İtiraf edelim… Listeye başlarken, “En fazla kaç tane olabilir ki?” Ay yüzeyinde Atatürk, Venüs’te Halide Edip Adıvar, Merkür’de Mimar Sinan, bir de Satürn’de Harran Vadisi diye biliyorduk. Ancak listeyi hazırlarken uzayın derinliklerinde kaybettik kendimizi.
Meğer Mars çoktan Türk hakimiyetine girmiş bile. Mersin’imMut ilçesinden, Çanakkale’nin Çan’ına, Sinop’tan, Ankara’nın Zir Vadisi’ne kadar tekmil Mars, Türk olmuş. Bu iyi bir şey. Yarın bir gün Mars’ta koloni kurulacağında muhtardan ikametgah derdi olmaz. Çan’dan Çan’a taşınmanın değişiklik bildirimi mi olurmuş?
1. Atatürk
Danimarkalı Astronom Römer’in adıyla anılan ana kraterin etrafındaki kraterler A, B, C şeklinde harflerle anılıyor. Ancak 1956’da gerçekleştirilen fikir birliğiyle, Ay ve kraterleri hakkında birçok çalışma yayımlayan Dr. Hugh Percy Wilkins’in atlaslarında, Römer’den sonraki en büyük kratere Atatürk adı verildi. Atatürk krateri, 28.962 kilometre çapında, halka şeklinde, derin bir krater. Merkez tepenin yüksekliği 30 metre. Yine Türkiye’den isimlendirilen Toroslar’ın üzerinde yer alıyor. H. P. Wilkins ve P. Moore tarafından müşterek çıkarılan “The Moon” adlı, ay engebelerini ve açıklamalarını gösteren atlasın 86. sayfasında, Atatürk olarak belirtilir ve detaylı tanımı bulunur. Siyasi isimlerin adlarının kraterlere verilmemesi kuralı nedeniyle çoğu kaynakta halen “A” krateri olarak da geçiyor.
2. Fatih Sultan Mehmet
Fatih krateri de yine Ay yüzeyinde Toroslar’da yer alır. 60 kilometre çapa sahip kraterin komşusu da bir Türk, Ali Kuşçu krateridir. Fatih krateri, daire ağzı açık bir kraterdir. Etrafında irili ufaklı birçok krater bulunur. Atatürk kraterine de oldukça yakın bir konumdadır. 1958’de bu adı almıştır.
3. Ali Kuşçu
Temsili
Pergelle çizilmiş gibi tam daire görünümünde olan Ali Kuşçu krateri, Fatih kraterinin yakınında 60 kilometre çapa sahip bir kraterdir. Astronomi alanında önemli çalışmalara imza atan Ali Kuşçu’nun adı, Ay yüzeyinde bir bölgeye de verilmiştir. Tıpkı önceki iki krater gibi İngiliz gökbilimci Wilkins tarafından adlandırılmıştır.
4. Toros Sıradağları
Toroslar, orijinal adıyla Taurus Dağları olarak Ay’ın kuzey yarımküresinde yer alıyor. 1647 yılında Hevelius haritasında gösterilen dağların konumu, Mare Serenitatis (Huzur Denizi) ile Mare Crisium (Buhran Denizi) arasında. En yüksek tepeleri doğuda 3.000 metre yükseklikte, batıda ise 900 metreye kadar azalıyor.
5. Uluğ Bey
Ay’ın kuzeybatı kenarında yer alıyor. 48 kilometre çapında. Ay’ın bize görünen yüzündeki kenarına çok yakın olduğundan zor gözlemleniyor. Halka şeklindeki dağın iç kenarları dar olup üzerinde küçük tepeler sıralanır. Kraterin zemininde ve ortada bir başka sivri dağ vardır. Uluğ Bey grubu, biri sıradağ olmak üzere 5 kraterden meydana geliyor.
6. Biruni
Da Vinci’nin çok yönlü yaratıcılığını, Tesla’nın yıllar boyu görmezden gelinişiyle topladığınızda Biruni elde edersiniz. Dünya tarihinin görüp görebildiği en üretici ve birçok disiplinde eser vermiş, “her şey”in ilkini ortaya koymuş alimi. Dünyanın yuvarlak ve Güneş’in etrafında dönüyor olmasından, organizmaların zamanla biçim değiştirdiğini ortaya koyan evrim yaklaşımına, Amerika kıtasının varlığından, Ay’ın Dünya’nın uydusu olmasına kadar, yıllar sonra öğrenildiğinde ufku ikiye, üçe, yüze katlayan ne varsa Biruni kendi zamanında zaten söylemiş. Modern batı üniversitelerinde, “Bu gezegeni şereflendirmiş en büyük zekalardan biri” olarak tanımlanan bir ademden söz ediyoruz. Bilim tarihinde 11. yüzyıl Biruni Çağı olarak da adlandırılıyor. Ay yüzeyindeki krateri tam olarak, 17 derece kuzey paraleli, 92 derece doğu boylamında yer alıyor.
7. İbn-i Sina
Batı dünyasının Avicenna adıyla tanıdığı İbn-i Sina’nın adını taşıyan ay krateri, zaman içinde etkileşimlerle aşınmış, zor gözlemlenebilen bir krater. Kraterin bir bölümünün izleriyse tümüyle silinmiş durumda. Ancak ana hatları fark edilebiliyor. Kraterin güney kenarında ise irili ufaklı birçok krater yer alıyor.
8. Nasreddin Tusi
Tarihte “Azerbaycan’ın ilk rasathanesini kuran Türk” olarak tanınan Horasanlı büyük astronom Tusi’nin adı, günümüzde Ay’ın güney yarımküresindeki dev bir kraterde yaşıyor.
Tam olarak 41 derece güney ve 12 derece doğu boylamı arasında uzanıyor.
9. Halide Edip Adıvar
Halide Edip Adıvar’ın adını taşıyan krater, sadece kadınların adlarının verildiği dişi gezegen Venüs’te yer alıyor. Batı Afrodit Dağları’nın kuzeyinde yer alan kraterin çevresinde, rahatça gözlemlenebilen, fışkırmış parlak maddeler bulunuyor.
10. Mihri Hatun
Osmanlı şairi olan Mihri Hatun’un da adı Venüs’te bir kraterde yaşıyor. Tam olarak 40 derece kuzey enlem, 87 derece batı boylamları arasında 40 kilometre çapında bir kraterdir.
11. Mimar Sinan
Merkür yüzeyindeki 147 kilometre çapındaki kratere adını vermiştir. Merkür’deki kraterler dünyanın çeşitli kültürlerinden tarihte iz bırakan ve en az 50 yıldır ünlü olan sanatçıların, ressamların, müzisyenlerin ve yazarların adını taşıyor. Hayatta olan insanların adı kraterlere verilmiyor. Sinan krateri, 15,5 derece kuzey ve 29,8 derece batı boylamları arasında yer alıyor. Mimar Sinan’a Merkür’de, ressam Sabri Berkel ve Mevlana Celaleddin Rumi kraterleri de eşlik ediyor.
12. Sabri Berkel
Üsküp doğumlu Türk ressam Sabri Berkel de adı, Merkür’de yaşayan sanatçılardan. Berkel, 21 kilometre çapında ve kraterin ortasında koyu maddeler içeriyor. Parlak bir çıkıntıya sahip kraterin etrafında yer alan diğer kraterler de parlak görünümdeyken, sadece Berkel kraterinin ortası koyudur. Bu kratere özgü koyuluğun neyden kaynaklı olduğu bilim insanlarınca araştırılmaya devam ediliyor.
13. Ankara
Temsili
Gök cisimleri, keşfeden kişilerin verdikleri adlarla anılıyor. 1948 yılında Ankara Üniversitesi Astronomi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışan Alman Gökbilimci Prof. Reinmuth tarafından bulunan asteroide “Ankara” adı verildi. Gezegencikler, adı üstünde kendisi gezegen olmayan, ama birleşip gezegen oluşturmaya hevesli gök cisimlerini ifade ediyor.
14. Dumlupınar
Temsili
Uzay boşluğunda dolanan gezegenciklerden birinin adı da Dumlupınar. 2003 yılında IAU’da görevli Muazzez Kumrucu Lohmiller tarafından bulunan bir asteroide ise 4 Nisan 1953 yılında bir İsveç gemisiyle çarpışarak Çanakkale Boğazı’nda batan “Dumlupınar” gemisinin adı kondu.
15. Harran Vadisi
Satürn’ün uydusu Enceladus üzerinde yer alan bir vadi.
16. Sinop
23,5 güney, 249,5 batı koordinatlarında yer alıyor. 15 kilometre çapında. 1991’de bu isim verildi.
17. Tarsus
23,3 kuzey ve 40,3 batı koordinatlarında, 19 kilometre çapında bir krater. 1976’da bu isim verildi.
18. Zir
Mars yüzeyinde 34 derece güney, 42 derece batı koordinatlarında yer alıyor. 6 kilometre çapında. Bu isim kratere 1976’da verildi.
19. Bozkır
20. Mut
21. Çan
