Zaman zaman beklemediğimiz olaylarla karşılaşabiliyoruz. Bir yakınınızı kaybettiğinizde ya da sevdiğiniz birinden ayrıldığınızda hissettiğiniz o tarifsiz acıyla başa çıkmak için bir yöntem var. Kübler-Ross modeli olarak bilinen bu yönteme göre; yas 5 aşamadan oluşuyor. Yasın beş evresi teorisi nedir, nasıl gelişti? Gelin birlikte bakalım.
İnsanların yaşadıkları üzücü olayları 5 aşamada atlattığı varsayılıyor. Bu 5 aşama ise sırasıyla şöyle; inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme…
Yasın 5 aşamayla sınıflandırılması ise İsviçreli psikiyatrist Elisabeth Kübler-Ross’un 1969’da yayımlanan Ölüm ve Ölmek Üzerine adlı kitabına dayanıyor
Kübler-Ross kitapta, ölüm teşhisi konulan hastaların hangi duygusal aşamalardan geçtiğine dair bir sınıflandırma yapmıştı. Bu nedenle de yasın 5 aşaması Kübler-Ross modeli olarak isimlendiriliyor.
Kübler-Ross’a göre insanlar sırasıyla şu durumları yaşıyor;
İnkâr: “Hayır, ben değilim, doğru olamaz bu”
Öfke: “Niye ben?”
Pazarlık: “iyi tavır” yoluyla ölümü geciktirme çabaları
Depresyon: hastalığa tepki gösterme ve ölüme hazırlanma süreci
Kabullenme: “Çıkılan uzun yolda son durak noktası”
Her ne kadar bu 5 aşama öne çıksa da aslında kitapta yas süreci; hazırlık, umut ve şok gibi süreçlerin de olduğu 10-13 aşamadan oluşuyor
Kübler-Ross teorisine göre kişi bir aşamadan sonra diğerine geçiyor ve önceki aşamaya dönmüyor ya da bulunduğu aşamada takılıp kalıyor
Ancak mevcut araştırmalara göre teorinin bu kısmı doğru değil. Çünkü insanların bir kısmının aşamalarda geriye doğru gittiği de görülen bir durum. Yani bir kişi kabullenme aşamasından sonra yeniden depresyon aşamasına dönebiliyor.
Kübler-Ross’un kitabı ilk çıktığında çok satanlar listesine girdi. Teori ise giderek daha popüler hala geldi ve doktor ve terapistlerin eğitiminde kullanıldı, hastalara ve ailelerine bunlar temel alınarak bilgi verildi
Teorinin aşamaları birçok farklı duygusal deneyimlere uygulayan binlerce akademik araştırmaya da konu oldu. Bunlar arasında, atletlerin kariyerlerine son veren yaralanmalara hazırlanması ve Apple’ın iPhone 5 modeline tüketicilerin tepkisi gibi konular da var.
Günümüzde hemen hemen her alanda kullanılan bu teorinin dışında gelişen farklı yas teorileri de bulunuyor;
– Hollandalı araştırmacılar Margaret Stroebe ve Henk Schut tarafından geliştirilen “ikili süreç modeli” bulunuyor. Bu modele göre; yas sürecindeki insanlar, kayıplarını hazmetme ile hayattaki yeni zorluklara hazırlanma arasında gidip geliyorlar.
– Bir başka teoride ise Bonanno ise yas için dört farklı yön tespit ettiğini söylüyor. Çoğu insan dayanıklılık gösterip depresyona girmezken, bazıları kronik yasa bürünüp yıllarca ondan kurtulamaz, bazıları daha önce yaşadıkları depresyonun depreştiğini, bazıları ise sevdiklerini kaybettikten sonra ruh hallerinde bir iyileşme bile hissedebilir.
Ancak her ne kadar farklı teoriler ortaya atılsa da ve hepsi bazı benzerlikler içerse de aslında yas, herkes için farklı bir süreç. Herkesin kendi çıkış yolunu bulması gerekiyor
Kaynak: 1
