İslamiyet’in altın çağı, M.S. 800’lü yılların ilk çeyreğinde başlayarak 15. yüzyıla dek devam etmiştir. Türk – İslam kültürü aynı dönemde felsefeden matematiğe, astronomiden geometriye kadar birçok alanda çok kıymetli bilginlere tanıklık etmiş. İslam bilginlerinin yazdığı değerli eserler Avrupa dillerine tercüme edilmiş ve birçok bilim insanının çalışmasına kaynak görevi görmüştür. Önemli buluşlar yapmış Türk – İslam bilginleri hakkında tüm bilmeniz gerekenleri sizin için listeledik.
1. Evliya Çelebi
Türk İslam bilginleri listemize Evliyâ Çelebi ile başlıyoruz. Evliya Çelebi 17. yüzyılın önde gelen gezginlerinden ve sayılı 17. yüzyıl nesir yazarlarından biri. Elli yılı aşkın süreyle Avrupa, Batı Asya ve Mısır topraklarında seyahat etmiş ve izlenimlerini de Seyahatnâme adlı 10 ciltlik eserinde toplamıştır.
2. Kâtip Çelebi
Kâtip Çelebi ya da diğer adıyla Hacı Halife, tarih, coğrafya, bibliyografya ve biyografya ile ilgili çalışmalar yürütmüş Türk-Osmanlı âlimi. Dünya bilim edebiyatında en tanınan ve bilinen eseri; İslam dünyasının en kıymetli eserlerini içeren 15.000 kitabı ve 10.000 yazarı alfabetik dizin sistemine göre tanıtan “Keşf ez-zunûn ‘an esâmî el-kutub ve-l-fünûn” adlı eseri. Bunun yanında daha sonra İbrahim Müteferrika tarafından basımı yapılan ünlü coğrafya ansiklopedisi “Cihannüma” ile bilinir.
3. El-Kindî
Türk İslam bilginleri arasında yer alan Kindî veya tam ismiyle Ebu Yusuf Yakub bin İshak el-Sebbah el-Kindî, felsefe, tıp, matematik astronomi, psikoloji, fizik, kimya ve müziğe kadar pek çok bilim dalında eser kaleme alan âlimdir. Ortaçağ Avrupası’nda bilinen, ilk İslâm filozofu olma niteliği taşır. Alkindus adıyla da tanınır. Ünlü bilgin felsefesinde, Platon, Aristoteles ve Plotinus’un görüşlerinin bir sentezini yapar. Kindî’nin felsefe, tıp, matematik astronomi, kimya, psikoloji ve müziğe kadar pek çok bilim dalında eserleri bulunmakta.
4. Harezmi
Hârizmî ya da tam adıyla Ebû Ca’fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, Matematik, gökbilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmalar gerçekleştiren Fars bilim insanı. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gözlerini açar. 850 yılında ise Bağdat’ta hayata veda eder. Matematik alanındaki çalışmaları cebirin temelini inşa eder. Bir dönem bulunduğu Hindistan’da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını ortaya koymuştur. Cebir sözcüğü de Harezmi’nin “El’Kitab’ül-Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” adlı kıymetli eserinden gelmekte. Bu eser aynı zamanda doğu ve batının ilk cebir kitabı olma niteliğini taşır. “Hesab-ül Cebir vel-Mukabele” adlı kitabı aynı zamanda matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eser. Bu sebeple Harezmî ,Diophantus ile beraber “cebirin babası” olarak da anılır. İngilizce’deki “algebra” yani “cebir” sözcüğü, Harezmî’nin kitabında yer alan ikinci dereceden denklemleri çözme şekillerinden biri olan “el-cebr”den gelir.
5. İbn-i Firnas
Modern Havacılığın Öncüsü olan İslam bilgini Endülüslü İbn-i Firnas uzun çalışmalar sonucunda yeni bir keşifte bulunup bir cihaz yapar ve üzerine kumaş geçirip kanat yerine büyük kuş kanatları takar. Ardından bu aleti çalıştırarak havalanıp uçtuğunu kaydedilmiştir. İslam bilginleri arasında önemli bir yere sahiptir.
6. Cezeri
Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî, İslam’ın Altın Çağında çalışmalar gerçekleştiren mucit ve mühendistir. Sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı bilinen El Cezeri’nin ünlü mimar Leonardo da Vinci’ye ilham kaynağı olduğu tahmin edilir.
7. Gazali
Gazzâlî, İranlı İslam âlimi, mutasavvıfı ve müderrisi olarak tanınan bir İslam bilgini. Fars asıllı olduğu sanılan Gazzâlî’nin lakapları Hüccetü’l-İslâm ve Zeynüddîn olarak geçer. Genel olarak Gazzâlî ve İmam-ı Gazzâlî isimleriyle bilinmektedir. Gazali, Türk İslam bilginleri arasında tanınan bir alimdir. İmam Gazali’nin tasavvuf alanındaki bilgi ve birikiminde, hocası olan Ebu Ali Farmed’in etkisi büyüktür. Geride bıraktığı tasavuffi eserler ve ilham veren hayat hikayesi ile İmam Gazali, ilimleri ikiye ayırarak Şeri ve Akli ilimler yanında fıkıh ve ahlak ilimleri ile çalışmalar yürütmüştür.
8. Farabi
Farâbî ünlü filozof, bilim insanı, gökbilimci, mantıkçı ve müzisyen. Etnik kimliği ise hala bilinmemekte. Kimi kaynaklara göre Fars kimilerine göre ise Türk kökenli ancak Farâbî, tüm eserlerini Arapça kaleme almıştır. Aristoteles’in temel eserlerinin çoğunu Arapça diline yeniden çevirmiş ve bu eserlerin daha iyi anlaşılabilmesini sağlayan şerhler kaleme almış. Bu yanıyla hem İslâm dünyasında antik felsefenin anlaşılmasına olanak tanımış, hem de Arapçanın bir felsefe dili haline gelmesine destek olmuştur.
9. Biruni
Bîrûnî ya da bir diğer adıyla Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî, Batı dillerinde Alberuni veya Aliboron olarak bilinir. Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih alanında yaptığı başarılı çalışmalarıyla tanınır. Çok yönlü bir bilim insanı olan El-Birûnî, ilk öğrenimini Yunan bir bilginden almıştır. Tanınmış ve seçkin bir aileden gelen Harezmli matematikçi ve gökbilimci Ebu Nasr Mansur tarafından desteklenen El-Birûnî, ilk çalışmalarını bu alimin yanında gerçekleştirdi. İlk eseri ise, “Asar-ül Bakiye” adlı eseridir. El-Bîrûnî’nin eserlerinin sayısı yüz seksen civarına yaklaşır. Bilginin yetmiş adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabı bulunur. Tıp, biyoloji, bitkiler, madenler, hayvanlar ve yararlı otlar üzerinde çalışmalar oluşturmuştur. Ancak bu eserlerden sadece yirmi yedisi adeti günümüze dek ulaşmayı başarabilmiş.
10. İbn Nefis
İbn Nefis tam künyesi ile Ebü’l-Hasan Alâüddîn Ali b. Ebi’l-Hazm İbn Nefîs el-Karaşî ed-Dımeşkî Arap İslam bilgini ve önemli bir bilim insanıdır. Birçok farklı dallarda çalışmalar yapmış olan İbn Nefis, hekim, anatomi bilimci, fizyolog, cerrah, oftalmolog, psikolog, kozmolog, ve jeolog olarak da tanınır.
11. Ömer Hayyam
Gıyaseddin Eb’ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyam veya kısaca Ömer Hayyam İran asıllı bir şairdir. Bilgin aynı zamanda filozof, matematikçi ve astronom olara tanınır. Ömer Hayyam, birçok bilim insanınca Bâtınî ve Mu’tezile anlayışlarına dâhil edilir. Evreni tam anlamıyla kavrayabilmek için, içinde yetiştiği İslam kültüründeki hâkim anlayıştan uzaklaşmıştır. Bilgin kendi içinde gerçekleştirdiği akıl yürütmelerini hatrı sayılır bir edebi başarı ile dörtlükler halinde dışa aktarmayı başarmıştır.
12. İbn-i Heysem
İbn-i Heysem yani tam adıyla Hasan ibn al-Hasan ibn al-Haytham, Latince Alhacen ya da Alhazen isimleriyle bilinir. Arap fizikçi, matematikçi ve filozof olarak tanınır. İbn-i Heysem 965’te Basra’da doğdu, 1038-1040 yılları arasında Kahire’de hayata veda etti. Fizik, matematik ve felsefe alanlarında değerli çalışmaları bulunmaktadır. Öğrenimine Basra’da başladı ve vaktinin büyük kısmında yüksek din ve fen ilimlerini de burada öğrendi. Öğreniminin bir kısmını tamamladıktan sonra, Bağdat’a giderek özellikle; matematik, fizik, mühendislik ve astronomi gibi pozitif bilimleri öğrenip, tanınırlığını pekiştirmiştir.
13. İbn-i Sina
İbn-i Sina, ya da tam adıyla, Abû ʿAlî al-Ḥusayn ibn ʿAbd Allah ibn Al-Hasan ibn Ali ibn Sînâ Fars kökenli tıp adamı, fizikçi, yazar ve filozoftur. Buhara yakınlarındaki Afşana köyünde dünyaya gelmiş ve Hamedan şehrinde yaşamına vefat etmiştir. Tıp ve Felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 adet kitap kaleme almıştır. Batılılarca, Orta Çağ Modern Biliminin kurucusu, hekimlerin önderi olarak bilinir. Bu tanınırlık ona “Büyük Üstad” denilmesine öncü olur. Tıp alanında yedi asır süresince temel kaynak eser olarak süre gelen El-Kanun fi’t-Tıb (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ün yakalamış ve bu kitap Avrupa üniversitelerinde 17. asrın ortalarına kadar olan süreçte tıp biliminde temel eser kabul edilerek okutulmuştur.
14. Mimar Sinan
Mimarların Piri Mimarlık tarihimizin ve hatta dünya mimarlık tarihinin en bilinen ve en önemli kişilerinden olan Mimar Koca Sinan, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman devrinde yaşamış. Dünya yapı sanatının şüphesiz en büyük ustalarından biridir Mimar Sinan. Daha önce klasik ölçü ve kararlarına ulaşmış olan Türk mimarlık sanatında, kendi dehasıyla farklı biçimler ve tarzlar deneyerek yeni tercihler ortaya koymayı başarmıştır.
15. Hezarfen Ahmet Çelebi
Uçmayı başaran İlk Türk Hezarfen Ahmed Çelebi, aynı zamanda dünyada da ilk kez uçmayı başaran Türk bilginidir. Onyedinci yüzyılda yaşadığı, 1623-1640 yılları arasında saltanat süren Sultan Dördüncü Murad zamanlarında, uçma tasarısını gerçekleştirdiği bilinir. Kapsamlı bilgi birikiminden dolayı halk arasında Hezarfen olarak anıldığı bilinmektedir.
16. İbn-i Haldun
Ebu Zeyd Abdurrahman bin Muhammed bin Haldun el Hadramî veya tanınan kısa ismiyle İbn-i Haldun, modern historiyografinin, sosyolojinin ve iktisatın önde gelen bilginlerinden kabul edilir. İbn-i Haldun 4. yüzyıl düşünürü, devlet adamı ve tarihçidir. Köklü bir aileden geldiği için oldukça iyi bir eğitim almıştır. Tunus ve Fas’ta devlet görevlerinde yer aldıktan sonra Gırnata ve Mısır’da çalıştı. Bedevi kabilelerini çok iyi tanıması dolayısıyla aranan bir devlet adamı oldu. Mısır’da 6 kez Maliki kadılığı görevi yaptı. Şam’ı işgal eden Timur ile görüşmesi bir fatih ile bir bilginin ilginç buluşması olarak tarihe yazıldı.
Siyasal yaşamdan uzaklaştığı dönemlerde adını tarihe geçiren 7 ciltlik dünya tarihi “Kitâbu’l-İber” ve onun giriş kitabı olarak düşünülen”Mukaddime”yi kaleme aldı. Eseri, Arap dünyasında beklenen etkiyi yaratmasa da Osmanlı tarih anlayışını ciddi anlamda derinden etkiledi. Başta Katip Çelebi, Naima ve Ahmet Cevdet Paşa olmak üzere Osmanlı tarihçileri Osmanlı Devleti’nin yükseliş ve çöküşünü pek çok kez onun teorileriyle ifade etti. Arap dünyasında keşfedilme süreci ise ancak Arap milliyetçiliğinin gelişmeye başlaması ile gerçekleşti. 19. yüzyıldan itibaren ise Avrupalı tarihçiler tarafından keşfedildi ve eserleri büyük ilgi gördü.
17. İbn-i Rüşd
İbn Rüşd, Endülüslü-Arap felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi ve tıpçı bir bilgindir. Kurtuba’da doğdu ve Marakeş, Fas’ta hayata veda etti. Tercüme ve yorum yeteceği ile Aristo’yu Avrupa’ya yeniden tanıtan bilgindir. Aynı zamanda İslam felsefesinde Aristocu akım olan meşşailiğin temsilcilerinden biridir.
18. İbn-i Hayyan
Türk İslam bilginleri listemizi Ebû Mûsa Câbir bin Hayyân ile tamamlıyoruz. Ünlü bilgin Batı dünyasında Latince Geber ya da Geberus adıyla da biliniyor. İbn-i Hayyan, Abbâsîler döneminde yaşamış ve İslâmiyet’te fen bilimlerinin temelini atmış çok yönlü bir bilim insanı. Kimya, fizik, tıp, astronomi, mühendislik, felsefe gibi alanların yanı sıra, astroloji ve simya ile de ilgilenmiş. İbn-i Hayyan aynı zamanda bir sufidir.
