Kölelik, bugünden bakıldığında çağ dışı ve iğrenç bir uygulama. Ancak antik medeniyetlerin pek çoğunda kölelik oldukça yaygındı. Hatta insan medeniyetinin bugün ulaştığı noktaya gelmesinde önemli bir pay sahibi olan Roma medeniyetinde kölelik, bir uygulamadan ziyade oldukça önemli ve köklü bir kurumdu! Antik Roma medeniyetinde kölelik o kadar önemli ve yaygındı ki, belirli dönemlerde bütün Roma nüfusunun 3’te birini köleler oluşturuyordu. Ayrıca Romalı kölelerin Roma’nın özgür yurttaşlarına hizmet etmekten başka görevleri yoktu. Ancak bu görev tanımı oldukça geniş bir alana yayılmış vaziyetteydi. Köleler en ağır ve rezil işlerden, son derece üstün nitelikler gerektiren işlere kadar pek çok alanda çalışıyorlardı. Elbette, kölelerin yaptıkları işler geçmişlerine ve yeteneklerine göre değişiyordu. Bunun sonucunda ise, kölelerin fiyatları ve efendilerine olan maliyetleri de!
Roma medeniyetindeki köleler devasa yapıların, gelişmiş tarım sistemlerinin ve toplumsal düzenini inşasında önemli rol oynuyorlardı. Bu nedenle medeniyetin gelişmesine, zorlamayla da olsa pek çok katkıda bulundular! Öte yandan, Antik Roma’da kölelik, özgür yurttaşlar için bir güç ve zenginlik göstergesiydi. Bir Romalının ne kadar çok kölesi olursa, o kadar zengin ve güçlü kabul ediliyordu. Ayrıca, tarihin her döneminde ve her toplumunda olduğu gibi köleler, Roma’da da insanlık dışı uygulamalara maruz kaldılar. Ancak buna rağmen Roma’daki kölelerin aynı devirde farklı topraklarda yaşayanlara göre daha şanslı olduğunu söylemek mümkün… İşte, Antik Roma medeniyetinin en önemli kurumlarından birisi olan kölelik hakkında bilmeniz gerekenler…
Antik Roma medeniyetinde kölelik son derece yaygındı
Öyle ki, milattan önce 200 ve milattan sonra 200 yılları arasındaki dönemde bütün imparatorluk nüfusunun üçte biri kölelerden oluşuyordu! Bazı dönemlerde ise, imparatorluk yurttaşları arasında kendileri köle olmasalar bile aile geçmişlerinde kölelik bulunmayan insanlara rastlamak oldukça zordu! Peki ama bu kadar çok köle, nereden geliyordu?
Antik Roma’da köle sahibi olmanın farklı yolları vardı?
Bunlardan en yaygın olanı ise elbette köle satın almaktı. Roma’ya pek çok bölgeden, özellikle de Yunan medeniyetinden önemli bir köle akışı vardı! Ayrıca savaş dönemlerinde esir düşen ya da kaçırılan özgür Roma vatandaşları bile köle olarak satılabiliyordu! Çeşitli sebeplerle özgürlüğü elinden alınan insanlar Roma’daki köle pazarlarında satılıyor böylece oldukça zor bir yaşam sürmeye başlıyorlardı. Bununla birlikte, maddi durumu iyi olmayan veya ödemesi gereken yüklü miktarda borcu olan Romalılar da, kendi rızaları ile kölelik yapmak durumundaydılar!
Romalı köleler de çoğu zaman diğer toplumlardaki köleler gibi kötü muameleye maruz kalıyorlardı
Şiddet ve taciz kötü muamelenin en yaygın olanlarıydı. Ayrıca, köleler efendilerinin mülkleri olarak görülüyordu. Bu nedenle onları bu kötü muamelelerden koruyacak herhangi bir yasa bulunmuyordu. Öte yandan kölelerin mülk edinmeleri veya resmi olarak evlenmeleri de yasaktı! Ancak bütün Romalıların kölelerine kötü davrandığını söylemek doğru değil. Azınlıkta olsalar da kölelerin de insanca muamele görmesi gerektiğini düşünen ve onlara bu şekilde davranan Romalılar da vardı…
Kölelik Roma medeniyetinin, köleler ise ekonominin temel unsurlarındandı
Romalı köleler, bir tarım devleti olan Roma için oldukça önemliydi. Çünkü tarım ve çiftçilik büyük oranda, köleler tarafından yapılıyordu. Ancak mülk sahibi bir Romalının gözünde bir kölenin herhangi bir değeri yoktu. Bir koyun ne kadar değerliyse bir köle de o kadar değerliydi! Öte yandan, Roma’daki kölelerin çalışma alanları oldukça genişti. Madencilikten ev işlerine, saray hizmetlerinden çocuk bakımına kadar çalışma hayatının her alanında köleler yer alıyordu. Elbette, ölüm riski yüksek tehlikeli işlerde de köleler çalışıyordu… Ancak Roma’da iyi eğitimli ve oldukça bilgili köleler de vardı. Bu niteliklere sahip olan köleler, özgür yurttaşların çocuklarına eğitim veriyordu. Ya da soylu ve zengin Romalılara danışmanlık hizmeti veriyorlardı. Elbette eğitimli kölelerin efendilerine olan maliyetleri daha fazlaydı…
Roma’daki köleler için özgürlüklerini kazanmak, diğer medeniyetlerdekinden daha kolaydı
Çünkü Antik Roma’da kölelik oldukça yaygındı fakat köle azat edilmesi de sıklıkla rastlanılan bir şeydi. Azad edilmek, Romalı bir kölenin özgürlüğünü kazanabilmesi için en yaygın ve önemli uygulamaydı. Özgürlüğünü kazanmak isteyen bir kölenin başvurabileceği başka yollar da vardı. Bu yollardan diğeri ise efendisine borcunu ya da haricen özgürlük parasını ödemekti. Ancak, köleler ne mülk ne de para biriktirme hakkına sahip değillerdi. Bu nedenle, bir kölenin parasını ödeyerek özgür kalması oldukça nadir bir şeydi. Ancak, bir kölenin parasını ödeyen başka bir Romalı, isterse o köleyi özgür bırakabilirdi.
Serbest bırakılan köleler, özgür yurttaşlarla “neredeyse” aynı haklara sahip oluyorlardı
Bu bakımdan, Roma medeniyetinin kölelik söz konusu olduğu zaman çağdaşlarından çok daha modern bir anlayışa sahip olduğu söylenebilir. Yine de, özgürlüğüne kavuşan bir köleye kamu görevlerinde çalışma hakkı tanımıyordu. Öte yandan, bazı eski köleler, özgürlüklerine kavuşsalar dahi toplum içerisinde ayrımcılığa maruz kalıyorlardı. Ancak, eski kölelerin çocukları, tamamen özgür yurttaşlar olarak kabul ediliyorlardı.
