Bu liste elinde belgeyle konuşan oluşum Doğruluk Payı tarafından hazırlandı, haberiniz olsun.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçtiğimiz haftalarda düzenlediği resmi ziyaretlerin ardından Türkiye’ye dönüşünde gazetecilerin sorularını yanıtladı ve gelişmiş ülkelerin tamamına yakınında başkanlık sistemi bulunduğunu iddia etti.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın hazırladığı İnsani Gelişmişlik Endeksi’ne göre sıralanan ilk 10 ülkenin yönetim biçimlerine bakarak Cumhurbaşkanı’nın demecindeki doğruluk payını araştırıyoruz. Not düşelim; bu endeks sadece kişi başına düşen milli geliri değil, aynı zamanda eğitim seviyelerine, okullaşma düzeyine ve yaşam standartları ile öngörülen yaşam süresi gibi öğeleri de hesaplamasına katıyor.
1. Norveç – Anayasal Monarşi
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
2. Avustralya – Anayasal Monarşi
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
3. İsviçre – Karma Sistem
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
4. Hollanda – Anayasal Monarşi
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
5. ABD – Başkanlık Sistemi
Başkanlık sistemi var.
6. Almanya – Parlamenter Sistem
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
7. Yeni Zelanda – Anayasal Monarşi
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
8. Kanada – Anayasal Monarşi
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
9. Singapur – Parlamenter Sistem
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
10. Danimarka – Anayasal Monarşi
Başbakan yürütmenin başında: Başkanlık sistemi yok.
Bu sıralamada, farklı çeşitleriyle de olsa, parlamenter sistemler ağır basarken; özellikle ABD, başkanlık sistemi ile istisnai bir örnek olarak dikkat çekiyor. Diğer bir deyişle, akademik olarak da tartışılan bir konu olan başkanlık sistemi – gelişmişlik düzeyi ilişkisinde nedensellik tespit etmek biraz güç.
Dünya ülkelerinin gelişmişlik düzeyleri farklı kriterlere göre hesaplanıyor. Biz bu listede İnsani Gelişmişlik Endeksini aldık. Ancak sıralama, Dünya Bankası’nın gayri safi yurt içi hasıla ve kişi başına düşen milli hasılaya göre yapıldığında da değişmiyor. İster yurtiçi hasıla, isterse farklı endeksler olsun, gelişmişlik düzeyinde üst sıralarda olan ülkelerin başkanlık sistemini pek de tercih etmediklerini görüyoruz.
Sonuç olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “gelişmiş ülkelerin çoğunda başkanlık sistemi var” iddiasında doğruluk payı yoktur.
Danimarka için kullanilan resim aslında Norveç’in Ålesund şehrine ait.