2008 yılında New York’ta şehrin ilk ve tek tuvalet kağıdı kesme töreni yapıldı. Bu tören New York halkına sunulan ücretli bir tuvaletin açılışına özel gerçekleştirildi. Tuvalet, cam ve çelik kullanılarak yapılmıştı ve ücreti 25 cent’ti. Kullanıcılar 15 dakika içinde içeriden çıkmazsa, kapı açılıyor ve yoldan geçenlerin görmek istemeyecekleri bir manzara ortaya çıkıyordu. Bu acımasız uygulama, 20. yüzyılda yaygınlık kazanan ücretli tuvalet modelinin modern bir versiyonuydu. Peki tarihte nasıldı? Gelin, kamusal alanda ücretli tuvaletler nasıl ortaya çıkmış birlikte bakalım.
Ücretli tuvaletler sanılanın aksine modern bir uygulama değil. Bu uygulama tarihte ilk defa Antik Roma döneminde ortaya çıktı
M.Ö. 74’de belediye başkanı, kamusal alanda dışkısını vücudundan atmak isteyen kişilerin vergi ödeyeceğini duyurdu? Bu dönemde kullanılan halka açık tuvaletlerde mahremiyet söz konusu değildi. Belediyenin belirlediği alanlarda ücreti karşılığında tuvalete gidebiliyordunuz. Ancak insanlar tuvalet kağıdı yerine sünger kullanıyorlardı. O dönemde tuvalet kağıdı olmasını beklemek anlamsız olsa da tek bir süngeri binlerce insanın kullanmış olduğunu düşünmek biraz şaşırtıcı geliyor. Diğer taraftan parazit, mikrop ve bakterilerin çılgınlar gibi çoğaldığı bir ortamda Romalıların bu kadar uzun süre ayakta kalması tam bir mucize!
Antik Roma’dan sonra ücretli tuvaletler ilk kez 1851 yılında İngiltere’de kullanıldı
Dünya Fuarı sırasında Londra’da açılan bu tuvaletler, modern halka açık tuvaletlerin prototipi kabul ediliyor. Fuar sırasında, ziyaretçiler ücretli tuvaletleri 800.000’den fazla kez kullandılar ve her seferinde bir penny ödediler. Bu uygulama dünyanın farklı bölgelerinden gelen insanlara oldukça pratik ve cazip gelmişti. Fuar sonunda insanlar, Londra’da gördükleri ücretli tuvaletleri kendi ülkelerinde de açmaya karar verdi. 1970’li yıllara gelindiğinde dünyanın farklı ülkelerinde milyonlarca ücretli tuvalet bulunuyordu. Şehir yönetimleri, ücretli tuvaletlerden kar elde etmeyi düşünmüyordu. Hatta ilk başlarda pek çok ülkede bu tuvaletler ücretsizdi. Ancak sonradan tuvaletler, uyuşturucu kullananların uğrak adreslerinden biri oldu. Üstüne bir de tuvalette cinsel ilişkiye girenler, uyuyanlar, duş alanlar… Şehir yönetimleri bu tuvaletleri ücretli yaparak kötü amaçlı kullanımların önüne geçileceği düşündü. Daha sonra tuvaletlerin bakımı ve temizliği için ufak bir ücret belirlendi. Tuvaletlerle ilgili tüm sorunlar çözülmüşken daha büyük bir problem ortaya çıktı.
Kapalı tuvaletler ücrete tabiyken, pisuvar kullanımından ücret alınmıyordu. Bu, erkeklerin ücret ödemeden tuvaletleri kullanabileceği anlamına geliyordu
Kadınlar halka açık tuvaletleri kullanmak istediğinde belirli bir miktar ödeme yapması gerekiyordu. Bu durum cinsiyet ayrımcılığının ufak bir detayı gibi görülebilir. Ancak küçük detay kimsenin gözünden kaçmadı. 1969 yılında California Eyalet Meclis Üyesi March Fong Eu, cinsiyet eşitsizliğini protesto etmek için meclis binasının basamaklarına çıkarak balyozla klozet parçaladı. İşte ücretli tuvalet devrimin başlangıcı! Daha sonra konuya dikkat çeken basın bültenleri hazırlandı ve tuvalet kullanımında cinsiyet eşitliği talepleri yüksek sesle dile getirilmeye başlandı. Değişim nispeten hızlıydı. Ancak ülkenin diğer bölgelerinde tuvaleti kullanan kadınlardan hala ücret alınmaya devam ediyordu. Daha sonra cinsiyet fark etmeksizin insanlar ücretli tuvaletlerin saçma bir uygulama olduğunu düşünmeye başladı. Çünkü tuvalete gitmek doğal bir ihtiyaçtı ve bunun için kimsenin ceza ödemesi gerekmiyordu.
Tuvaletlerin ücretsiz olması için ilk adım Chicago belediyesi tarafından atıldı. Belediye, basın toplantısı yaptıktan sonra kamu tesislerinden ücretli tuvaletleri kaldırdığını duyurdu
Ohio valisi James Rhodes, eyaletteki her ücretli tuvalet için bir ücretsiz tuvalet açmayı zorunlu kılan bir yasa tasarısı imzalayarak davaya önemli bir katkı sundu. Çok geçmeden ülkedeki ücretli tuvaletlerin yaklaşık yarısı hizmet dışı bırakıldı. Ücretli tuvaletler, bugün pek çok ülkede nesli tükenmekte olan bir uygulama. Avrupa ülkeleri ve Türkiye’de ücretli tuvalet kullanımı yaygın bir şekilde devam etse de Amerika’nın bazı eyaletlerinde ve Asya ülkelerinde bu uygulamaya son verilmiş durumda.
