İdlib saldırılarında verilen ağır kayıpla birlikte gündemin ana maddesi haline gelen “Suriye” krizi, bir başka sorunun sorulmasına sebep oldu; “O kadar şehit varken neden ulusal yas ilan edilmiyor?” Bu sorunun cevabını gelin birlikte arayalım…
Ulusal yas tanımı
Ulusal yas olarak da dillendirilen milli yasın tanımı için internette birkaç dakika gezinmek yeterli. Ortak tanıma göre bir ülkenin halkının büyük bölümü tarafından yerine getirilen yas tutma ve anma eylemlerinin gerçekleştirildiği gün ya da günler olarak anlaşılmalı. Ulusal yas sırasında genellikle bayraklar yarıya indirilir.
Milli yas ya da bilinen diğer adıyla ulusal yas ilan etme koşulları
Milli yas ya da bir başka deyişle ulusal yas ilan etme yetkisine sahip makamdan önce hangi durumlarda yas ilan edilebildiğini sayalım. Tahmin edilebileceği gibi çok acı deneyimlerin yaşanmasıyla toplum olarak mateme girmeyi tarif eden yas ilan etme kararı, kitlesel bir acı doğurabilecek olayların yaşanmasıyla çıkabiliyor. Örneğin bir terör saldırısı ya da deprem bu kararın alınması için yeterli olabiliyor. Fakat bu kararın alınması için o terör saldırısı veya depremdeki kayıp sayısıyla ve olayın toplumda yarattığı etkiyle de doğrudan bağlantılı. Ayrıca bir devlet insanının hayatını kaybetmesi de milli yas kararının uygulanmasını gerektirebilir. Tüm bunların yanında başka devletlerin önemli şahsiyetlerinin de yine ölümü ulusal yas ilanının uygulanmasını gerektirebiliyor ki tüm bunlara ilişkin örnekler aşağıdaki başlıklarda yer alıyor.
Ulusal yas ilan etme yekisi hangi makamda?
Anayasa değişikliği sonrası kabul edilen Başkanlık sistemiyle birlikte bu yetki Başbakanlıktan alındı. Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğü tarafından getirilecek teklif üzerine kararı verecek merci artık Cumhurbaşkanlığı.
1. Ulusal yas ilan edilen günlerden 10 Kasım
Ulusal yas denilince aklımıza ilk gelen 10 Kasım tarihi oluyor. Ulu Önder’i anmak ve ve ona olan saygının bir gereği olarak her 10 Kasım’da bayraklar yarıya indirilir ve ülkece matem yaşarız.
Milli Şef’in kaybında da milli yas ilan edilmişti. Türkiye Cumhuriyeti’nin Mustafa Kemal’den sonraki Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü, 25 Aralık 1973 tarihinde hayatını kaybedince milli yas ilan etme kararı alınmıştı.
2. İran’da Molla rejiminin kurucusu öldüğünde de milli yas ilan edildi
İran’da Muhammet Rıza Pehlevi’ye yönelik başlayan protestolar kısa zaman içinde bir isyana ve ardından rejim değişikliğine gidecek bir harekete evrilmişti. Tarihler 1979’u gösterdiğinde Molla rejimi baş göstermiş ve İran İslam Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilan edilmişti. Bu yeni sistemin kurucusu ise Ayetullah Ruhullah Humeyni olarak biliniyor. İslam Devrimi’nin ruhani lideri olarak geçen Humeyni, 3 Haziran 1989’da öldüğünde Türkiye’de milli yas ilan edilmişti. O dönemde görevde olan hükümet 46. Hükümet olarak da adlandırılan 2. Turgut Özal Hükümeti’ydi.
3. Eski Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın ölümünde 5 günlük ulusal yas ilan edilmişti
Türkiye’nin sekizinci Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın vefat etmesiyle ülke genelinde ve tüm ilgili dış bölgelerde 5 gün sürecek ulusal yas ilan edilmişti. Özal, 17 Nisan 1993’te vefat etmişti.
4. İkiz Kuleler’e düzenlenen terör saldırısı sonrasında milli yas ilan eden ülkelerden biri de Türkiye’ydi
https://www.youtube.com/watch?v=G6EcTSg5DMs
11 Eylül 2001’de New York’ta bulunan ve İki Kuleler olarak da bilinen Dünya Ticaret Merkezi, terör örgütü El Kaide tarafından kaçırılan uçakların hedefi olmuştu. Saldırının ardından 13 Eylül tarihinde uygulanacak milli yas kararı alan alınmış ve bayraklar yarıya indirilmişti. 11 Eylül terör saldırılarında matem kararı alan diğer ülkeler ise başta saldırının düzenlendiği ABD’nin yanı sıra İsrail, Kanada, Fransa, Hırvatistan, Güney Kore, Japonya, Çin, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Romanya, Arnavutluk, Vietnam, Birleşik Krallık ve İrlanda olmuştu.
5. Papa 2. Jean Paul’ün ölümü sonrası ilan edilen yas
Katolik Kilisesinin Polonta kökenli ilk Papa’sı 2. Jean Paul, 2 nisan 2005’te öldüğünde ulusal yas ilan eden ülkeler arasında Türkiye de yer alıyordu.
6. Japonya’daki büyük deprem sonrası hayatını kaybedenler için ulusal yas ilan edilmişti
https://www.youtube.com/watch?v=ut1TjBX31R0
11 Mart 2011’de Japonya’da 6 dakika süren 9.0 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiş, hemen ardından boyu yer yer 37.9 metreye ulaşan tsunamide 15,900 kişi hayatını kaybetmişti. Yetkililerin açıkladığı verilere göre 2,531 kişi kayıplar arasında yer almıştı. Dünyanın en büyük 5 depremi arasında gösterilen bu felaketin ardından Türkiye’de de ulusal yas ilan edilmesi kararlaştırılmış ve bayraklar yarıya indirilmişti.
7. KKTC’nin kurucu lideri Denktaş’ın kaybıyla milli yas ilan edilmişti
Kuzey Kıbrıs Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu lideri Rauf Denktaş, 13 Ocak 2012’de hayatını kaybettiğinde Türk halkı yas tutmuştu.
8. Soma faciası
Maden kazalarının sıkça yaşandığı Türkiye’de takvimler 13 Mayıs 2014’ü gösterdiğinde Cumhuriyet tarihinin en ölümlü kazası yaşanmış ve resmi verilere göre 301 madenci hayatını kaybetmişti. Karanlığa gömülen Türkiye’de alınan kararla 3 gün sürecek milli yas ilan edilmişti.
9. 1800’den Fazla Filistinli vatandaşı öldüren Koruyucu Hat Operasyonu
İsrail’in 8 Temmuz 2014’te hava, kara ve deniz unsurlarıyla 3 koldan saldırması sonrası Filistinli 1800’den fazla insan hayatını kaybetmişti. Bu saldırının ardından Türkiye, 3 günlük ulusal yas ilan etmişti.
10. Terör örgütü Taliban’ın kanlı okul saldırısı
Kurulduğu 1994’ten bu yana hala kan dökmeye devam eden terör örgütü Taliban, 16 Aralık 2014’te Pakistan’ın Peşaver şehrinde bir okula düzenlediği saldırıda en az 89’u çocuk olmak üzere 145 kişi terör kurbanı olmuştu.
Türkiye de bu vahşete kayıtsız kalamamış ve 1 günlük milli yas ilan etmişti.
Bu yas kararıyla birlikte Türkiye bir yılda 3 kez ulusal yas ilan etmiş oluyordu.
11. 2015’te ölen Kral Abdullah’ın ölümü üzerine alınan milli yas kararı
91 yaşında ölen Suudi Arabistan Kralı Abdullah bin Abdülaziz el-Suud’un 2015 yılındaki ölümü sonrası Türkiye, ulusal yas kararını almıştı.
12. Demirel’in ölümü sonrası milli yas tutuldu
Dokuzuncu Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, 17 Haziran 2015’te kalp yetmezliği nedeniyle hayatını kaybetmişti. Eski Cumhurbaşkanı’nın ölümü üzerine 3 günlük yas ilan edilmişti.
13. 10 Ekim terör saldırısında hayatını kaybedenler için alınan yas kararı
Aralarında KESK, DİSK, TMMOB ve TTB’nin de bulunduğu birçok sivil toplum kuruluşu ile vatandaşların katıldığı Emek, Barış ve Demokrasi mitingi için toplanma alanı olarak belirlenen Ankara Tren Garı, terör saldırısının hedefi olmuştu. Peş peşe patlatılan bombalar, en az 97 can alırken 400’den fazla insanın da yaralanmasına yol açmıştı.
Hükümet, aldığı kararla 3 günlük milli yas ilan etmişti.
14. 42 kişinin katledildiği Atatürk Havalimanı terör saldırısı
Atatürk Havalanı, 28 Haziran 2016’da terörün hedefi olmuştu. Düzenlenen hain saldırıda 42 kişi hayatını kaybetmiş ve ülke genelinde bayraklar yarıya indirilmişti.
15. Mısır’daki cami saldırılarında hayatını kaybedenler için alınan ulusal yas kararı
Arap Baharı’nın esip tozu dumana kattığı ülkelerden biri olan Mısır’da 24 Kasım 2017 tarihinde düzenlenen ve tarihe “Sina cami saldırıları” olarak geçen kanlı olayda 300’den fazla insan hayatını kaybetmişti.
Mısır’la birlikte Türkiye de ulusal yas ilan etme kararı almıştı.
16. Gazze sınır protestolarında hayatını kaybedenler için de yine 3 günlük milli yas ilan edilmişti
İsrail Filistin gerginliğinin 2018’deki protestolara yansıması sonucu ölenler için Türkiye’de 3 günlük yas ilan etme kararı uygulanmıştı.
Ulusal yas kararlarıyla birlikte yarıya indirilen Türk Bayrağı
Ulusal yas kararının alınması, 2893 sayılı Türk Bayrağı Kanunu kapsamında yer alan 4. madde gereği Cumhurbaşkanı’nın tasarrufunda bulunuyor. Bununla birlikte bu karara eşlik edilmesi için bayrağın yarıya indirilmesine ilişkin uygulama da belli bir mevzuata bağlı. Bu kanunun yanı sıra Türk Bayrağı Tüzüğü de mevzuatın nasıl uygulanacağını belirten bir kaynak olarak duruyor.
Unutulmadan; yas ilan edildiğinde bayraklar Atatürk’ün istirahatgahı Anıtkabir ve TBMM’de yarıya indirilmez. Bayraklar, alınan yas kararı gereği bu iki kurum haricinde kalan tüm kurumlarda yarıya indirilmelidir.
İdlib sonrası ulusal yas ilan edildi mi?
Cumhurbaşkanlığı konuyla ilgili böyle bir karar aldığını duyurmadı. Dolayısıyla henüz bir ulusal yas uygulaması resmi makamlar nezdinde söz konusu değil.
