Hasta olmak ve iyileşme çabası sadece insanlara özgü değil. Hastalıkları tedavi etmek için ilginç yöntemler kullanan hayvanlar var. Bunu gözlemlediğimiz ilk örneği 1987 yılına dayanıyor. O dönemde, Primatolog Michael Huffman, Tanzanya’da yaşayan şempanze Chausiku’nun normalde beslenmesinde yer almayan Vernonia amygdalina adlı bitkinin kabuğunu çiğnediğini fark etti. Bu bitki, acı yapraklarıyla biliniyor ve Afrika’da insanlar tarafından sıtma, mide ağrıları ve bağırsak parazitlerine karşı kullanılıyordu. Huffman, Chausiku’nun günlerdir iştahsız ve halsiz olduğunu gözlemlemişti. Bu yüzden de şempanzenin bu ilginç davranışını hayvanın kendi kendini iyileştirme çabası olarak değerlendirdi.
Huffman’ın bu teorisi bilim dünyasında hem heyecan hem de şüpheyle karşılandı. Ancak şaşırtıcı bir şekilde, Chausiku sadece 22 saat içinde eski sağlıklı ve enerjik haline geri dönmüştü. Sonraki araştırmalar, Chausiku’nun bağırsaklarında nodüler solucan enfeksiyonu olabileceğini gösteriyordu. Huffman, dışkı ve idrar analizlerine dayanarak bunun hayvanlar arasında kendi kendine ilaç kullanma davranışının belgelenmiş bir örneği olduğunu savundu.
Bugün Kyoto Üniversitesi’nde profesör olan Huffman, hayvanların ilaç kullanıp kullanmadığını anlamanın tamamen gözleme dayalı olduğunu vurguluyor. “Gördüğümüzü tanımlayabiliriz ama onların ne düşündüğünü bilemeyiz,” diyor. Yine de, bu davranışların içgüdüsel olarak belirli tatlara duyulan ihtiyaçtan kaynaklandığını ya da ağrıda azalma gibi sosyal öğrenmelerin etkisiyle gerçekleştiğine inanıyor. Huffman ve diğer birçok bilim insanı, ilaç kullanımının yalnızca insanlara veya primatlara özgü olmadığını, hayvanlar aleminde sandığımızdan çok daha yaygın olduğunu ileri sürüyor. İşte hastalıkları tedavi etmek için ilginç yöntemler kullanan hayvanlar 👇
Parazitlerden kurtulmak için zehirli bitki yiyen tırtıllar
1993 yılında biyolog Michael Singer, Arizona’daki çayırlarda yünlü ayı tırtıllarını gözlemlerken tırtılların çeşitli bitkilerle beslendiğini fark etti. Bu durum tırtılların tipik davranışına aykırıydı, çünkü bu hayvanlar genelde belirli bitkilere bağlı kalıyorlardı. Singer, bu tuhaf beslenme alışkanlığının nedenini araştırdığında, tırtılların parazit sineklerle enfekte olduğunu keşfetti. Parazit sinekler, yumurtalarını tırtılın vücuduna bırakır ve sinek larvaları tırtılın iç organlarını tüketir. Tırtılların bu ölümcül parazitlerden kurtulmak için pirolizidin alkaloidleri içeren zehirli bitkileri yediği ortaya çıktı.
Bu deneyim, Singer’ı tırtılların kendi kendine ilaç kullanma olasılığı üzerine düşünmeye itti. Deneyler gösterdi ki, pirolizidin alkaloidleriyle beslenen tırtıllar, parazitlerden daha kolayca kurtulabiliyor, ancak bu kimyasallar sağlıklı tırtıllar için oldukça zehirli. İnsanlarda da ilaçların yan etkileri olabildiği gibi, tırtılların da bu davranışı bir risk içeriyor, ancak bu risk, parazitlerden kurtulma şanslarını artırıyor.
Böcek kovucu kullanan primatlar
Bazı hayvanlar, hastalık taşıyan böceklerden korunmak için kendi doğal böcek kovucularını kullanıyorlar. Güney Amerika kapuçin maymunları ve Madagaskar’da yaşayan lemurların, kıvrımlı kırkayakları yakalayarak ezdikleri ve çıkan sıvıyı kürklerine sürdükleri gözlemlendi. 2003’te yapılan araştırmalar, bu kırkayakların sivrisinekleri uzaklaştıran toksik kimyasallar salgıladığını ortaya koydu. Bilim insanları, bu davranışın hayvanların bilinçli bir tercihi olup olmadığını tam olarak bilemese de, böcek ısırıklarını ve enfeksiyonları önlemede etkili olduğunu biliyorlar.
2022’de yapılan bir araştırma, Gabon’daki şempanzelerin yaralarını ezilmiş böceklerle tedavi ettiğini gösteriyor. Şempanzeler, birbirlerinin yaralarına tanımlanamayan böcekleri uygulayarak, bu davranışın sadece tesadüfi olmadığını gösterdiler. Bilim insanları, bu davranışın sosyal bir öğrenme süreci olduğunu düşünüyorlar ve şempanzelerin yaralarına uyguladıkları böceklerin iyileşme sürecine katkıda bulunabileceğini belirtiyorlar.
Nikotinle zararlı böceklerden korunan kuşlar
Mexico City’de yapılan bir araştırma, bazı kuş türlerinin yuvalarında sigara izmariti kullandığı tespit etti. Bu davranışın nedeni, tütünün içinde bulunan nikotinin parazitleri uzak tutma özelliği. Araştırmalar, sigara izmaritleriyle yapılan yuvaların daha az zararlı böcek çektiğini ortaya koydu. Ancak, bu uygulamanın kuşların sağlığı üzerinde olumsuz etkileri de vardı. Nikotin toksik olsa da, parazitlerden korunma sağlayarak kuşlar için bir avantaj oluşturuyordu.
Enfeksiyondan korunmak için zehirli ipek otlarına konan kelebekler
Monarch kelebekleri, yavrularını daha doğmadan önce ilaçlayarak koruma altına alıyor. Enfekte olduklarında, kelebekler yumurtalarını zehirli ipek otlarının üzerine bırakmayı tercih ediyorlar. Bu bitkiler, yavruların enfeksiyondan korunmasını sağlıyor. Kelebekler, enfeksiyon riskini azaltmak için bilinçli bir tercih yapıyor olmasa da, bu davranış, hayvanlar aleminde kendiliğinden tedavi mekanizmalarının ne kadar yaygın olduğunun bir başka örneği.
