Türkiye’de yaklaşık 1 aydır rektör tartışması devam ediyor. 2 Ocak’ta Resmi Gazete’de yayınlanan 5 atama kararı ile birlikte son bir yılda toplam 27 üniversiteye rektör atandı. Boğaziçi Üniversitesi’nde “kayyum rektör” protestoları sürerken, biz de diğer ülkelerde rektörlerin nasıl göreve getirildiğini araştıralım istedi. Başta Avrupa ve ABD olmak üzere, rektörler hangi ülkelerde seçimle getiriliyor, hangi ülkelerde doğrudan atanıyor? Seçimlere kimler katılıyor, atamalar kimler tarafından yapılıyor? Detaylara birlikte bakalım.
Türkiye’de son bir yılda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzaladığı kararnameler ile toplam 27 üniversiteye rektör atandı
Nitekim, Türkiye’de rektörlerin göreve getirilme süreci şöyleydi;
Üniversitelere rektör atanması, 12 Eylül 1980 darbesinden sonra kurulan Yükseköğretim Kurumu’yla (YÖK) başladı. Böylece 1981’de, 35 yıldır uygulanan rektörlük seçimleri kaldırıldı. 1946’da kabul edilen kanunda, rektörlerin seçimle görev başına gelmesi öngörülüyordu. 1992’de rektörlerin belirlenme sürecini düzenleyen kanun maddesi değişti ve seçimler geri getirildi.
Kanuna göre, devlet üniversitelerinde rektör adayları, profesör unvanına sahip akademisyenler arasından önce öğretim üyeleri tarafından seçiliyor, daha sonra YÖK adayların üçünü Cumhurbaşkanının onayına sunuyor, en son da Cumhurbaşkanı rektörü atıyordu
Rektörler 4 yıllığına görev alıyor ve en fazla iki dönem bu görevi yürütebiliyordu.
Bu durum ise KHK ile değişti ve Cumhurbaşkanına doğrudan rektör atama yetkisi verildi
2016’da AKP milletvekilleri TBMM’ye Cumhurbaşkanına doğrudan rektör atama yetkisi veren bir kanun tasarısı getirdi, tasarı muhalefetin itirazları üzerine geri çekildi. Bundan 3 ay sonra yayımlanan bir Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile bu uygulama yürürlüğe girdi.
Buna göre, devlet üniversitelerinde rektör YÖK tarafından önerilecek üç aday arasından Cumhurbaşkanınca atanıyor. Vakıf üniversitelerinde ise rektör, mütevelli heyetinin belirlediği adaya YÖK’ün olumlu görüş vermesinin ardından Cumhurbaşkanı tarafından atanıyor.
Diğer ülkelerde ise durum daha farklı. Peki, hangi ülkelerde rektörler oylamayla seçiliyor, hangi ülkelerde doğrudan atanıyor?
Amerika Birleşik Devletleri
ABD’de eyaletlere göre farklı yönetim modelleri uygulanıyor;
- Amerika Birleşik Devletleri’nde Anglo-sakson yönetim modelini uygulayan üniversitelerde rektör, üniversite yönetim kurulu tarafından ve üniversite dışından seçiliyor. Rektör, Eğitim Bakanı tarafından atanıyor.
- Harvard Üniversitesi’nin kendine özgü bir modelinde rektör ataması mezunlar derneği tarafından yapılıyor.
- New York State Üniversitesi’nde ise rektörü üniversite personeli seçiyor, atanma işlemi mütevelli heyeti tarafından yapılıyor.
İsveç
İsveç’te rektörler atanıyor. Ancak bu atama, aralarında bir öğrenci temsilcisinin bulunduğu 11 üyeli Üniversite Yönetim Kurulu’nun görüşü alındıktan sonra, Bakanlar Kurulu tarafından gerçekleştiriliyor.
Hollanda
Hollanda’da özel üniversite ve kamu üniversitelerinde durum farklılık gösteriyor. Özel üniversitelerde rektör mütevelli heyeti tarafından atanırken, kamu üniversitelerinde adaylar Bakanlar Kurulu tarafından tespit ediliyor ve Kraliçe adına Eğitim Bakanı tarafından atanıyor.
Almanya
Almanya’da da rektörler atanıyor. Ancak atama şu şekilde gerçekleşiyor; aralarında öğrenci temsilcilerinin de olduğu üniversite kurulu, rektör adayını belirleyip Eyalet eğitim bakanının onayına sunuyor. Rektör atama yetkisine sahip Eyalet eğitim bakanı belirlenen adayı onarsa atama gerçekleşiyor. Nitekim eğitim bakanı, belirlenen adayı veto ederse kurul yeni bir aday belirliyor.
Fransa
Rektör; öğretmen, öğrenci ve akademik personelden oluşan kişilerce seçilerek üniversite konseyine sunuluyor.
İngiltere
İngiltere’de durum biraz daha farklı. İngiliz üniversitelerinde rektör, profesörlerin haricinde özel sektör temsilcileri ve öğrencilerin de üye olduğu üniversite komiteleri tarafından aday gösteriliyor ve üniversite konseyi tarafından süresiz olarak atanıyor.
Yunanistan
Yunanistan’da da rektörler öncelikle bir seçiciler kurulu tarafından seçiliyor. Bu seçimde adaylar; üniversitenin profesör ve doçentleri arasından seçiliyor. Ardından ise rektör Eğitim Bakanı tarafından atanıyor
İtalya
İtalya’da rektörler seçiliyor. Seçime, okul idaresi, akademik kadro ve öğrenci temsilcileri katılıyor ve atama Eğitim Bakanı tarafından yapılıyor.
Avrupa ve ABD dışında diğer ülkelerde rektörler nasıl göreve geliyor?
Dünyanın pek çok farklı ülkesinde rektörler farklı yollarla göreve getiriliyor. ABD ve Avrupa dışında kalan bazı ülkelerde rektörlerin göreve gelme şekli şöyle;
Fildişi Sahili: Doğrudan atama
Afganistan: Doğrudan atama
Kuzey Kore: Doğrudan atama
Sri Lanka: Doğrudan atama
Nepal: Doğrudan atama
Fas: Doğrudan atama
Çin: Doğrudan atama
Kamboçya: Doğrudan atama
Azerbaycan: Doğrudan atama
Avustralya: Seçim veya demokratik katılım
Mozambik: Seçim veya demokratik katılım
Polonya: Seçim veya demokratik katılım
Filipinler: Seçim veya demokratik katılım
Somali: Seçim veya demokratik katılım
Küba: Seçim veya demokratik katılım
Güney Afrika: Seçim veya demokratik katılım
