Günlük hayatta farkına varmadan karşılaştığımız pek çok tasarım unsuru aslında bize şehrin derinliklerinde gizli mesajlar verir. Ancak bazı tasarımların amacı, sizi rahatsız etmeden ya da fark ettirmeden dışarıda tutmak olabilir. İşte bu, “düşman mimari” adı verilen kavramın tam da kendisi. Peki, düşmanca mimari nedir? Modern şehirlerin neden bu tarz düşmanca bir yola başvurduğunu düşününüz mü?
Düşman mimari nedir?
Düşmanca mimari, genel olarak kamusal alanlarda istenmeyen davranışları veya belirli kitlelerin varlığını sınırlamak amacıyla tasarlanmış fiziksel unsurlardır. Sert banklar, oturmayı engelleyen metal bölmeler, dar veya engebeli yürüyüş yolları ve çivi benzeri çıkıntılarla dolu alanlar bu mimarinin en bilinen örneklerindendir.
Bu tasarımların gizli bir amacı vardır. Genellikle evsizleri, uzun süre bir yerde beklemek isteyenleri veya toplumu rahatsız edici kabul edilen bireyleri uzak tutmak. Daha kötüsü, bu mimari çoğu zaman zarif bir tasarım maskesi altında gizlenir ve fark edilmesi zordur. O halde gelin örneklerine bakalım ve bu mimari tarzı daha yakından tanıyalım.
1. Japonya – Tokyo’daki tuhaf banklar
Boru şeklindeki bankları görünce, “Bunlar oturmak için mi yoksa dekorasyon mu?” diye düşünmemek elde değil. Yazın çok sıcak, kışınsa buz gibi olan bu banklar, üzerine uzanmayı zaten imkânsız hale getiriyor.
Victoria’daki halk tuvaletlerinde mavi ışıklar, uyuşturucu kullanımını önlemek için tasarlandı, ama neredeyse herkes bu tasarımdan nefret ediyor. Görünmez damarlara enjeksiyon yapmaya çalışanlar enfeksiyon riskiyle karşı karşıya kalırken, geri kalan herkes için ise tuvaletler birer karanlık kabusa döndü diyebiliriz.
3. Hindistan – Mumbai’deki metal çiviler
Bir bankanın önüne yerleştirilen metal sivri çubuklar, sadece evsizlere değil, kazara düşen herkese de zarar verme potansiyeli taşıyor. Bu düşman mimarinin sosyal medyada tepki çektiğini söylemeye bile gerek yok.
4. Birleşik Krallık – Bölmeli banklar
İngiltere’de her 200 kişiden 1’inin evsiz olduğunu biliyor muydunuz? Bu nedenle İngiltere’de evsizleri banklardan uzak tutmak için bankları metal çubuklarla böldüler. Ancak bu hareket hem oturma kapasitesini düşürdü hem de kamusal alanların kapsayıcılık ilkesine aykırı bir adım olmuş gibi görünüyor.
5. ABD – New York City’deki eğimli barlar
New York metrosunda eğer ayakta durmaktan yorulduysanız, maalesef eğimli barların üzerine oturmayı unutun. Bay Ridge istasyonunda bu barları görenler, “Yaşlılar, engelliler ya da oturacak yer arayan herkes ne yapsın?” diye haklı bir isyan başlattı. Güya yerden tasarruf edilmiş ama pratiklik mi? Sıfır!
San Francisco’da kaldırımda sıralanmış kaya parçaları, komşuların evsizlere karşı nasıl organize olduklarını gözler önüne seriyor. Toplanan 2000 doların, evsizlere yardım programlarına harcanması yerine bu “sanat eserlerine” yatırılması ayrı bir ironi.
7. Fransa – Tıkanık alanlar
Taşlar, metal çubuklar, asimetrik barlar… Fransa’nın düşman mimarisi, yaratıcılığı bir silah gibi kullandığını gösteriyor. Kimi zaman sanat gibi gözüken bu yapılar, aslında kamusal alanları daha az erişilebilir hale getiriyor. Basamaklara delinmiş metal çiviler, metal çubuklar ve kayalarla süslenmiş köşeler, marketlerin kenarına dikilen taş direkler ve daha fazlası!
8. Gana – Engebeli kayalar
Accra’daki sivri kayalar, evsizleri alanlardan uzak tutmanın en doğrudan yollarından biri! Ama bu kayaların sadece bir amaca hizmet ettiği o kadar açık ki, insanların “Bunu yapanın yaratıcılığı nerde?” diye sorması içten bile değil.
9. Birleşik Krallık – Bristol’deki kuş dikenleri
Küçük dostlarımız kuşlar bile düşman mimarinin hedefi olabilir! Bristol’deki ağaç dallarına yerleştirilen metal dikenler, kuşların yaşama alanlarını tahrip ederken, kamusal alanları düşmanlık sınırlarına kadar genişletiyor.
10. Rusya – Volgodonsk’daki kilitli bank
Geceleri kilitlenen bu banklar, kamusal alanı şifreli bir hazine sandığına dönüştürüyor. Ama bu tasarımlar, kamuya açık alanları daha da ulaşılmaz kıldığını belirtebiliriz.
İnsanlığın barınak bulma ihtiyacı, Guangzhou’daki sivri çivilerle karşılanmış! Otoyol altındaki bu sivri betonlar, evsizlerin kalmasını engellemek amacıyla tasarlanmış. Sonuç? Evsizler başka yerlere gitmek zorunda kalmış, ama sorun tabii ki ortadan kalkmamış.
12. Avustralya – Adelaide’daki metal detaylar
Adelaide’de kaykaycılardan korunma bahanesiyle yerleştirilen metal elemanlar, aynı zamanda oturma ve dinlenme olanaklarını da sınırlıyor. Kamusal alanları kontrol etmek için daha ince bir çizgi, ama yine de düşmanca!
13. Birleşik Krallık – Londra’daki camden bankları
Camden bankı, şekil itibariyle her şeyi zorlaştırıyor: kaymak, uzanmak, hatta oturmak bile! Tasarımcıların yaratıcılığından öte, bu banklar sosyal sorunları göz ardı eden bir sembol haline gelmiş durumda.
14. Kanada – Toronto’daki hayalet olanaklar
Toronto’da bank yok, gölge yok, tuvalet yok! Hayalet olanakların eksikliği, kamusal alanları kullanılmaz hale getirirken, evsizler ve savunmasız gruplar üzerinde orantısız etkiler yaratıyor.
15. Çin – Shandong’daki pay & sit bankları
“Parayı ver, otur” mantığıyla çalışan bu banklar, modern kapitalizmin ve kamusal alan ticarileşmesinin çarpıcı bir örneği. Oturma süresi dolunca sivri uçlarını çıkaran bu banklar, herkesi hareket etmeye zorluyor.
Sonuç olarak, düşman mimari sadece fiziksel engeller yaratmakla kalmaz, aynı zamanda toplumdaki sosyal sorunları görmezden gelen bir anlayışı temsil eder. Kamusal alanlar herkes içindir, peki ya tasarımları? Görünürde basit detayların altında gizlenen mesajı okumak, modern şehirlerde gerçek özgürlüğün peşinde olan herkes için önemlidir.
