Savaş uçaklarının yaklaşık yüz yıllık serüveninde bugünlerden baktığımızda ilkel sayılabilecek bir yapıdan günümüzün modern anlayışıyla yoğrulmuş ve son teknolojiyle donatılmış jetler arasındaki fersah fersah farkın var olduğunu bilmek değişim olgusunun hız kesmekten hiç hoşlanmadığını gösteriyor. İnsanlığın uçmak ideali çok daha eskilere dayansa da bunun uygulamaya geçirilmesi oldukça uzun bir zamanın geçmesini gerektirdi. Leonardo da Vinci’den Papaz Dr. Wilkıns’a hatta Fransız astronomu Laplace’in; ”gelmiş geçmiş en büyük astronomdur” dediği Uluğ Bey’e kadar birçok toplumdan idealist insanın uçmakla ilgili araştırmaları, gözlemleri ve uğraşıları oldu. Biz de günümüz dünyasının en önemli uçakları olan savaş uçakları ve isimlerinin başında yer alan kodların ne anlama geldiğini sizler için araştırdık…
Savaş uçaklarının yoğun olarak tartışıldığı bir dönem
Son haftalarda ülkemizde de oldukça geniş yankı bulan F-35 tartışmaları konumunu bir süre daha koruyacağının sinyallerini verirken yıllar boyu oldukça aşina olduğumuz “F-16” savaş jetleri dünyanın en popüler silahları arasında yer alıyor.
Ne demek şimdi bu “16”ın ya da “F-35”in başındaki “F”? Soruyu biraz daha genişletelim ve savaş uçaklarının başındaki harfle ifade edilen kodların ne anlama geldiklerini soralım ve cevaplayalım…
1. Savaş uçaklarında “A” harfinin anlamı
İngilizce “attack” sözcüğünün kısaltması olarak karşımıza çıkan “A” kodunun anlamı “saldırı”dır. Bu kod ile başlayan savaş uçaklarının tanımlanan en genel özelliği havadan yüzeye olarak belirtiliyor.
2. Bombardıman denilince akla gelen ilklerden biri “B” karakteri ile başlayan uçak modelleri
“Bomber” anlamına gelen “B” harfinin Türkçe anlamı “bombacı”
3. Savaş uçakları arasındaki taşıyıcılar
“C” harfinin kod olarak belirlendiği uçakların sınıfı kargo amacına hizmet ediyor. Bir başka anlamıyla “Transport”. Yani, “taşıma”.
4. Savaş uçakları arasına giren drone’lar
Pakistan ve Afganistan gibi bölgelerde özellikle Amerika’yı zora sokan sivil katliamlarına rağmen dünyanın birçok ordusunun vazgeçilmez araçları arasına giren drone (İHA: İnsansız Hava Aracı) isimli araçlar bombalamadan keşif yapmaya kadar çok amaçlı olarak kullanılmakta. “D” harfinin açılımı ise “drone director” olarak tanımlanıyor.
5. Düşmana sadece bomba atmak yetmiyor
“Special electronic mission” açılımına sahip “E” harfinin başta yer aldığı modellerin görevleri arasında elektromanyetik spektrumu, düşman birimlerini ve tesislerini bulmakla birlikte ilgili alanları hedeflemek, düşman iletişimini engellemek yer alıyor.
6. Savaş uçakları listesinin en tanınan üyesi “F”
Geldik en tanıdık seriye. “F” serisinin anlamı “Fighter” Türkçe karşılığıyla savaşçı. Amerika kökenli “F”ler dünyanın en çok kullanılan modelleri arasında bulunuyor.
7. Yaralıların ayağına giden savaş uçağı “H”
Görevi ana hatlarıyla “medevac” olarak tanımlanan bu koda sahip uçaklar arama ve kurtarma için kullanılıyor. “Medevac” sözcüğü ise savaş ya da operasyon sahasındaki yaralıları nakletmeyi ifade ediyor.
8. Yakıt ikmali için üretilen savaş uçakları “K” karakteri ile biliniyor
“Tanker” olarak tanımlanan “K” serisi uçakların görevi, yakıt ikmali gerçekleştirmek.
9. Sıradaki harf “L”
Soğuk havalardaki operasyonlarda elverişli olan bu model savaş uçaklarının İngilizce olarak açılımı “Equipped for cold weather operations” biçiminde anlatılıyor.
10. Çoklu görev için yaratılan “M”
Özellikle 1977 yılından sonra çoklu görevler için kullanılmaya başlanan “M” serisi savaş uçakları mayınlı alanlar için talep gören bir hava aracı olarak dikkat çekiyor.
11. Rus savaş uçakları “MİG” serisi
“MiG” serisine dahil bu araçlarla ilgili ilk söylenmesi gereken, üstün manevra yetenekleriyle göz kamaştıran bir kısa menzil hava muharebe ve savunma uçakları olması. “MİG” kısaltması üretimi sağlayan kuruluşu var eden Artem İvanoviç Mikoyan ile Mikhail Yusifoviç Guryeviç’in soyadlarından esinlenildiğini gösteriyor.
12. Savaş uçakları arasında “O” olmadan olmaz
“Observation” sözcüğünün kısaltması. Dilimizdeki anlamı gözlem. Adından da anlaşıldığı üzere oldukça spesifik bir göreve sahip.
13. Derin sularda yüzen “P”
Deniz devriyesini gerçekleştirmek üzere üretilen ve donatılan bu serinin açılımı “maritime patrol”. Sözün özü, “maritime patrol” deniz devriyesi anlamına geliyor.
14. Keşif için “R” yapmak
Savaşlarda savunmak ya da saldırmak kadar keşif yapmanın da hayati önem taşıdığı tartışılmaz bir gerçek. Herhangi bir uçağın üzerinde “R” harfi ile başlayan bir kod gördüğümüzde bunun anlamı “Reconnaissance”. Tek kelime ile “keşif”.
15. Denizaltıları yüzeyden uzak tutan savaş uçakları “S” serisi
Denizaltıları korkutmak ve hatta yok etmek için tasarlanan “S” serisi ile başlayan uçakların anlamsal açılımı “anti-submarine warfare”. Kısacası bu söz grubunun dilimizdeki karşılığı tam olarak değil ama yakın anlam bakımından “denizaltı karşıtı savaş”a çıkan bir yol bulabiliriz.
16. Eğitim şart
Eğitim uçuşlarında kullanılan bu uçakların üzerinde yer alan “T” harfi “Trainer”. Kendisine “eğitimci” de diyebilirsiniz.
17. Savaş uçakları arasında gözü yükseklerde olan “U”
Türkçe “yarar” anlamını taşıyan bu sözcüğün orijinal hali “utility. Genel amacı keşif olan bu tipteki uçakların yüksek irtifada seyretme özellikleri onları sınıfın başarılı örnekleri arasına dahil ediyor.
Amerika yapımı “U” serisinin “U-2” modeli ilk kez uçtuğu 55’li yıllarda Sovyet hava savunma sistemleri yıldızları sayıyordu. Bu uçaklar 20 kilometreyi geçen irtifalarda rahat bir şekilde uçmayı başarıyor ve 7 saate kadar havada kalabiliyordu. Sovyetler, durumu fark ettiklerinde Çin’in gelişmiş hava savunma teknolojisini kullanmaya başladı ve o günlerden sonra gökten U-2 düşmeye başladı. Çünkü o dönem üretilen 3 U-2’den en az 1’i Sovyetler tarafından vurulmuştu.
18. Savaş uçaklarında personel taşımacılığının “V” hali
“Staff transport” anlamını taşıyan bu tip uçaklar personel taşımak için tasarlandı. Evet, dilimizdeki direkt bulduğu karşılık “personel taşımacılığı”.
19. Weather’in “W”si
Hava durumuna ilişkin tespit ve keşiflerde bulunmak üzere üretilmeye başlanan bu uçaklar için yapılan orijinal tanımlama “Weather reconnaissance”. Dolayısıyla Türkçe anlamı “hava keşif”.
20. Savaş uçağında “X” görürseniz aklınızda bulunsun
Deneysel anlamına gelen “Experimental” sözcüğünden dolayı “X” harfi listemize girmeye hak kazandı.
Unutmadan
Savunma sanayi stratejileri kapsamında adım atmaya devam eden Türkiye de kendi üretimi olmasını planladığı “TF-X” savaş jetlerinden bahsetmeden yazı bitmemeli. Bu kısaltmanın ilk harfi Türkiye’ye gönderme yaparken, ardından gelen “F” harfi “fighter”ın kısaltması. Sondaki “X” ise henüz belli olmayan modeli temsil ediyor. Bir anlamda “bilinmeyen” olduğu için bu karakter tercih edildi.
Türkiye, bu projenin meyvesini 2020’li yıllarda toplamayı planlıyor. Bu uçağın kara, hava ve yerden taarruz olmak üzere çok amaçlı kullanılacağı belirtiliyor.
