Biz eskiden maskeyi iyi bilirdik. Yani en fazla tiyatrodan, sinemadan bir yakınlığımız vardı ama genel olarak sevilirdi her türlü maske. Oyuncu bir hali vardı maskelerin. Başka bir suretle var olmak gizemli de gelirdi hani.
Sonra suretlerimiz yanmaya, içimizde derin yaralar açılmaya başladı. “Bu biber bir harika dostum” desek de, işin aslı çok acı veriyordu; fiziksel değil, içimiz acır olmuştu. Nasıl acımasın ki, insanın insana zehirli gaz atması gibi, akıllara zarar bir vahşetten bahsediyoruz. Bu vahşetin en yakın tanığı kuşkusuz gaz maskeleri.
Derin bir nefes alınız, huzurlarınızda antik Yunan’dan günümüze, göz yakan bir gerçeklikle gaz maskesinin aşırı tekinsiz tarihi.
İngiliz Kraliyet Donanması “Anti Gaz Okulu” – 1934
Her ne kadar sürreel görünse de, fotoğraftaki mekan da, insanlar da, içinde bulundukları eylem de aslında hayli gerçek ve yaşanmış. Evet, gaz maskesi takmış askerler birdirbir oynuyorlar.
Tarihteki ilk gaz maskesi
Bir çok şeyde olduğu gibi gaz maskesinde de ilk kullanım antik Yunan’a kadar uzanıyor. Sünger, tarihin ilk gaz maskesi olarak biliniyor.
Benu Musa Kardeşler 9. yüzyıl
Bağdat’ta yaşamış Benu Musa Kardeşler’in Kitab-ül Hiyel’i (mekanik kitabı). Yaklaşık 100 mekanik tasarım ve icadı içeren kitaptaki bu çizimler, dönemin kuyularında çalışan işçiler için tasarlanmış gaz tasfiye sistemi şemaları.
Veba doktoru maskesi
Kara ölüm de denilen veba, modern zamanlara kadar insanoğlunun en büyük kabusu olmuş. Vebalı hastaların tedavisiyle ilgilenen doktorlar, yukarıdaki maskeleri takarlar ve maskenin gaga kısmına nane gibi kokuyu kesici baharatlar, kuru gül ve lavanta gibi pis kokuyu bastırıcı çiçekler koyarlarmış.
Veba doktoru maskesi orijinal görünüm
Alexander von Humboldt Maskesi, 1799
Alman gezgin, tabiat bilgini ve modern bilimlerin uçuk zekalı kaşifi Alexander von Humboldt tarafından Prusya’daki madenciler için tasarlanan, tarihin ilk hava destek üniteli maskesi.
John ve Charles Deane’in İtfaiyeci Maskesi, 1823
1820 yılında John Deane içinde mahsur kalmış atlarla alev alan bir ahır görür. Deane, eski bir şövalye miğferine bir hortumla yapılan hava takviyesi sayesinde atları kurtarmayı başarır. Bu tasarım beş yıl sonra su altı için kullanılır ve ilk dalış kıyafetine ilham kaynağı olur.
Lewis Haslett “Akciğer koruyucu” 1847, patent: 1849
Ağız ve burundan nefes almayı sağlayan bir valf ve içeride yünden imal edilmiş filtresiyle uzun süre kullanılmış bir tasarım.
John Stenhouse, karbon filtre 1854, patent 1860
Bakır kaplı maskenin içindeki odun kömürü, filtre görevi üstleniyor ve küçük bir bölme yardımıyla değiştirilebiliyordu.
John Tyndall, 1871
İrlanda’lı fizikçi Stenhouse Maskesi’ni temel alarak, karbon filtreyi pamuk ve gliserinle zenginleştirdi. Maske bu şekilde dumanla beraber farklı zararlı gazları da filtreleyebiliyordu.
Samuel Barton, 1874
Lastik ve metal destekli yüz maskesine, gözler için iki adet cam monte edilmişti. Maskenin ön tarafındaki hazne, kömür, pamuk ve gliserin filtresi ihtiva ediyordu.
Fleuss Aparatı, 1878
Suratı tamamen kapatan tasarım, borularla sırttaki hava çantasına bağlanıyordu.
Loeb, 1891
Bu Alman tasarımında ön taraftaki üç ayrı metal hazne direk olarak kaska takılıp çıkartılabiliyordu.
Muntz ünitesi, 1902
20. yüzyılın ilk yıllarında üretilen bu başı tamamen kapatan maskeye, karbon ve sünger filtre uygulanmıştı.
Garret A. Morgan, nefes alma cihazı 1912, patent 1914
Maskenin kumaşına bağlı iki adet hortum tabana kadar uzanıyordu. Böylece yerde biriken temiz havaya ulaşmak hedeflenmişti.
İngiliz ordusu, siyah peçe tasarımı, 1902
22 Nisan 1915’te, 1. Dünya Savaşı’nda Almanların, Belçika’ya karşı giriştikleri klor gazı saldırısı sonucu İngilizler tarafından geliştirildi. Pamuk pedler sayesinde bölgeden uzaklaşmak için beş dakikalık koruma sağlayabiliyordu.
1. Dünya Savaşı’nda bir Alman askeri
İngiliz ordusu, 1915
Bir gaz saldırısı sonrası Almanların başlarına çuvala benzer şeyler geçirdiklerini gören İngilizler, benzer bir tasarım geliştirdiler. Klor gazı saldırısında kullanılan bu maskeler gliserin ve sodyum sülfat filtresiyle koruma sağlıyordu. Maskelerden 2,5 milyon adet üretildi.
GM-15 (Gummimaske-15) Alman ordusu, 1. Dünya Savaşı
Bir ürünün ismi ve tanımı almanca olduğunda oluşan ciddiyet ve esaslılık hali: Gummimaske-15. Aslında sadece “lastik maske” anlamına geliyor.
İşçiler maden kazalarında kullanılan farklı tip maskeleri tanıtıyor, 1925
Toz maskeleri, 1935
Aslında Gezi Parkı’nda birçoğumuzun gaz maskesi niyetine kullandığı şeyler, toz maskeleriydi.
Finlandiya yapımı gaz maskesi, 1939
Bir tatbikat, 1941
Alman hava saldırılarına karşı Londra’da bir tatbikat anı. Dünya savaşları sırasında düşmanın hava saldırıları öncesi halkı uyaran görevliler, yeni üretilmiş gaz maskelerini takıyor.
Mickey Mouse gaz maskesi, 1942
Walt Disney’in izniyle üretilmiş 2. Dünya Savaş’ı sırasında çocukları kimyasal saldırılardan korumak için tasarlanmış, tüyler ürperten bir maske. Korku ve komedinin arasında çocuk olma gerçekliği.
Bir evlilik töreni Miyakejima, Izu Adaları, Japonya
Aktif bir volkanın eteklerinde kurulu Miyakejima’da sıradan bir gün denilebilir. 20. yüzyılda 6 defa patlayan bu volkan adayı sülfür gazıyla kaplıyor. Bir patlama olmadığı anlar da dahi, yer çekirdeğinden gelen zehirli gazlar volkandan adaya yayılabiliyor.
Bunu biz de bilemedik
Amerikan Hava Kuvvetleri askeri, bio-kimyasal maskesiyle 1999
