Ramazan ayı, tüm dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlar için oldukça önemli. Bununla birlikte Müslümanların bu kutsal ayında, İslam coğrafyasının farklı bölgelerinde birbirine benzer ve birbirinden farklı geleneklere ve kültür unsurlarına rastlamak da mümkün. Nüfusunun çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu pek çok ülkede bugün dahi devam eden “iftar topu” geleneği de Ramazan ayına özgü en ilginç unsurlardan biri. Peki, bu kadim geleneğin arkasındaki hikâyeyi ve ilk iftar topunun nasıl ve ne zaman ateşlendiğini hiç düşündünüz mü? İşte Ramazan ayına özgü en ilginç uygulamalardan iftar topu geleneği hakkında bilmeniz gerekenler.
Ramazan topu geleneğine, İslam inancının ve kültürünün egemen olduğu coğrafyalarda rastlamak mümkün
Yani İslam coğrafyasındaki topraklarda Ramazan ayında, hele de iftar saatine doğru, arka arkaya ateşlenen topları görmeniz, seslerini duymanız oldukça yüksek bir ihtimal. Peki, ama “iftar saatini haber vermek” gibi oldukça basit bir amacı olan bu toplar, nasıl oldu da yüzlerce yıldır, üstelik dünyanın farklı coğrafyalarında yaşatılan kadim bir geleneğe dönüştü?
İftar topu geleneğinin ne zaman başladığı konusunda bir uzlaşı bulunmuyor
Bu nedenle geleneğin başlangıcına dair muhtelif anlatılar var.
Bazı tarihçiler geleneğin kökenlerinin 10. yüzyıla, Mısır’daki Fatımi devletine kadar uzandığını iddia ediyor
Bu anlatıda Fatımi halifelerinden birinin Müslümanların iftar saatini doğru bir şekilde tayin edebilmesi için Kahire’deki Mukatam Tepesi’ne bir top yerleştirdiği, geleneğin bu şekilde başladığı anlatılıyor.
İftar topu geleneği hakkındaki başka bir anlatı ise geleneğin 15. yüzyılda, yine Mısır’daki Memluk devleti döneminde ortaya çıktığını ileri sürüyor
Ancak bu anlatıda oldukça ilginç bazı detaylar var. Buna göre iftar topu geleneği, tamamen bir tesadüf eseri ortaya çıkıyor. Memlûk devletindeki yöneticilerden biri yakın zamanda edindiği topu denemek için bir tepeye gidiyor ve topu burada ateşliyor.
Ancak bu denemenin tam da iftar saatine denk gelmesi ve top atışının hemen ardından ezan okunması yüzünden, bölgedeki Müslümanlar top atışının iftar saatini haber vermek için yapıldığını düşünüyor. Öte yandan geleneğin kökenlerine dair oldukça benzer başka anlatılar da var.
Bazı efsaneler iftar topu geleneğinin Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa devrinde, yine tesadüfen ortaya çıktığından bahsediyor
İdaresi altında bulunan Mısır’a askeri anlamda modern bir görünüm kazandırmak isteyen bu Osmanlı paşası, 1800’lü yılların başında Almanya’dan askeri toplar sipariş ediyor. Bu modern silahların ilk defa test edildiği an da yine bir iftar öncesine denk geliyor. Daha sonra top atışları, bir Ramazan geleneği olarak yaşatılıyor.
İftar topu geleneğinin ne zaman, hangi devirde ortaya çıktığına dair farklı anlatılar var. Ancak pek çok tarihçi geleneğin Mısır’da başlayıp İslam coğrafyasına yayıldığını ifade ediyor
Bununla birlikte geleneğe dair neredeyse kesin olan bir diğer şey ise tesadüfen ortaya çıkmış olması ihtimalinin göz ardı edilemeyecek denli kuvvetli olması.
İslam inancının hüküm sürdüğü coğrafyalarda uzun yıllardır yaşatılan iftar topu geleneği, Osmanlı insanı için de oldukça önemliydi
Özellikle de başkent İstanbul’da yaşayan Osmanlılar için. İstanbul için son derece önemli olan iftar topu geleneği, (belki de top atışı geleneği demek gerekiyor, çünkü o dönemlerde hem iftar hem de sahur saatlerinde top atışı yapılıyordu) 1821 yılında, Anadolu Hisarı’ndaki ilk top atışıyla başladı. Kısa süre içerisinde başkentin başka bölgelerine de yayılan bu gelenek İstanbul’da Ramazan ayının en önemli sembollerinden birine dönüştü.
İftar topu geleneği günümüzde yalnızca “ses çıkaracak” şekilde yaşatılıyor
Ramazan’ın bu kadim geleneği, modern zamanlarda iftar saatini haber verme işlevini yitirmiş durumda. Bu görevi artık akıllı telefonlar, bilgisayarlar ya da televizyonlar üstleniyor. Ancak iftar topu geleneği, pek çok ülkede yalnızca ses çıkaracak şekilde dizayn edilen toplardan yapılan atışlarla yaşamaya devam ediyor.
Kaynak: 1
