Cinsiyet Ayrımcılığına Karşı Koyanların Hikayesi: Cumhuriyetin İlk Kadınları

Kadınların cinsiyetçiliğe maruz kalmasına ne yazık ki zaman ya da mekan işlemiyor. Şu an durduğumuz noktada uğradığımız cinsiyet ayrımcılığı, dünyanın diğer ucunda, hatta ‘medeniyetin beşiği’ denilen yerde diğer bir kadının başına geliyor. Aradaki doz farkını saymazsak bu dünyanın en görünmez sayılan fakat ciddi problemi. Kadınlar olarak bununla mücadele ederken bazen yorgun düştüğümüz, gücümüzün tükendiği anlar oluyor muhakkak. İşte tam o anlarda kendimize hatırlatıp ayağa kalkmamızı sağlayacak bazı kadınlar var. Ve sayıları hiç az değil. <3

1. Türk tiyatrosunda sahneye çıkan ilk müslüman kadın oyuncusu: Afife Jale

Afife Jale içindeki tiyatro ve sanat aşkından vazgeçmeyip sadece sahneye çıkmak istediği için yaşadığı dönemde ailesi tarafından reddedilip ‘fahişe’ yapıştırması yapılan, tarihin en güçlü ve hüzünlü kadınlarından biri. Bu cesaret timsali, başarılı yaşamın ileride melankolik bir hal alıp akıl hastanesinde sonlanacağını kimse tahmin edemezdi.

2. İlk kadın doktor: Safiye Ali

Dönemin Maarif Vekili Şükrü Bey’in desteği ile Almanya’ya tıp eğitimine gönderilen Safiye Ali, kadın ve çocuk hastalıkları üzerine ihtisas yaptı. Balkan Savaşı doktorluk mesleğini istemesinde oldukça büyük rol oynarken aynı zamanda tarih ve felsefe dersleri almaya başladı. Bir yandan muayenehanesinde hastalarıyla ilgilenen Safiye Ali, diğer yandan ilk kız tıp okulunda jinekoloji ve obstetrik dersleri veriyordu. Böylece ‘İlk kadın doktor’ ünvanının yanına ‘ilk kadın akademisyen’i de eklemiş oldu.

3. İlk kadın opera sanatçısı: Semiha Berksoy

Semiha Berksoy opera kariyerine 1934 yılında başladı. 1939’da Richard Strauss’un Ariadne Auf Naxos isimli operasındaki Ariadne rolü ile Avrupa’da sahne alan ilk Türk opera sanatçısı olup Avrupa izleyicisinin de dikkatini çekti. Dönemin bütün kadınları gibi kendi hayatı üzerinde hak sahibi olmak istediğini söylediğinde ailesinden ve çevresinden tepki aldı ancak vazgeçmedi. Bunu babasına içindeki sanat ateşinin ne kadar yakıcı olduğundan bahsettiği mektubundan anlayabiliyoruz.

4. İlk kadın savaş fotoğrafçısı: Semiha Es

Semiha Es tıpkı direnen diğer kadınlar gibi 1950’li yıllarda, cinsiyetçiliğin had safhada olduğu, erkek mesleği sayılan bir alanda direnip var oldu. İlk kadın gezi ve savaş fotoğrafçısı Es, Kore’de 3, Vietnam’da 5 yıl kalmıştı.

5. İlk kadın gazeteci: Selma Rıza Feraceli

Ailesinden gizlice İstanbul’dan kaçıp Paris’teki ağabeyinin yanına giderek eğitimini Sorbonne Üniversitesi’nde tamamlayan Selma Rıza ilk Türk kadın gazeteci olmanın yanında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin tek kadın üyesi, Hilal-i Ahmer Cemiyeti genel sekreteri ve yazardı.

6. İlk kadın araba yarışçısı: Sâmiye Cahid Morkaya

İlk araba İstanbul sokaklarına düştüğü anda ehliyet almayı aklına koyan Sâmiye Cahid Hanım, 1930’dan itibaren yarışların tek kadın sürücüsü olarak öncülük hareketine başladı. Kazalar, tepkiler ve mahkemelere rağmen ellerini direksiyondan asla çekmedi.

7. İlk kadın heykeltıraş: Sabiha Bengütaş

Sabiha Bengütaş, başta Atatürk, İsmet İnönü, Abdülhak Hâmid, Ahmet Hâşim, Nâmık İsmail, Bedia Muvahhit, Prof. Dr. Âkil Muhtar, Hakkı Şinasi Paşa ve Ali Fuat Paşa olmak üzere birçok tanınmış kişinin heykel ve büstünü yapmış bir heykeltıraş olarak anılıyor.

8. İlk kadın veteriner: Sabire Aydemir

Önceleri tıp eğitimi almak isteyen Sabire Aydemir, o dönemlerde yatılı öğrenci alınmadığı için vazgeçmek zorunda kaldı. Aynı yıl Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi’ne sınavsız kız öğrenci alınacağını öğrenip içindeki hayvan sevgisinin büyük etkisiyle veterinerlik fakültesine devam etme kararı aldı. Böylelikle ilk kadın veteriner olma yolundaki ilk adım da atılmış oldu.

9. İlk kadın arkeolog: Jale İnan

Arkeoloji okumak üzere 1934 yılında Almanya’ya giden Jale İnan, İkinci Dünya Savaşı’nın ortasında öğrenim savaşı veriyordu. Ülkeye döndüğünde arkeoloji çalışmalarına öyle bir başladı ki Antalya’nın Side ve Perge antik kentlerinde çıkarılan eserler için Antalya Müzesi iki defa genişletilmek zorunda kaldı.

10. İlk kadın hakem: Drahşan Arda

1945 doğumlu Drahşan Arda, Zonguldak Kozlu’da basketbol ve futbol hakemliği kurslarıyla girdiği bu yolda 60’ların sonlarında Münih’e gidip elektronik tekniker okulunu bitirdi. 1972’de döndüğü İstanbul’da ise Tarık Yamaç’tan hakemlik dersleri aldı ve Karabük Demirçelik – Jandarma Gücü arasındaki mücadelede ilk maçına çıkmış oldu.

11. İlk kadın milletvekili: Esma Nayman

Fatma Esma Nayman bundan 80 küsür yıl önce 8 Şubat 1935 tarihinde yapılan genel seçimlerde Adana Milletvekili seçilip Türkiye’nin ilk kadın milletvekili oldu. Nayman bu seçimlerde bizzat Atatürk tarafından aday gösterilmişti.

12. İlk kadın pilot: Sabiha Gökçen

Gökçen, Mustafa Kemal Atatürk’ün sekiz manevî evladından birisi olup Türkiye’nin ve dünyanın ilk kadın savaş uçağı pilotuydu. Meslek hayatı boyunca 8.000 saat civarında havada kaldı ve bunların 32’si muharebe göreviydi.

13. İlk kadın TV spikeri: Nuran Devres

Henüz üniversite öğrencisi olduğu yıllarda TRT’nin açtığı spikerlik sınavını kazanan Nuran Devres 31 Ocak 1968’de o zamanlar deneme yayını yapan kanalın ilk televizyon yayınının spikerliğini yaptı. Devres’in ekrandaki ilk konuşması tarihe şöyle geçti: ‘Burası 3. bant 5. kanaldan deneme yayınları yapan Ankara televizyonu. Bugün 31 Ocak 1968. Bu akşamki deneme yayınlarına başlıyoruz.’

14. İlk kadın zabıta memuru: Afife İpek

Afife İpek, Erzurum Şeker Fabrikasından ayrılarak Belediyeye geçip Türkiye’nin ilk kadın zabıtası olarak tarihe geçtiğinde yıl 1952’yi gösteriyordu.

15. İlk kadın belediye başkanı: Sadiye Hanım

1930 yılının Yusufeli-Kılıçkaya Belediyesine başkan olarak seçilen Sadiye Hanım, iki yıl boyunca bu görevi yürüttü. Kimi kaynaklara göre seçiliş yılı 1928 olarak gösterilen başkan, 1930 yılında kadınlara gelen seçme ve seçilme yasasının henüz yürürlüğe girmediği yıllarda görev yaparak efsaneliğini ikiye katlıyor.

16. İlk kadın dağcı (Everest’te zirveye tırmanan): Eylem Elif Maviş

Everest Türk Takımı olarak tırmanışa geçen dört dağcı 8 bin 850 metrelik dünyanın en yüksek noktası Everest’e ulaşmayı başardıklarında aralarından Eylem Elif Maviş’i Everest’in zirvesini gören ilk kadın dağcı yaptılar.

17. İlk kadın emniyet müdürü: Feriha Sanerk

Gittiği okulda 4 yıl boyunca tek kız öğrenci olarak kalan Sanerk, kazandığı kaymakamlık sınavı sonrası kadın olduğu için ataması yapılmadı. Önce komiser muavini ardından emniyet müdürlüğüne yükseldi ancak yeniden aynı sorunla karşılaşıp emniyet müdürü olamayacağı bildirildi. Hukuki yollara başvurup bu haklı mücadeleyi kazanan Feriha Sanerk, Türkiye’nin ilk kadın emniyet müdürü olurken ardından gelen kadınların önünü açmış oldu.