Cıvık mantarın kraliçesi olarak bilinen Gulielma Lister, kadınların önüne sayısız engel koyulduğu bir dönemde tüm cinsiyet normlarına meydan okudu. Cıvık mantarın kraliçesi olarak adlandırılmak tuhaf bir övgü gibi görünebilir. Ancak Gulielma Lister, şu an yapay zeka araştırmalarının kilit noktasında olan bu muhteşem organizmalar konusunda dünya uzmanıydı. Lister, kariyerinin önemli bir kısmını toprak ve balçıkları incelemeye adadı. Aynı zamanda hızlı kentleşme ve çevre kirliliğinin bir sonucu olarak bu balçıkların dünyadan kaybolma hızını inceledi. İlk başlarda babası Arthur ile çalışıyordu. Arthur öldükten sonra tek başına uluslararası otorite haline geldi. Dünya çapında bilimle uğraşan geniş bir biyolog ağına katıldı. Bu insanların çoğu o dönemlerde marjinalleştirilmiş kadınlardı. Gulielma Lister ise tüm zorluklara rağmen adını bilim tarihine yazdırmayı başardı. Gelin hikayesine birlikte bakalım.
Gulielma Lister kimdir?
Gulielma Lister, Arthur ve Susanna Lister’ın yedi çocuğundan biri olarak Leytonstone’da doğdu. Neredeyse 90 yıl boyunca ailesinin Londra’daki evinde yaşadı. Bir sene boyunca Bedford Koleji’nde eğitim gördü. Burada botanik konusunda temel bir eğitim almıştı. Onun dışında tüm eğitimlerini evde tamamladı. Annesi sanatçı, babası ise şarap tüccarıydı. Babası şarap ticaretinin yanında doğa bilimleriyle uğraşıyordu. Onun kariyeri babasının bilimsel mirasıyla büyük ölçüde ilişkiliydi. Ancak babasıyla çalışmaya başlamadan önce 1884 yılında Journal of Linnean Society’de bitki parazitlerini konu alan bir makale yayınlamıştı. Lister başarılarla dolu bir hayatın ardından 18 Mayıs 1949’da doğduğu evde felç sonucu hayatını kaybetti.
Quaker ailede doğmak
19. yüzyılda dindar bir Quaker ailesinde doğmak özellikle kadınlar için büyük şanstı. Çünkü bu mezhepte kadın ve erkeğin manevi eşitliğine inanılmaktaydı. Lister ailesinin dini inanışları gereği akademik standartları oldukça yüksekti ancak yöntem ve amaçları farklıydı. Gulielma’nın dedesi Kraliyet Cemiyeti üyesiydi. O da küçük canlıları incelemeyi mümkün kılan güçlü mikroskoplar kullanmasıyla ünlüydü. Öte yandan babası şarap tüccarı olsa da doğa bilimiyle ilgilenmekteydi. Aynı zamanda erkek kardeşi zooloji ve tıp alanında uzmanlaşmıştı. Ailesi akademik çevrelerde tanındığı için Gulielma, aynı dönemde yaşadığı diğer kadınlara kıyasla biraz daha şanslıydı.
1945 yılına kadar ülkedeki kadınlar tüm bilimsel etkinliklerden dışlanmaktaydı. Yıllarca süren tartışmalar sonucunda 1905 yılında Linnean Derneği 25 kadını bünyesine kabul etti. Bu kadınlar arasında Gulielma da vardı. Hatta 1929 yılında derneğin başkan yardımcılığına dahi seçildi. Başarılarıyla bir rol model olan Lister, genç kadınlar tarafından taklit ediliyordu. Lister bağımsız olarak bilimsel kariyer sürdürmeyi göze alacak kadar şanslıydı. Uzun yıllar boyunca Doğal Tarih Müzesi ve Kew Bahçeleri’nde kıdemli küratör olarak çalıştı. Fakat kadın olduğu için maaş alamadı. Lister zengin bir aileden geldiği için maaşsız çalışmayı önemsemiyordu. Ancak diğer kadınlar onun kadar şanslı değildi.
Botanik ve Mikoloji çalışmaları
Lister’in babası Arthur, evlerine bilimsel bir laboratuvar inşa etmişti. Gulielma Lister ne kadar köklerine bağlı olsa da kesinlikle sıradan bir çocuk değildi. Botanikte başarılı olmak, cesur bir gezgin olmayı gerektiriyordu. Bu nedenle laboratuvarda geçirdiği zamanların dışında sürekli dışarıda bitkileri araştırıyordu. Ailesiyle birlikte Avrupa’ya ilk gittiğinde sadece 16 yaşındaydı. Burada bitkileri incelemenin yanı sıra müzeleri gezdi. Lister günlerinin çoğunu kuşları izleyerek, bitki toplayarak ve toprağın jeolojik özelliklerini analiz ederek geçiriyordu. Yanına cep teleskobunu almadan dışarı çıkmıyordu. Lister’in babası Arthur; yosun, mantar, liken ve balçık küflerini incelemesi için Gulielma’ya ekipmanlarla dolu ikinci bir laboratuvar kurdu. Onların evi seçkin biyologların bulunduğu bilimsel bir koloniye benzemeye başlamıştı.
Cıvık Mantar kataloğu
Arthur Lister, dünyanın dört bir yanındaki uzmanlar için cıvık mantarlarla ilgili kapsamlı bir çalışma hazırladı. Bu çalışma dünyanın ilk sistematik kılavuzuydu. Ancak perde arkasında, birçok çizimi ve katalogları hazırlayan görünmez bir isim vardı: Gulielma Lister.
Arthur Lister öldükten sonra, Gulielma’nın üstündeki tüm gölgeler kalktı. Çalışmalarına hız kazandıran Gulielma, daha ayrıntılı baskılar yayınladı. Bu sefer kılavuzun kapağında onun adı yazıyordu. Onun bilime kazandırdığı cıvık mantar olarak bilinen Bloblar, uzayı araştıran ve ulaşım sistemleri tasarlayan bilgisayar programlarının ilham kaynağıdır. Beyni olmadığı halde karar veren, labirentlerde gezebilen ve hatta son yemeklerini nerede bulduklarını dahi hatırlayan bu canlılar, gizemini korumaya devam ediyor. Bilim insanları, sinir sistemi olmadan kompleks ve zeki davranışlar sergileyen bu gizemli varlık hakkında kesin bilgiye ulaşabilmek için deney yapmayı sürdürüyor.
Bu listemiz de ilginizi çekebilir:
Caroline Herschel: Bilimsel Çalışmaları Sayesinde Para Kazanan İlk Kadın
