Yarın, dünyanın dört bir yanındaki milyonlar kadın hakları tarihinin en önemli sembollerinden biri olan 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nün kutlayacak. Başlangıçta Uluslararası Emekçi Kadınlar Günü olarak bilinen bu özel günün kökenleri, 20. yüzyılın ilk yıllarındaki sosyalist mücadeleye ve işçi hareketlerine dayanıyor. Peki, Dünya Kadınlar Günü nasıl ortaya çıktı 8 Mart, nasıl tüm dünyadaki kadınların emek, özgürlük ve hak mücadelesinin sembolü haline geldi? İşte bu sorulara verilecek yanıtların merkezinde yer alan en önemli isim, Alman Marksist teorisyen, aktivist ve kadın hakları savunucusu Clara Zetkin. Gelin, Dünya Kadınlar Günü fikrini ortaya atan ilk isim olan Clara Zetkin kimdir birlikte bakalım.
Modern insan için önemli günlerin sayısı hayli fazla. Ancak 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü özel bir konuma sahip
Çünkü 100 yılı aşkın bir süredir tüm dünyadaki kadınların özgürlük ve hak mücadelesinin en önemli sembollerinden biri olmaya devam ediyor, kadın hakları tarihinin ve kadın emeğinin ayrılmaz bir parçası olmayı sürdürüyor.
Dünya Kadınlar Günü’nün kökenleri, 20. yüzyılın başlarındaki işçi hareketlerine dayanıyor
Dünya Kadınlar Günü’ne giden sürecin temelini 1908 yılında New York sokakların dolduran 15 bin çalışan kadının daha kısa mesai süreleri, daha yüksek maaş ve seçme hakkı talebiyle düzenlediği gösteriler oluşturuyor. Ancak bu gösteriler ve Avrupa’daki benzerleri çoğunlukla kadın hakları ile ilgili değildi. İşçi kadınların, işçi olmaktan doğan hak taleplerini içeriyordu. Peki, hareket nasıl oldu da kadın hakları ile ilgili hale geldi, Dünya Kadınlar Günü fikri nasıl ve ne sebeple ortaya çıktı?
8 Mart’ı uluslararası bir gün haline getirme fikri ilk kez Clara Zetkin isimli kadın tarafından ortaya atıldı
Yukarıda sözünü ettiğimiz New York gösterilerinin ardından Amerika Sosyalist Partisi, 8 Mart’ı Ulusal Kadınlar Günü ilan etti. Tarihler 1909 yılını gösteriyordu. Ancak bu, adından da anlaşılabileceği gibi “ulusal” bir gündü. Oysa Avrupa’da, kadınların hak arama mücadelesinin evrensel bir nitelik kazanması gerektiğini düşünen, onların ancak ev içi ücretsiz emeğin prangalarından sıyrılıp, toplumsal iş gücüne dâhil olarak özgürleşebileceğine inanan birisi vardı: Clara Zetkin.
Clara Zetkin kimdir?
Yukarıda da değindiğimiz gibi Clara Zetkin, Dünya Kadınlar Günü fikrini ilk ortaya atan insan. Ancak bu cesur kadının yaşamı boyunca edindiği pek çok ünvan var. Marksist teorisyen, kadın hakları savunucusu, aktivist, gazeteci ve çevirmen bunlardan bazıları.
Clara Zetkin, 1857 yılında Clara Josephine Eissner adıyla Almanya’nın Saksonya eyaletinde dünyaya geldi
1872 yılında ailesi ile birlikte Leipzig şehrine taşındı
Bu yer değiştirme, Zetkin’in yaşamındaki ilk önemli kırılma anı olarak tarihe geçti. Burada Leipzig Kadın Öğretmen Kolejinde eğitim görmeye başlayan Zetkin, kimliğinin önemli bir parçası haline gelecek sosyalist düşünce ile de bu okulda tanıştı.
Gençlik yıllarında sosyalist düşünce ile tanışan Zetkin, takip eden süreçte Avrupa’daki en önemli sosyalist yapılanmalardan biri olan Almanya Sosyal Demokrat Partisi ile temas kurdu
O yıllarda hayli popüler olan diyalektik materyalist eserlerden etkilenmişti. Öte yandan Karl Marx’ın sıkı bir takipçisi haline gelmiş, bilimsel sosyalizmin savunucularından biri olmuştu. Kadınların kurtuluşunun sosyalizmde olduğuna inanıyordu. Bu bakımdan o yıllarda feminizm ile sosyalizmin kesişim noktasında yer alıyordu. Ayrıca oldukça iyi bir hatipti. Tüm bunlar, genç kadının sosyalist hareket içerisinde dikkat çeken bir isim haline gelmesine neden oldu. Ne var ki bu ideoloji dönemin Almanya’sında hayli tehlikeliydi.
1878 yılında Almanya’da sosyalist faaliyetler yasaklandı
Böylece dönemin en önemli sosyalist yapılanması içerisinde yer alan ve hareketin önemli isimlerinden biri haline gelen Zetkin, 1882’de Zürih’e ardından Paris’e gitti. Zorunlu sürgün yıllarında gazetecilik ve çevirmenlik eğitimleri aldı. Elbette hem sosyalizm hem de kadın hakları üzerine fikirler üretmeye ve bu doğrultuda düzenlenen faaliyetlere katılmaya devam ediyordu.
Yaklaşık 10 yıllık sürgün döneminin ardından Almanya’ya döndü
Ülkesine döner dönmez Almanya Sosyal Demokrat Partisinin (SDP) kadınlara yönelik Die Gleichheit (Eşitlik) isimli gazetesinde editör olarak çalışmaya başladı. Bu görevi 25 yıl boyunca sürdürecekti.
Almanya’da sosyal demokrat kadın hareketinin gelişmesine büyük katkı sağlayan Zetkin partisinin Kadın Bürosu’nun lideri haline geldi
Kadınların, “ev içinden” çıkarak toplumsal iş gücüne katılmaları halinde özgürleşebileceklerini düşünüyor, yaşamın hemen her alanındaki haklarını bu sayede kazanabileceklerine inanıyordu. Bu doğrultuda siyasi yaşamı boyunca kadın hakları için pek çok çalışma gerçekleştirdi. Hem Avrupa’da hem de dünyada emekçi kadınların örgütlenebilmesi için mücadele etti. Dünya Kadınlar Günü fikrini ortaya atmak, Zetkin’in kadın hareketi içerisindeki eylemlerinden yalnızca bir tanesiydi.
Clara Zetkin, SPD’nin ilk kadın konferansının yapılmasına öncülük etti
Kadın hakları alanındaki düşünceleri, sosyalist hareket içerisinde önemli bir etkiye sahipti. Bu konudaki görüşlerinİ çeşitli yayın organlarında kaleme aldığı yazılarda ve katıldığı toplantı ve konferanslarda dile getiriyordu. Dünyanın dört bir yanındaki sosyalist kadınlar Clara Zetkin’in eylem ve önerilerini yakında takip ediyordu. Dahası bu cesur kadın, düşünceleri ile kadın erkek fark etmeksizin tüm yoldaşlarının kadın hakları ve kadın mücadelesi konusunda yeni bir bakış açısı kazanmasına katkı sunuyordu.
1910 yılında, Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı’nda uluslararası kadınlar günü fikrini dile getirdi
Amerikalı sosyalistlerin eylemlerinden ilham alan Zetkin, toplantıdaki yoldaşlarına her yıl “özel bir kadınlar günü” düzenlenmesini gerektiğini aktarıyordu. Fikir, toplantıya katılan kadınlar arasında da kabul gördü. Takip eden süreçte bu özel günün 8 Mart tarihinde kutlanması kararlaştırıldı. İşte Dünya Kadınlar Günü, bu şekilde uluslararası kadın mücadelesinin en önemli unsuru haline geldi.
Yaşamının sonuna kadar kadın mücadelesinin içerisinde yer alan Clara Zetkin siyasi faaliyetlerini de bu doğrultuda sürdürdü
Uzun yıllardır mensubu olduğu SDP ile fikir ayrılıkların düştü, yeni sosyalist partilerin kuruluşunda yer aldı, faşizmin zirvede olduğu dönemlerde parlamentoda faşizm karşıtı konuşmalarıyla tarihe geçti. Ne var ki Adolf Hitler’in iktidara gelmesi, diğer pek çok sosyalist gibi Zetkin için de yeni bir dönemin başlangıcı olacaktı.
1933 yılında Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisinin (Nazi Partisi) iktidara gelmesiyle sürgüne gönderildi
Muhaliflere yaşam hakkı tanımayan bu yeni iktidar Zetkin’i de ülkeden uzaklaştırmayı başardı. Kadın hareketinin en önemli liderinin yeni durağı ise Sovyetler Birliği oldu. Ancak Sovyetler Birliği’ndeki yaşamı fazla uzun sürmedi.
Clara Zetkin, 1933 yılında 76 yaşındayken hayatını kaybetti
Moskova yakınlarında yaşama veda eden Zetkin’in külleri Kremlin Duvarı Mezarlığı’na yerleştirildi. Dünya Kadınlar Günü fikrini ortaya atarak kadın hakları mücadelesine ölümsüz bir sembol armağan eden Zetkin’in cenazesine dünyanın dört bir yanından on binlerce kadın ve sosyalist katıldı.
