Kültürü, sanatı ve gelenekleriyle çok köklü bir geçmişi olan İran, Zerdüşt ve onun öğretisi Zerdüştlük’e de ev sahipliği yapmıştır. Zerdüşt’e atfedilen pek çok özellik İran’da edebiyatı geliştirdiği gibi, Nietzsche, Voltaire gibi yazarlar da Zerdüşt’ten etkilenmiştir. Üç büyük semavi dindeki cennet – cehennem, kıyamet, melek ve şeytan gibi kavramlara sahip olan Zerdüştlük’ün hala saklı kalan yerleri var.
1. Zerdüşt kimdir?
Zerdüştlük dininin kurucusu Zerdüşt ya da Zarathustra, Antik Pers, yani günümüz İran ve çevre bölgelerinde yaşamış bir bilge ya da peygamberdi. Zerdüşt’ün eski İran’ın tanınmış ailelerinden Spitama’ya mensup olduğu, babasının Pourushaspa, annesinin de Dughova olduğu söylenmektedir. Yaşadığı tarihle ilgili olaraksa ayrı teoriler bulunur. En yaygın olanı milattan önce 660 yılında doğduğudur. İkinci teori M.Ö. 1768, üçüncüsü ise M.Ö. 6600 yılında doğduğudur. Bu dini şahsiyetin öğretileri, Zerdüştlük adlı dini bir hareketin temeli haline gelir. Anlatılar, Zerdüşt’ün yirmi yaşında on yıllık bir inzivaya çekildiği, bu zaman zarfında doğayı, dünyayı, iyilik ve kötülüğü, tanrıyı düşünüp irdelediği ve Zerdüştlük’ü de bunların temeline kurduğunu belirtir.
2. Zerdüştlük
O güne değin, İran bölgesinde çok tanrılı bir dinî yaşam vardı. Zerdüşt ise Eski İran’a tek ve aşkın bir varlığın olduğunu gösterir. Tanrı Ahura Mazda’ya ibadet, onun meleklerine saygı, iyilik gibi kavramlar Zerdüştlük’ün temelini oluşturur. Bu inanç sistemi, maddi ve manevi kötülüklerden arınmak gerektiği, insanın dünya amacının bu olması gerektiğini vurgular. Zerdüştlük, tek tanrılı bir dinden bahsettiği için Zerdüştü’ü bir peygamber olarak görenler de vardır. Bunun yanında; şaman, derviş olarak da görmüşlerdir. İran’ı önemli derecede etkileyen Zerdüştlük; cennet ve cehennemden, ahiretten, kişinin bu dünyada yaptıklarından ötürü sorgulanacağı bir başka dünya olduğundan bahseder.
3. Kutsal kitap Avesta
Avesta, eski İran dili Pehlevice ile yazılıp zamanla güncel İran Farsçasına çevrilir. Zerdüşt’ün yirmi yaşında ailesine karşı gelip onlardan ayrılması ve neticede inzivaya çekilmesi, insana dair pek çok kavramı uzun yıllar düşünmesi, sonunda onu Tanrı Ahura Mazda’ya yakınlaştırır. Bu inancın kutsal kitabı olan Avesta bunun sonucunda, Zerdüşt’ün yazdığı ve ‘’Gatalar’’ denen dörtlüklerden meydana gelir. Aveta, Zerdüştlük’ün temellerini anlatan belge niteliğindedir. Avesta 21 ciltten oluşmasına rağmen, İskender’in işgali sonrası 17’si yok olur ve yalnızca 4 kitap kalır.
4. Zerdüştlükün temelleri
Dünyanın en eski itikatlarından olan Zerdüştlük, temelinde iyi ile kötünün çatışmasına dayanır. İyi olan her şey Tanrı Ahura Mazda ile ilişkilendirilirken kötünün sembolü de Ahriman’dır. İkisi arasında ve insanlar üzerinden giden iyi kötü savaşımı, hesap günü geldiğinde Ahura Mazda’nın galibiyeti ile son bulacaktır. O zamana dek yaşayan herkesin iyiliğin safında olması gerekir. Zerdüştlük, tek tanrılı bir inanç sistemi olarak ortaya çıksa da geçen uzun zamanlar onun düalist bir yaklaşıma evrilmesine sebep olur.
5. Önemli görülen erdemler
Zerdüştlük inancındaki önemli değerlerin başında kadın – erkek eşitliği gelir. Zerdüşt inancının yaygın olduğu bölgelerde tek eşliliğin arttığı ve çok eşliliğin azaldığı görülür. İnsanlara iyiliğin safında toplanmalarını öğütleyen bu inanç sistemi; yoksullara cömert olma, tembel olmayıp bir üretimde bulunma, güleç ve misafirperver olma gibi değerleri esas alır. Köpek ve kedi temiz hayvanlar sayıldığı için kesilmesi, öldürülmesi gibi her türlü zarar günah sayılır. Avesta’da belirtildiği üzere; şarkı ve şiir de Zerdüştlükte önemli bir yere sahiptir.
6. Zerdüştlükte ateşin önemi
Zerdüştlükte ateş kutsal sayılır ve ‘’Kral’’ gibi yakıştırmalarla anılır. Özel bir dinî yere sahip olan ateşe saygı gösterilmesi gerekir. Din adamları da ibadet ve ritüeller esnasında ateşin kirlenmemesi için eldiven giyer ve ağızlarını bir mendil ile kaparlar. Ateşe gösterilen bu saygı gereği zaman içerisinde Zerdüştlerin ateşe tapanlar olduğunu düşünülür. Oysa kaynaklara göre ateşin yalnızca, Tanrı Ahura Mazda’yı simgelemesidir.
7. İbadet esasları
Zerdüştlükte yıllık ve günlük ibadetler vardır. Günün belirli zamanlarında dualar okunur. Yıllık ibadetler ise dinî bayram, ritüel ve özel günlerde uygulanması gereken ibadetlerdir. Bayramlar Maidhyoi-zaremaya (İlkbahar ortası), Paitishahya (Hasta bayramı) gibi isimlere sahiptir.
8. Zerdüşt’ün yazdığı gatalar
Zerdüştlükün kutsal kitabı olan Avesta’da Zerdüşt’ün yazdığı bölümler ‘’Gatalar’’ adıyla bilinir. Gata, eski bir Hintçe kelimedir ve ‘’şiir söylemek, şarkı okumak’’ anlamlarına gelir. Gatalar, on yedi pareden meydana gelir. Çeşitli dinî bilgilerin yanında Zerdüşt’ün tanrıya yazdığı şiirleri içerir.
9. Avesta’dan bir örnek
Zerdüşt’ün Avesta’da tanrıya seslendiği ve Gatalar olarak bilinen bölümden bir örnekle bir somutlaştırma yapalım: “Ey Mazda, ne zaman insanlar aydınlığı görecek doğruluk kapısına koşacaklar? Ne zaman hikmetli sözlerinle murada erdirirsin onları? Ne zaman temiz huylu kimseler yardıma koşar? Umutluyum, sevinç ve sabırla beklerim bana nasip edeceğini.”
