Ne yazık ki ülkemizde ne seçim kurumuna ne de yargıya gözümüz kapalı bir şekilde güvenemiyoruz. Her yıl çöplerden çıkan oy pusulalarını ya da oy pusulalarına tek bir kişi tarafından seri bir şekilde basılan mühürlerin videolarını dehşetle izliyor hiçbir şey yapamıyoruz. İşlerin bu duruma gelmemesi, her vatandaşın oyunun YSK sistemine kadar güvenli bir şekilde ulaşabilmesi için ise sivil hareketler oldukça önemli.
Oyumuza sahip çıkmanın ilk ve en önemli yolu elbette müşahit olmak. Müşahitler tüm gün sandık başında bekliyor, sandık kurulunu denetliyor ve gerektiği durumlarda tutanak tutup ıslak imzalı bir şekilde kanuna aykırı durumları belgeleyebiliyor. Tüm bunlar oy güvenliği için oldukça önemli.
İkinci seçenek ise oy kullandığınız sandığında başında durarak sayım ve dökümü izleme. Bunu yapabilmek için müşahit olmaya gerek yok, oy kullanma saati bittiğinde oy kullandığınız sandıkta olmanız yeterli. Bu aşamada da haklarınızı bilmeniz ve gerekli durumlarda müdahale etmeniz gerekiyor.
Müşahitlerin ve vatandaşların hem bilinçlenmesi hem de sandık başında olabilmesi için sivil topluluklar var. Bunlardan en önemlisi Oy ve Ötesi. Oy ve Ötesi’ne başvurarak müşahit olabilir ya da T3 sistemiyle tutanak kontrolüne katılabilirsiniz. Bir diğeri ise Adil Seçim adındaki mobil uygulama. İşte tüm detaylarıyla müşahitlerin ve vatandaşların seçim günü, oyların sayımı ve hakları hakkında bilmesi gerekenler…
Müşahitler kimdir?
Sandık başı işlemlerini kontrol etmek üzere siyasi partiler ya da bağımsız adaylar tarafından görevlendirilirler. Müşahitler yani gözlemciler sandık kurulunun oluşturulması, oy kullanma, tasnif ve tutanakların tutulması işlemlerini takip eder, gerektiği yerlerde itiraz ederler.
Müşahitlerin görevleri nelerdir?
Müşahitler; seçim ve sayım sürecini, oy kullanma sürecini ve sandık kurulu üyelerinin görevlerini yerine getirip getirmediğini gözlemlerler. Sabah 06:00’dan oy sayımı bitinceye kadar her detaya dikkat etmeli ve herhangi bir hukuksuzluk durumunda müdahale etmeleri gerekir.
Müşahitlerin hakları nelerdir?
-Her müşahit, müşahit kartıyla erken saatlerden itibaren binaya girme hakkına sahiptir. Görevliye müşahit kartınızı gösterin. İçeri alınmıyorsanız avukatlardan veya bina sorumlularından destek alın. Bunun yasal hakkınız olduğunu unutmayın.
-Sınıf içinde bulunmak yasal hakkınız. Herhangi bir sorun çıktığında sandık başkanına müşahit kartınızı gösterin ve haklarınızı hatırlatın.
-Müşahitler oyların sayımı ve dökümü esnasında sandığı gözlemleme gerektiğinde düzeltme hakkına sahiptir.
-Sayım bittikten sonra itiraz olması halinde oylar tekrar sayılır. İkinci sonuçlar ilkiyle aynı değilde üçüncü defa tek bir kişi tarafından yapılır.
-Sonuçlar belirlendikten sonra ıslak imzalı tutanak almak müşahidin yasal hakkıdır. Müşahide verilecek tutanağın tüm sandık kurulu üyelerince imzalanmış ve diğer tutanaklarla aynı şekilde doldurulmuş olması gerekmektedir.
-Müşahitler; tutanaklar, oy pusulaları, zarflar ve diğer araç gereçler bir torbaya konulup İlçe Seçim Kurulu’na götürülmek üzere mühürlendiğinde sandık kurulunda 3 kişi ile birlikte araçta yer varsa İlçe Seçim Kurulu’na kadar gidebilir ve torbayı gözlemleyebilirler. Eğer araçta yer yoksa kendi araçlarıyla taşınmasını sağlayabilirler.
Müşahitlerin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?
-Seçimin başlayabilmesi için sandık kurulunda başkan dahil en az 4 kişi olmalıdır. Eğer eksik varsa önce yedeklerden tamamlanmaya çalışılır. Yoksa sandık çevresinde okur-yazar kişiler arasından sandık başkanı birini seçer.
-Kurulun tamamlanamaması durumunda sandık kuruluna girme ihtimaliniz vardır. Bu nedenler en geç sabah 07:00’da sandık başında olmanız oldukça önemli.
-İçerisinde zarf, pusula ve diğer araç-gereçlerin bulunduğu paket mutlaka sandık kurulu ve çevresindeki üyeler nezdinde açılmalıdır. Aksi bir durum olursa mutlaka mutlaka tutanak tutulmalıdır.
-Her ne kadar YSK, oy zarflarına sandık kurulu mührü basılmasa da oylar geçerli sayılacak dese de bu uygulama devam etmektedir. (Genelge 135. Madde 21). Bu nedenle zarflara mühür basılıp basılmadığını mutlaka kontrol edin.
-Aynı şekilde birleşik oy pusulalarına da sandık kurulu mührü basıldığından emin olun. Aksi bir durumda tutanak tutun.
-Zarflar ve pusulalar üzerindeki YSK mührü ve numarasına, filigranlı kağıttan üretilmiş olmalarına, zarfların üzerinde YSK amblemi ve İlçe Seçim Kurulu dışında bir işaret olmadığına ve tüm zarfların boş olduğuna bakmalı ev bu konuda dikkatli olmalılar.
-Seçmen kimliği ile seçmen listesindeki ismi kontrol edilmeden oy kullanılmamalıdır. Seçmen mutlaka oyunu kullandıktan sonra imza atmalıdır.
-Seçmenler oyunu mutlaka kapalı kabinde kullanmalı ve yanında çanta, cep telefonu, fotoğraf makinası vb. hiçbir şey götürmemelidir.
-Müşahit ve sandık kurulunda görevli olmayanlar sandık çevresinde kalamaz.
-Bedensel engeli olmayan her seçmen kendi başına oy kullanmalıdır. Yanına refakatçi giremez.
-Oy verme işlemi sona ermeden sandıklar asla açılamaz. Oy verme işleminin bitiş saati 17:00’dır.
-Sandık başkanı 17:00’da oy verme işlemini yüksek sesle sonlandırmalıdır.
-Kullanılmamış zarf ve pusulalar mutlaka 2 kere sayılmalı ve tutanağa yazılmalıdır.
-Sandıktan çıkan her oy sandık başkanı tarafından yüksek sesle sayılır ve not edilir. Sandıktan çıkan geçersiz zarflar paketlenir ve asla açılmaz.
-Zarflar ve pusulalar mutlaka mühürlenmelidir, tüm uyarılara rağmen sandık kurulu tarafından mühürlenmiyorsa şikayet hakkı kullanılır ve dilekçe yazılır.
-Önce cumhurbaşkanı daha sonra milletvekili oylarının sayımı ve dökümü yapılır. Her biri için ayrı çetele tutulur.
-Sandık kurulu üyelerinin henüz sayım yapılmadan boş tutanakları imzalaması yasaktır. Böyle bir durumda müdahale edilmeli ve üyeler uyarılmalıdır.
Şikayetler ve itirazlar
Oy kullanımında, oy sayımında veya sandık kurulunun uyguladığı işlemlerde bir hukuksuzluk tespit edildiğinde sandık kuruluna başvurarak durumun bildirilmesine şikayet, İlçe Seçim Kurulu’na durumun bildirilmesine itiraz denir. Tüm şikayet dilekçeleri 2 nüsha olarak hazırlanmalıdır; biri sandık kuruluna biri de bağlı olduğunuz parti veya sivil topluluğa verilmek üzere. Örnek dilekçelere buradan ulaşabilirsiniz.
Müşahit olmayan seçmenlerin hakları ve dikkat etmesi gerekenler
Müşahit olmayan seçmenlerin ilk ve en büyük hakkı oy kullandığı sandığın sayım ve dökümünü izleyebilmesidir. Sınıfın kalabalık olması durumunda sandık kurulunun gösterdiği yerde izlemelidir. Bu yer dışarıda bile olsa mutlaka seçmenin sayımı görebileceği bir konum olmalıdır.
İkinci en önemli unsur ise seçmenin itiraz hakkıdır. Oy kullanımı sırasında ya da sayım sırasında bir uyuşmazlık yaşandığında sandık kuruluna itirazını bildirmeli ve kibarca kanunları hatırlatmalıdır. Sandık kurulu şikayeti dikkate almazsa bir itiraz ya da şikayet dilekçesi hazırlanır ve kurula imzalatılır. Kurul imzalamıyorsa şahitlere imzalatılır ve avukatlar aracılığıyla İlçe Seçim Kurulu’na götürülür.
Bunun dışında da seçmenler seçim günü gördükleri sorunlarla ilgili herhangi bir siyasi parti müşahidine başvurabilir; Oy ve Ötesi’nin İstanbul ve Ankara’dan tüm Türkiye’ye hizmet verecek çağrı merkezini arayabilir veya Oy ve Ötesi’nin mobil uygulaması aracılığıyla yaşanan sorunu dijital ortamdan aktarabilir.
Oy ve Ötesi T3 Sistemi
Türkiye Tutanak Teyit Sistemi; vatandaşların T3 Tutanak Gönder uygulaması ile fotoğrafladıkları tutanakların , gönüllülerimiz tarafından elektronik veriye dönüştürülmesini sağlayan sistemdir. Bir vatandaş olarak T3 gönüllüsü olarak tutanakların teyidi için bilgisayar başında olabilirsiniz.
Türkiye’de yapılan seçimlerin daha güvenli olmasını sağlayan bir mobil uygulama olan Adil Seçim’i indirebilirsiniz
Oy kullanma süreci boyunca sandıkları asla terk etmemek, hiçbir hukuksuzluğa izin vermemek ve oyların ilçe seçim kuruluna kadar takibini ve güvenliğini sağlamak oldukça önemli!
