Yönetimsel bir sistem olarak pek çok farklı ülkede eyalet sistemi uygulanıyor. Genellikle gelişmiş ülkelerde uygulanan eyalet sisteminin en büyük örneği ise Amerika Birleşik Devletleri’dir. Eyalet kelimesi günümüzde çok sık kullanılan ve duyulan bir kelimedir. Hal böyle olunca, herkes eyalet nedir sorusunun cevabını merak ediyor. Sizler için eyalet nedir, eyaletler nasıl yönetilir ve Amerika’da kaç eyalet var anlattık.
Eyalet, yönetim bakımından bazı özerklikleri olan ve çoğunlukla valilerce yönetilen büyük yönetim birimidir. Arapça kökenli bir kelime olan eyalet, *iyālat إيالة “yönetim, idare” kelimesinden türemiştir. Eyalet sistemi genellikle eski imparatorluklarda ve federal ülkelerde görülür. Eski imparatorluklar demişken, eyalet sistemi bir zamanlar Osmanlı Devleti’nde de uygulandı. Eyalet, Osmanlı’da taşrada, beylerbeyi tarafından yönetilen ve en büyük olan yönetsel birimdi.
Eyalet, günümüzde federal ülkelerde uygulanan ana yönetim birimleridir. Eyaletler kendi iç işlerinde özerk olmalarına rağmen merkezi bir otoriteye bağlıdır. Eyaletlerin tamamı birleştiğinde federal devletler oluşur. Bu yüzden de eyalet sistemine “devlet içinde devlet” denir.
Eyalet nedir öğrendiğimize göre nasıl yönetildiğine bakalım.
Eyaletler nasıl yönetilir?
Eyalet sisteminin uygulandığı ülkelerde her eyaletin kendine özgü bir anayasası vardır. Örneğin 30 tane eyaletten oluşan federal bir devlette 30 tane eyalet anayasası bulunur. Fakat bu anayasalar, federal devletin tek olan, kapsayıcı ve genel anayasasına bağlıdır. Yani eyaletler, kendi yönetim kurallarını kendi belirledikleri anayasalarla birlikte oluşturur. Ancak bu kurallar federal anayasanın izin verdiği şekilde belirlenir. Eğer federal anayasa ile eyalet anayasası birbiriyle çatışırsa, üstünlük ilkesi gereğince federal anayasa dikkate alınır ve buna göre karar verilir.
Bazı federal devlet yapılarında eyaletlerin kendi özerk yönetimleri olur. Bu yönetimlerin başında, devletlerin anayasal yapılanmalarına bağlı bir şekilde merkezi yönetim tarafından atanan valiler ya da halk tarafından seçilen başbakanlar/valiler olabilir. Örnek vermemiz gerekirse, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki eyaletlerde valiler halk tarafından seçilir. Avustralya’daki eyaletlerde valiler merkezi yönetim tarafından atanır. Almanya Federal Cumhuriyeti’ndeki eyaletlerdeki başbakanlar ise halk tarafından seçilerek yönetime gelir.
Eyaletin yönetiminde bulunan başkan veya vali, aynı ülkedeki diğer eyaletlerden daha farklı bir kanun ve yasa çıkarma yetkisine sahiptir. Ancak bu kanun ve yasaların federal anayasaya aykırı olmaması gerekir.
Amerika’da kaç tane eyalet var?
Amerika Birleşik Devletleri’nde 50 tane eyalet vardır ve bu eyaletler birbirleri ile politik bir birlik oluştururlar. Her eyaletin bulunduğu coğrafi bölgede idari yetkisi vardır ve egemenliğini federal hükümetle paylaşır. Her eyalet egemenliğini federal hükümet ile paylaştığından dolayı ABD’liler hem federal cumhuriyetin hem de yaşadıkları eyaletin vatandaşıdır.
Adım Caner Cem Martı, 1996 yılında Bartın'da doğdum. 2010 yılında geçirdiğim kaza sonucunda vücudumun %99'u felç kaldı. 2015'ten bu yana bazı cihazlar yardımıyla internet ortamında çalışabiliyorum. İçerik editörlüğü ve sosyal medya uzmanlığı gibi alanlarda tecrübe sahibiyim, ancak asıl uzmanlık alanım SEO uyumlu makale yazmak. Ayrıca front-end tasarımlar yapıyorum. Sinema, spor ve tarih gibi konular çok dikkatimi çekiyor. Özellikle sinema tutkunuyum.
