Artık son günlerini yaşadığımız 2023, tüm dünyayı derinden sarsan Covid-19 pandemisinin etkilerinin büyük oranda ortadan kalktığı yıl olarak kayıtlara geçti. Belki de biraz da bu sebeple insanlık, son dönemin en hareketli yılını yaşadı. Savaşlar, çatışmalar, ekonomik bunalımlar ve tüm dünyayı etkileyen göç dalgası gibi önemli gelişmeler yalnızca 12 aylık bir döneme sıkıştı. Buna karşın 2023, kültür ve sanat alanında da hayli dikkat çekici gelişmelerin yaşandığı bir seneydi. Örneğin yaz aylarında ortaya çıkan Barbenheimer çılgınlığı, durgunluk dönemindeki sinema sektörüne müthiş bir ivme kazandırdı. Hollywood ise daha önce benzeri görülmemiş geniş çaplı bir greve sahne oldu. İşte, 2023 yılına damga vuran önemli kültür sanat olayları.
1. Taylor Swift’in yükselişi
2023 yılında farklı disiplinlerde faaliyet gösteren pek çok sanatçı önemli projelere ve başarılara imza attı. Ancak bu kaotik senede hiçbiri, Amerikalı şarkıcı Taylor Swift kadar yükseğe erişemedi! 2023’te önemli ödüller kazanan şarkıcı, konserler söz konusu olduğuna kırılması güç rekorlara imza attı. Swift’in The Eras Tour isimli dünya turnesi, kendi alanında 1 milyar dolar hasılat gelirini aşan ilk organizasyon oldu. The Eras Tour sayesinde bazı şehirlerdeki turizm gelirleri bile önemli ölçüde yükseldi. Turnenin Singapur ayağını organize eden yetkililer tam 22 milyon insanın konser bileti satın alabilmek için başvuru yaptığını açıkladı! Kısacası Taylor Swift 2023 yılında adından en çok söz ettiren sanatçıydı.
2. Barbenheimer çılgınlığı
2023 yılında sinema sektörü son dönemin en dikkat çekici rekabetlerinden birine tanık olduk. Bu rekabet kısa sürede bir “çılgınlığa” dönüştü ve yılın en önemli kültür sanat olayları arasındaki yerini aldı. Evet, Barbenheimer olarak adlandırılan fenomenden bahsediyoruz.
Christopher Nolan imzalı Oppenheimer ile Greta Gerwig tarafından yönetilen Barbie, 21 Temmuz 2023 tarihinde vizyona girdi. Bu yüksek bütçeli iki yapım, vizyona girmeden önce de yılın en çok konuşulan yapımları olarak dikkat çekiyordu. Fakat iki film arasındaki prestij ve gişe rekabeti öylesine büyüdü ki tüm dünyada durgunluk dönemini geçiren sinema sektörü adeta yeniden canlandı. Bu amansız rekabetin dijital dünyadaki ürünü ise Barbenheimer olarak isimlendirilen internet fenomeni oldu.
3. Tarihi eser iadeleri
Bildiğiniz gibi dünyanın farklı coğrafyaları kadim zamanlardan günümüze ulaşan paha biçilmez sanat ürünlerine ve tarihi eserlere ev sahipliği yapıyor. Ne var ki bu kıymetli eserlerden bazıları, uzun zamandır ait oldukları topraklardan kilometrelerce uzakta sergileniyor. Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere başta olmak bazı Batı ülkeleri özellikle kadim Orta Doğu ve Afrika medeniyetlerine ait tarihi eserlerle dolu.
Elbette ilgili ülkeler, bu konu sebebiyle ciddi eleştirilerin de odağında. İşte 2023 yılı, bu hususta hayli dikkat çekici gelişmelerin yaşandığı bir yıl oldu. Bazı ülkeler, ellerinde bulunan tarihi eserleri ait oldukları coğrafyalara iade etti, bazıları önümüzdeki dönemde eserleri ana vatanlarına kavuşturma sözü verdi. Örneğin ABD’deki bir müze, 11. yüzyıla tarihlenen bir Nepal heykelini ait olduğu topraklara geri gönderdi. ABD’li bir milyarderin özel koleksiyonunda yer alan 77 parça tarihi eser ise Yemen’e iade edildi. Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Tarihi eser iadeleri, 2023 yılının dikkat çeken kültür sanat olayları arasında yer alıyor.
4. Hollywood grevi
ABD’deki film ve dizi sektörünün kalbi Hollywood, geride bıraktığımız mayıs ayında daha önce benzeri görülmemiş bir grevin başlangıcına sahne oldu. Senaristler tarafından başlatılan grev, oyuncuların da katılımıyla kitlesellik kazandı ve sektör neredeyse durma noktasına geldi. Tarihi bir nitelik kazanarak yılın en önemli kültür sanat olaylarından biri haline gelen grev, sektör çalışanlarının başta ücret artışı olmak üzere çeşitli taleplerinin karşılanmasıyla 5. ayında sona erdi.
5. Yapay zekâ-sanatçı çekişmesi
Yapay zekâ alanındaki gelişmelerin 2023 yılındaki en önemli teknoloji olayları arasında olduğunu söylersek hata etmiş olmayız. Kimilerine göre insanlık tarihini değiştirebilecek denli büyük bir öneme sahip olan yapay zekâ, daha şimdiden gündelik yaşamdaki etkisini gösteriyor. Pek çok farklı iş kolunda yapay zekâ kullanımının örneklerine şahit olmak mümkün. Elbette bu sıra dışı teknoloji, sanat alanında da yoğun şekilde kullanılıyor. Fakat bu durum geride bıraktığımız dönemde sanat alanında ciddi bir krize neden oldu. Çünkü çok sayıda senarist, ressam, yazar, fotoğrafçı, karikatürist ve grafik sanatçısı yapay zekâyı kendisi için bir tehdit olarak görüyor. Yapay zekâ dil modellerinin eğitiminde farklı sanat ürünlerinin de etkin şekilde kullanıldığı ve bu yapay zekâ araçlarının sanat eserlerini başarılı bir şekilde taklit edebildiği düşünülürse haksız sayılmazlar.
Öyle ki geçtiğimiz dönemde 10.000 farklı yazar, yapay zekâ alanının öncü isimlerine hitaben bir mektup kaleme aldı ve eserleri yapay zekâ dil modellerinin eğitiminde kullanılan yazarlara telif ücreti ve tazminat ödenmesi gerektiğini dile getirdi. Görsel sanat dallarında faaliyet gösteren onlarca sanatçı ise eserlerinin yapay zekâ tarafından rızaları dışında kullanılmasını önlemek için mücadele ediyor. 2023’ün önemli kültür sanat olayları arasında yer alan yapay zekâ-sanatçı çekişmesi, bir süre daha sanat ve teknoloji çevrelerinin gündeminde yer alacak gibi görünüyor.
6. NFT krizi
NFT’ler bir süre önce hayatımıza girdiğinde büyük yankı uyandırmış, bazı uzmanlar sanat dünyasının yeni bir döneme girdiğini ileri sürmüştü. Ne var ki NFT’lerin eski popülaritesinde olduğunu söylemek zor. Kimilerine göre ise 2023, NFT dünyasının geri dönülmesi zor bir krizin içerisine girdiği yıl olma özelliği taşıyor.
7. Müzayede evlerinin çöküşü
Dünyanın farklı bölgelerindeki bazı müzayede evleri çoğu zaman inanılmaz fiyatlara satılan sanat eserleri ile gündeme geliyor. Ancak bu durum 2023 yılına biraz değişti. Evet, bazı köklü müzayede evleri 2023 yılında da akılalmaz satış rakamlarına ulaşmayı başardı. Örneğin ünlü ressam Pablo Picasso’nun Femme à la montre tablosu, Sotheby’s Müzayede Evi tarafından tam 139 milyon dolara satıldı.
Ne var ki diğer satıcılar için benzer bir başarıdan söz etmek mümkün değil. Söz gelimi Christie’s, 2023 yılı satışlarında 2,2 milyar dolarlık bir düşüş yaşadı. İngiltere merkezli müzayede evi Phillips ise 2023’ün ilk yarısında gelirlerinin yüzde 40’ını kaybetti.
8. Beklenmedik keşifler
2023’te gerçekleşen bazı beklenmedik keşifler de yılın en çok konuşulan kültür sanat olayları arasında yer alıyor. 2023, bazı kayıp tabloların ve yüzlerce yıllık tarihi eserlerin tesadüfen ortaya çıktığı bir yıl oldu. Söz gelimi kimliği belirsiz bir koleksiyoncu, Londra’daki bir ikinci el mağazasından yalnızca 25 dolara iki adet seramik vazo satın aldı. Ancak bu vazolar aslında 1644-1911 yılları arasında Çin’de hüküm süren Qing hanedanı döneminden kalma nadide sanat eserleriydi. 25 dolara satın alınan vazolar, 74.000 doların üzerinde bir fiyata tekrar satıldı!
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki bir koleksiyoncu ise bir antikacıdan yalnızca 4 dolar karşılığında bir tablo satın aldı. Satıcının bilmediği şey ise tablonun Amerikalı ressam Newell Convers Wyeth’in kayıp eserlerinden biri olduğuydu. 4 dolarlık bu tablo, yeni sahibine tam 191.000 dolar kazandırdı. Bununla birlikte 2023, Van Gogh ve Rembrandt gibi ünlü ressamlarının çalınan veya kayıp eserlerinin beklenmedik şekilde ortaya çıktığı bir yıl olarak kayıtlara geçti.
