Son günlerde sosyal medyanın gündeminden düşmeyen asbesti mutlaka duymuşsunuzdur. İzmir Aliağa’da sökülmesi planlanan Sao Paulo gemisi, yüksek miktarda asbest içerdiği için İzmir halkı harekete geçmişti. Kanserojen etkileriyle bilinen asbest, bugün pek çok ülkede yasaklanmış durumda. Haliyle asbest içeren gemiler, bu maddenin yasaklanmadığı üçüncü dünya ülkelerine doğru yol alıyorlar. Peki asbest nedir, ne amaçla kullanılır ve etkileri nelerdir? Bu soruların cevabını sizler için araştırdık. İşte pek çok ülkede yasaklanan toksik mineral asbest ile ilgili bilmeniz gerekenler…
Asbest, dünyanın her kıtasında doğal olarak bulunan bir mineraldir
Asbest nedir sorusunu yanıtladığımıza göre bu mineralin tarihine yakından bakabiliriz. Taş Devri’nden kalma arkeolojik eserlerde dahi asbest kalıntılarına rastlanmıştır. Uzun ve ince lifli kristallerden oluşan asbest, ilk olarak lambalarda ve mumlarda fitil olarak kullanılmıştır. Ardından yalıtımda, çimentoda, tuğlada hatta araba parçalarında da karşımıza çıkmıştır.
Asbestin popülaritesi Endüstri Devrimi sırasında artsa da Antik Mısırlılar ve Romalılar tarafından da yoğun bir şekilde kullanılmıştır
Giyim kuşamdan tutun da kefenlere dek pek çok yerde asbestten yararlanılmıştır. Asbest kelimesi Yunanca sasbestos’tan gelmektedir ve söndürülemez anlamına gelir. Isıya dayanıklı bir maddedir ve kolay kolay tutuşmaz.
Asbest, bugün geniş çapta yasaklanmış olmasına rağmen hala dünyanın belirli bölgelerinde çıkarılmakta ve kullanılmaktadır
Asbestin tarihine bakacak olursak; MÖ 2 bin yıllarında Mısır firavunlarının mumyalanmış bedenleri asbestli kumaşlara sarılmıştır. Yine benzer tarihlerde Finlandiya’da yiyecek kaplarına asbest eklenmiş, kapların dayanıklılığı artırılmıştır.
Yunan tarihçisi Herodot, ölülerin küllerinin ateşten gelen küllerle karışmaması için ölülerin asbestli kumaşlara sarıldığını yazmıştır. Ek olarak Antik Roma’da asbestli kumaşlar leke tutmadığı için çok popüler olmuştur. Ateşe atılan lekeli kumaşlar temiz bir şekilde ateşten geri alınmıştır. Hiçbir hasar görmemeleri de cabası!
Asbestin zararları o yıllarda da biliniyordu
Antik Romalılar asbestin avantajlarından yararlansalar da zararlı etkilerini de farkındaydılar. Örneğin Yunan bilim insanı Strabon, asbestli kumaş dokuyan kölelerin akciğer hastalığına yakalandıklarını belgelemiştir. Filozof ve tarihçi Pliny ise buna köle hastalığı demiştir.
Yine de soylular asbestten vazgeçemiyordu
755’te Fransa Kralı Charlemagne, bayramlar ve kutlamalar sırasında sık sık meydana gelen yangınları önlemek için asbest içeren masa örtüleri yaptırtmıştır. Ölen generallerin cesetleri de asbestli kefenlere sarılmıştır. Takvimler 1095 yılını gösterdiğinde, Birinci Haçlı Seferleri sırasında Fransız, İtalyan ve Alman şövalyeleri, alevli ve ziftli torbaları asbestle kaplayarak surların üzerinden mancınıkla atmıştır. 1682’den 1725’e dek Rus Çarlığı da sık sık asbestten yararlanmıştır. 1700’lü yılların başında İtalya, kağıtlarda ve banknotlarda asbest lifleri kullanmıştır.
Sanayi Devrimi ile birlikte asbest taleplerinde patlama yaşandı
Kimyasallara, ısıya, suya ve elektriğe dirençli olan asbest, İngiltere’de türbinlerde, buhar motorlarında, kazanlarda, jeneratörlerde ve fırınlarda kullanılmıştır. 1870’lerin başında İskoçya’da, İngiltere’de ve Almanya’da çeşitli asbest endüstrileri kurulmuştur. 1900’lerin başına gelindiğinde ise yıllık asbest üretimi dünya çapında 30 bin tona ulaşmıştır. Erkekler, asbestin madenlerden çıkarılması için çabalarken çocuklar ve kadınlar çıkarılan bu asbesti işlemekle görevlendirilmiştir.
1970’lerde asbest talepleri zirveye ulaştı
Birinci ve İkinci Dünya Savaşları’nın ardından ekonomisini canlandırmak isteyen ülkelerin asbest talepleri artmıştır. 1973 yılında Amerika 804 bin ton asbest tüketmiştir. 20. yüzyılın sonlarına doğru asbestin zararları iyice gün yüzüne çıkmıştır.
Asbestle akciğer hastalıkları arasındaki bağlantıyı gösteren çalışmaların sayısı arttıkça asbeste olan talep de düşmeye başladı
İşçi sendikaları daha güvenli ve daha sağlıklı çalışma ortamları talep etmişlerdir. 2003 yılına dek verilen uğraşlar asbest kullanımını 17 ülkede kısıtlamıştır. 2005 yılında ise Avrupa Birliği genelinde tamamen yasaklanmıştır.
Asbestin kullanımı önemli ölçüde azalsa da Amerika’da hala yaygın olarak kullanılmaktadır
Bugün her yıl en az 100 bin kişinin asbeste maruz kaldığı için hastalandığı ve hayatını kaybettiği düşünülmektedir. İnsan vücuduna ve doğaya zararlı olan asbest, özellikle gelişmekte olan ülkelerde hala çıkarılmaktadır. Rusya, 2020 yılında 790 bin ton asbest çıkararak en büyük asbest üreticilerinden biri olmuştur.
Kaynak: 1
