Yemek yapmayı düşündüğünüzde aklınıza hangi otlar geliyor? Biberiye, Fesleğen, Kekik, Nane Kimyon, Adaçayı hatta Lavanta, Kantoron, Zerdeçal… Birçok doğal yaşam meraklısının hayatına zımbalanmış ortak mutfak kültüründeki otlardan oluşan uzun bir liste var. Onları şifalı oldukları için yetiştiriyoruz ve yemeklerimize kattıkları aromaları seviyoruz.
Ancak bitkiler dünyasında bu gündelik bileşenlerden çok daha fazlası bulunuyor. Sağlığa inanılmaz yararları bir yana; ilginç tatları, güzel ve değişik çiçek ve yapraklarıyla daha az tanınmış botaniklerin dünyadaki varlığı, sadece bitki bilimcilerin değil; hevesli bitki severlerin onları yetiştirip değer-lendirmesini (ki, ancak değer vermekle mümkün) bekliyor. Aşağıda çiftliğinizde, bahçenizde ya da balkonunuzda ve hatta evinizin bir köşesinde yetiştirmek isteyebileceğiniz şifalı bitkilerden bir kaçını bulacaksınız.
İlginizi Çekebilir: En Faydalı Bitki Çayları
1. Kasıkotu
“Agrimony ya da Agrimonia”… Gülgiller familyasından… Adını; “gözü iyileştiren bitki” anlamına gelen Yunanca “Argemone” sözcüğüne borçlu. Ayrıca yaraların ve diğer deri durumlarının temizlenmesi ve iyileşmesi için kullanılıyor. Bunun için bitkinin taze topraküstü kısımları ezilerek bir yara lapası hazırlanıyor ve yaralara dıştan uygulanıyor. Türkiye’nin hemen her bölgesinde doğal olarak yetişiyor. Hazirandan eylüle kadar, çiçek açmaya başladığında toplanıyor. 40 dereceyi aşmayan sıcaklıkta ve gölge yerde kurutuluyor. Kasıkotu asla kaynatılmıyor, şayet kaynatılırsa birleşimindeki eteryağ türevlerini kaybediyor. Demliğe konan iki kahve kaşığı kasıkotuna 300-500 ml kaynarsu ilave ediliyor ve 10-15 dakika demlenmesi bekleniyor. Mesane ve böbrek taşı, kum ve zararsız urlara, fıtığa iyi geliyor; mesane kramplarını çözücü etkisi var. Ayrıca bir safra söktürücü ve sindirimi kolaylaştırıp mideyi rahatlatıyor.
2. Yonca
Bildiğimiz kalp şeklinde üç yaprağı olan… Uluslararası terminolojideki adı Arapça kökenli “Alfalfa”. Baklagiller familyasından; yüksek protein ve mineral içeriği nedeniyle hem yaş hem de kurutulmuş hayvan yemi olarak kullanımı yaygın ancak insana da pek çok faydası var. Şiddetli mide bulantılarının tedavisi için mükemmel bir çözüm. Böbrek taşı ve idrar yolu enfeksiyonları gibi üriner sistem rahatsızlıklarda da etkili. Toksinleri karaciğerden ve gastrointestinal (mide ve bağırsak) yollardan temizlemek için de ideal. Ayrıca kolesterol düzeyini dengelediğini, kötü kolesterolü düşürdüğünü gösteren bilimsel bulgular yer alıyor. Protein, vitamin ve mineraller açısından zengin bir kaynak. Genel besin değerinin yüksek oluşu nedeniyle enerji eksikliğini önleyici; ayrıca içerdiği saponinlerin kanı ve karaciğeri temizleyici özellikleri olduğu üzerinde duruluyor. Kansızlık çekenlere faydalı olduğu kadar, bir hastalıktan sonra fiziksel iyileşmeyi hızlandırmaya da yardımcı olabilir. Özellikle ABD ve Avustralya mutfağında salatalarda kullanılıyor.
3. Anason
Maydonozgillerden olan bitkinin Latince adı; “Pimpinella anisum”. Meyvelerinde “Anethol” denilen bir kimyasal bileşen var. Rakının hammadesi olan Anason, ilk olarak 4000 yıl önce Antik Mısır’da kullanılmaya başlanmış. Sindirimin iyileştirilmesi, vücuttaki gazın azaltılması, bulantının ve kusmanın kesilmesinde inanılmaz etkili. Emzirenlerde süt verimini arttırdığı da biliniyor. Öksürük, tıkanıklık ve boğaz ağrısı gibi soğuk algınlığı semptomlarını azaltmanın yanısıra kaygıyı gidermek ve sinirleri yatıştırmak için de kullanılıyor. Migren ağrısı, beyin yorgunluğu ve uykusuzluğa iyi geliyor. Fazla kullanıldığında uyuşukluk yapıyor. İştahı da, idrarı da arttırıyor. Kadınlar buraya dikkat! Memelerin dolgun ve dik olmasını sağlıyor, sarkmayı önlüyor. Regl dönemini düzenleyici etkisi olmakla birlikte regl ve hamilelik döneminde kullanılmıyor.
4. Kakule
Bu da zencefilgiller ailesinden… Birçok sağlık avantajının yanısıra, inanılmaz bir çiçek aromasına sahip ve Asya’da “Baharatların Kraliçesi” olarak biliniyor. Tropik bir bitki olduğundan yetiştirilmesi zor fakat deneyimli bahçıvanlar, belki onunla küçük bir maceraya atılmak isteyebilir. Özellikle Hindistan’da çok yetişiyor. Dünya’da az bulunan Kakule, diğer ülkelere ithal ediliyor bu yüzden az bilinen pahalı bir bitki. Kanser hücreleriyle savaşarak ve sağlıklı hücrelerin sayısının artmasını sağlayarak kanseri önlüyor. Lösemiyi yavaşlattığı biliniyor. Mide ağrılarına, reflüye ve migrene de çare oluyor. Ağızdaki kötü kokulardan kurtulmak için bitkinin kapsüllerinden çiğnemek yeterli. İştah açıcı özelliği var. Solunum yolları hastalıkları için de birebir ayrıca hafızayı ve zihni de güçlendiriyor. Üriner sistem enfeksiyonlarına karşı etkili. Doğal bir anti-depresan, anti-inflamatuar ve anti-spazmo. Erkek cinsel organlarının sağlığını ve işlevini geliştiriyor. Kahve içinde kullanıldığında önemli bir afrodizyak.
5. Kedinanesi
Ballıbabagiller familyasından olan ot, özellikle kediler üzerindeki uyarıcı ve halüsinojenik etkisiyle ünlü fakat bu “kedi uyuşturucusu”nun insanlara epey faydası var. Çayı, boğaz ağrısı, sinüs basıncı ve baş ağrısı gibi soğuk algınlığı semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Ot, terleme sebep olduğundan ateşin düşürülmesinde de etkili. Gastrointestinal rahatsızlıkların giderilmesi, gazın azalmasına ve mide ağrılarının hafifletilmesine yardımcı olur. Ayrıca kanama ve şişliklerin azaltılması için kullanılır. Tohumundan yetiştirilmesi son derece kolay ve özellikle arı ile kelebekleri kendine çeken bir bitkinin yaprak ve mor çiçekleri yaz ya da sonbahar başlarında toplanarak gölgelik yerde kurutulur.
6. Meyan
Günümüzde en çok kola ve birada bulunan ve MÖ. 2000’lerden beri kullanılan Meyan, özellikle kökünün kullanılması nedeniyle “Meyankökü” olarak biliniyor. Tohumları doğal tatlandırıcı olarak kullanılabilecek kadar tatlıdır. Ayrıca yağ yakımına doğrudan etkisi var ve sağlıklı bir şekilde zayıflamayı sağlıyor. Hipertansiyon ve anksiyete tedavisinde, öksürmeyi kolaylaştırmada, mideyi rahatlatmada ve idrar yollarını temizlemede kullanılıyor. Karaciğer iltihaplamasına, ishale, ülser, reflü ve gastrite iyi geliyor. Tohumdan yetiştirilmesi son derece kolay olan bitkinin çayını yaparken belirleyici unsur demleme süresi. 10 dakikadan fazla demlenmesi faydalarını ortadan kaldırıyor.
7. Kızıl Yonca
Baklagillerden olan bu leziz ve son derece yararlı bitki, hayvan yemi olarak kullanılıyor. Kırmızı yonca çiçeği çayı, öksürük ve tıkanıklık gibi semptomlarda etkili. Vücudun ve kanın temizlenmesine yardımcı oluyor. Menopoz semptomlarını gidermede, kas gevşetici olarak ve egzamayı iyileştirmede kullanılıyor.
8. Kişniş
Maydonozgiller familyasından olan Kişniş en çok tohumuyla meşhur. Kişniş tohumlarının, insülin üretmesi için pankreası uyardığı biliniyor. Bu da daha dengeli kan şekeri demek. Karaciğeri dengelemek ve genel kolesterol düzeylerini geliştirmeye yardımcı. Kişniş tohumları salmonella gibi gıda kaynaklı zehirlenmelere karşı doğal bir antibiyotik. Kişniş yapraklarının lif ve besin değeri yüksek; A ve K vitaminlerini barındırıyor. Yaprakları antioksidan ve potasyum, demir, magnezyum gibi mineraller açısından zengin. Lezzetli küçük bir ot için hiç fena değil! Kişnişe bahçenizde yer açın deriz.
9. Koyungözü
Papatyagillerden olan bitkinin tıpta oldukça uzun bir kullanım öyküsü olmasına karşın sağlığa faydaları herkesçe pek bilinmiyor. Artrit, romatoid artrit ve baş ağrılarıyla ilişkili ağrı ve şişmeyi azaltabilen güçlü bir anti-inflamatuar olarak iltahap önleyici. Ayrıca genel ağrı ve vücut ağrılarını azaltmak için kullanılıyor. Gerginlik ve anksiyete durumlarında yatıştırıcı olarak etkili. Göğsü yumuşatıcı, balgam söktürücü, kan temizleyici, iltihapları önleyici, idrar artırıcı, hafif müshil etkili özelliklere sahip.
10. Zufaotu
Ballıbabagillerden olan bitki bilinen en eski şifalı otlardan… Mercanköşk ve kekik gibi bitkilerle yakın akraba. Solunum yolu enfeksiyonlarına ve akne gibi cilt sorunlarına neden olan zararlı bakterilerin vücuttan temizlenmesi için güçlü anti-mikrobiyal bir bitki. Mantar enfeksiyonlarıyla mücadelede etkili. Kan dolaşımını düzenleyici, sindirime yardımcı, iştah açıcı etkisi var. Düşük tansiyona iyi geliyor, endişe, histeri gibi problemleri atlatmaya yardım ediyor.
11. Aynısafa
Papatyagillerden bir süs çiçeği olarak oldukça popüler… Sağlığa çok faydalı olan Aynısafa, sivilce, egzama ve alerjik döküntüler gibi birçok iltihaplı deri rahatsızlığı için etkili bitkisel ilaçlardan… Ateşi güvenli bir şekilde ve doğal olarak düşürmek, eklemlerin veya diğer hasar gören dokuların şişini azaltmak, baş ağrılarını hafifletmek ve alerji semptomlarını gidermek için kullanılabilir. Dolaşımı hızlandırdığı için tümörlerin gelişimini önlediği biliniyor. Ağrı kesici olarak merhemi sürülebilir. İdrar tutukluğunu giderir. Aybaşı kanını söktürür ve düzene sokar. Terletici özelliğe sahip. Çayı, mikroplu sarılıkta kan temizleyici olarak çok yararlı. 12 parmak bağırsağı ülserlerinde kullanılabilir. Kaşıntılı ayak mantarlarını yok etmede süre gelen egzamaların iyileşmesinde etkindir. Kan çıbanı, derideki pigment lekeleri, ihtiyarlık lekeleri için öz suyu deriye sürülür.
12. Mercanköşk
Ballıbabagillerden lezzetli ve narin bir bitki olan Mercanköşk, yemeklerde tamamlayıcı baharat olarak kullanılıyor. Aynı zamanda sindirime yardımcı güçlü bir anti-mikrobik bitkidir. A, C ve K vitaminleri, demir, potasyum, kalsiyum, çinko, magnezyum ve manganez ve anti-oksidanlarla doludur. Bağışıklık sistemini güçlendiriyor, astıma iyi gelir, öksürüğü keser. Soğuk algınlığına iyi gelir, terletici ve ateş düşürücüdür. İdrar söktürücü, kas gevşeticidir. Karın ağrısına, ishale, arı ve böcek ısırıklarına iyi gelir. Mercanköşkü tohumdan yetiştirmek son derece kolay.
13. Stevia
Güney Amerika’ya özgü kalori içermeyen fakat şekerden en az 10 kat daha tatlı olan Stevia, “Şekerotu” olarak da biliniyor fakat bitkinin şaşırtıcı daha pek çok faydası var. Yerliler onu yanıklar, hazımsızlık ve kolik hastalığının tedavisi olarak kullanıyorlar. Bitki üzerine yapılan araştırmalar, Stevia’nın hipertansiyon, diyabet ve obezite için etkili doğal bir çare olduğunu ve şeker ikamesi olarak yendiğinde şekeri düşürebileceğini gösterdi. Bitkinin sigarayı bırakmaya yardımcı özelliği genellikle az biliniyor. Nikotin isteğini azalttığı gibi bu süreçte kilo almanızı önlemede etkili. Yaprakları kurutularak ya da çiğ tüketiliyor. Bir havan yardımıyla toz haline getirilen kurumuş yaprakları istediğiniz içeceğe ekleyebilir; kek ve tatlılarda kullanabilirsiniz. Çok bakım istemeyen, kolayca saksıda yetişebilen bir bitki.
14. Solucanotu
Dünyanın pek çok yerinde istilacı yabani bir ot olarak bilinen Bileşikgillerden bu bitki kontrollü bir ortamda yetiştirildiğinde böcekler, karıncallar, sinek ve sivrisineklere karşı doğal bir kovucu. Isıran böcekleri kendinizden uzaklaştırmak adına taze yapraklarıyla cildi ovmak çoğu kimyasal böcek spreyinden çok daha etkili bir sonuca sahip. Hazımsızlık ve sindirim problemlerine iyi gelir. Regl dönemini ağrılı geçiren kadınlar için kuvvetli bir ağrı kesici. İştah acıcı ve bedeni güçlendirici etkileri var.
15. Civanperçemi
Kullanımı MÖ. 1000 civarında Yunanistan’a kadar uzanıyor. Grip mevsiminde bağışıklık sistemini güçlendiren en iyi otlardan biri. Grip, soğuk algınlığına ve boğaz ağrılarına iyi gelir; antiseptik, anti-inflamatuar ve kan durdurucudur. Çayı, sindirime yardımcı olabilir ve mide bulantısını yatıştırır. Sırt, bel ve romatizma ağrılarını giderir. Hemoroid ve akciğer kanserini iyileştirici özellikleri var.
16. Tarhun
Keskin kokusu ve lezzetli aromasıyla Papatyagillerden Tarhun, dünyanın her yerinde yetişmesine rağmen daha çok Fransız mutfağının vazgeçilmez baharatı olarak ünlenmiş. A ve C vitamini, iyot ve mineral bakımından zengin. İştah açıcı, ağrı kesici özellikleri var. Sindirim sistemini güçlendirir, bağırsakları rahatlatır, mide kramplarını giderir. Yaraları temizlemek için kullanılır; sinirlere ve uykusuzluğa iyi gelir.
BONUS: Andız
Papatyagillerden bu bitkinin mide bozulması, adet düzensizlikleri, ödem ve siyatiğin tedavisi için Antik Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanıldığı düşünülüyor. Aynı zamanda bazı cilt hastalıklarının semptomlarını hafifletmek için Anglo-Saksonlar tarafından kullanılmış. Bu günlerde bitki uzmanları andız otunu başta solunum problemlerinin tedavisi için kullanıyorlar. Balgam söktürüyor, öksürüğü gideriyor. Diüretiktir; idrar akışını arttırıyor. Antifungaldir, mantar enfeksiyonlarını önlüyor. Antiparazitik ve Anti-inflamatuar özellikleri de mevcut.
Yararlanılan Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20
