışverişi” zorunlu hale getiriyor
Öte yandan dijital alışverişin tüketiciye ciddi bir konfor sağladığı da göz ardı edilemeyecek bir durum. O halde, tüketiciler nakitsiz alışverişe ve buna bağlı olarak Cashless Effect’in tehlikeli yüzüyle karşılaşmaya yani her ayın sonunda parasız kalmaya mahkûm mu?
Cashless Effect’in yıkıcı etkilerinden korunmak için ne yapılabilir?
Elbette Cashless Effect’ten kurtulmak için yapılabilecek en iyi şey kredi kartı kullanmamak. Ancak içerisinde bulunduğumuz dijital çağda kredi kartı kullanmayı tamamen bırakmak, pek mümkün görünmüyor. Bu nedenle uzmanlar, Cashless Effect’in yıkıcı etkilerinden korunmak için yapılabilecek en mantıklı şeyin, genel tasarruf tedbirleri oluşturmak olduğunu ifade ediyor.
Örneğin düzenli olarak veya büyük harcamalardan önce bir bütçe planı hazırlamak gibi. Bunun dışında kredi kartı limitlerini kendi kontrolünüz altına almanız da faydalı olabilir. Bunun için harcamalarınızı kredi kartınızın limitine göre değil de, kendi belirlediğiniz limite göre şekillendirebilirsiniz. Bütün bunlar Cashless Effect’in acımasız yüzüyle karşılaşmanıza engel olmuyorsa, son çare olarak alışverişe çıkarken kredi kartlarınızı evde bırakmayı deneyebilirsiniz…
Kaynak: 1
