Pek çok insan için sağı ve solu ayırt etmek, üzerinde düşünmeye dahi gerek olmayan, son derece basit bir şey. Fakat dünya genelinde hiç de küçümsenemeyecek bir azınlık, sağını ve solunu karıştırıyor. Bu durum, bazılarına çocukça bir hata gibi görünebilir ancak arkasında son derece ilginç süreçler var. Üstelik önemsizmiş gibi görünen bu küçük karışıklık bazı durumlarda hayati sorunlara neden olma potansiyeline sahip! Örneğin sağını ve solunu karıştıran bir göz doktorunun, hastasının sağ yerine sol gözüne müdahale ettiğin düşünün. Veya bir gemi kaptanının dümeni sola kırması gerekirken sağa, buzdağına doğru kırdığını hayal edin! Üzerine yeteri kadar düşünmesek de sağ-sol ayrımı gündelik yaşamda büyük bir öneme sahip. Peki, neden bazı insanlar sağ-sol ayrımı yapmakta zorlanıyor. Gelin, bilim bu ilginç fenomeni nasıl açıklıyor birlikte bakalım.
Bazı araştırmalara göre her altı kişiden biri sağını ve solunu karıştırıyor!
Dahası, sağ-sol ayrımı yapmak konusunda hiçbir sorun yaşamayan insanların pek çoğu da, dikkat dağıtıcı bir faktörle karşılaştıklarında, örneğin gürültülü bir ortamdayken veya bir soruya cevap vermeye çalıştığı esnada, sağını solunu ayırt etmekte zorlanıyor! Bilim insanlarına göre bu kafa karışıklığının ardındaki sebepleri tespit etmek son derece önemli. Çünkü sağ-sol ayrımı veya bu ayrımı yapamamak bazı durumlarda büyük sorunlara neden olabilir!
Sağ-sol ayrımı gündelik yaşam için sandığımızdan çok daha önemli
İngiliz beyin cerrahı Henry Marsh, sağ-sol ayrımı yapmakta zorlanan yetişkinlerden sadece biriydi. Ancak sağ-sol ayrımı yapmakta zorlanması, neredeyse telafisi mümkün olmayan ölümcül bir hataya neden olacaktı.
Marsh, kolunun altında sinir sıkışması olan bir hastasını ameliyat etmek için harekete geçti. Hastasının omurgasın ulaşması ve soruna neden olan sinire müdahale etmesi gerekiyordu. İngiliz cerrah operasyonu herhangi bir sorunla karşılaşmadan tamamlamayı başardı. Ancak daha sonra, omurganın yanlış tarafındaki sinire müdahale ettiğini fark etti! İşte Marsh’ın ve elbette hastasının yaşadığı bu talihsiz durum, sağ-sol ayrımının gündelik yaşamda ne kadar önemli olduğunu gözler önüne seren çarpıcı bir örnek. Peki, bazı insanlar neden sağ-sol ayrımı yapmakta zorlanıyor?
Hollanda’daki Leiden Üniversitesinden nöropsikoloji profesörü Ineke van der Ham’e göre bu ilginç fenomenin ortaya çıkmasına neden olan şeylerden bir “simetri”
Ham, konuyla ilgili olarak, “Hiç kimse bir şeyin önde mi arkada mı olduğunu söylemekte zorluk yaşamaz. Ancak sağ ve sol farklı. Simetri yüzünden, çünkü arkanızı dönerseniz farklıdır, öbür türlüdür, kafa karıştırıcı hale getiren de bu.” ifadelerini kullanıyor.
Bununla birlikte yapılan bazı araştırmalar sağ-sol ayrımının düşündüğümüzden çok daha karmaşık bir süreç olduğunu ortaya koyuyor. Çünkü bu ayrımı yapabilmek için hafızaya, dile, görsel ve uzamsal süreçlere ve zihinsel yön bulmaya başvurmak gerekiyor. Bazı insanlar sağı ve solu doğuştan, hiç düşünmeden ayırt edebiliyor. Bazı insanların ise bu süreçlerden geçmesi gerekiyor.
Kuzey İrlanda’daki Belfast Queen’s Üniversitesinden klinik Profesör Gerard Gormley, sağ-sol ayrımındaki zorluk nedeniyle meydana gelen tıbbı hatalar üzerine ilginç bir çalışmaya imza attı
Gormley ve arkadaşları, tıp öğrencilerinin sağ ve sol seçimlerini inceleyebilecekleri bir çalışma tasarladı. Daha basit bir ifadeyle, öğrencilerden sağı ve solu bulmaları istendi. Ancak bu bazı öğrenciler için hiç de basit bir istek olmadı!
Bununla birlikte çalışma sonunda oldukça ilginç bulgular elde edildi. Buna göre sağ-sol ayrımı yapmakta zorlanan öğrenciler geliştirdikleri bazı stratejiler sayesinde bu sorunun üstesinden geliyordu. Bazı öğrenciler hangi elleriyle yazı yazdıklarını düşünüyor, sağ-sol ayrımını bu şekilde yapıyorlardı. Bazıları gitar çalarken kullandıkları elleri sayesinde sağı ve solu karıştırmaktan kaçınıyordu. Bazıları ise vücutlarındaki bir dövmeden veya küpelerinden yardım alarak sağı ve solu ayrıt ediyordu.
Gormley ve arkadaşlarının yaptığı araştırmanın ikinci bölümünde ise öğrencilerden bir başkasının sağını ve solunu ayırt etmeleri istendi. Elbette bu aşama, öğrencilerin işini daha da zorlu bir hale getirdi…
Yapılan çalışmalara göre insanların büyük bir bölümü, başkasının sağını ve solunu ayırt etmeye çalışırken kendi vücutlarının döndüğünü hayal ediyor!
Ancak sağ-sol ayrımı yapmakta zorlanan kişilerin geliştirdiği tek strateji bu değil. Van der Ham ve arkadaşlarının 2020’de yayımladığı bir araştırmaya göre insanların yüzde 15’i sağı ve solu ayırt etmede kendisini yetersiz buluyor. Bununla birlikte aynı çalışmanın ortaya çıkardığı çok daha ilginç başka sonuçlar da var.
İnsanların neredeyse yarısı sağ-sol ayrımı yapabilmek için elleriyle ilgili bir strateji geliştiriyor
Örneğin pek çok insan, kendisiyle aynı yöne bakan bir çöp adamın sağını ve solunu tespit etmekte çok daha başarılı. Ancak görselin baktığı yön kişinin kendi yönüne zıt olduğu zaman sağ-sol ayrımı yapmak önemli oranda zorlaşıyor. Bu bulgular, pek çok insanın sağını solunu ayırt ederken ellerinden ve vücutlarından faydalandığı savını destekliyor. Ancak bu noktada bilim insanlarının dikkatini çeken başka bir husus var. İnsanlar sağ-sol ayrımı yapmaya çalışırken, zihinlerindeki kendi vücut imgelerinden mi yararlanıyor yoksa fiziksel bedenlerinden mi?
Bilim insanları, yaptıkları bir dizi araştırma sonunda bu sorunun da yanıtını bulmayı başardı. Buna göre insanların büyük bir bölümü, sağını ve solunu ayırt etmek için, kendi vücudunu görmeye ihtiyaç duymuyor.
Her insanın sağ-sol ayrımı yapabilme kabiliyeti birbirinden farklı
Ancak sebebi tam olarak bilinmiyor. Bununla birlikte bilim insanları, bir insanın vücudundaki asimetri büyüdükçe sağı ve solu ayırt etmenin daha kolay hale geldiğini ifade ediyor. Uzmanlar beyninin bir tarafı, diğer tarafından daha büyük olan insanların, sağ-sol ayrımı yapmakta daha başarılı olduğunu dile getiriyor.
Kaynak: 1
