Modern zamanlarda milyonlarca insan bir şeyleri sürekli ertelemek gibi basit görünen fakat insan yaşamını önemli ölçüde zorlaştıran bir alışkanlığa, daha doğrusu “hastalığa” sahip. Bazı bilimsel çalışmalara göre erteleme hastalığı, başta teknoloji olmak üzere farklı etkenlere bağlı olarak, modern zamanlarda giderek yaygın hale geliyor. Evet, erteleme hastalığı günümüz insanının yaşamını derinden etkileyen bir sorun. Ancak bu durum, günümüzde ortaya çıkmadı. Neden bir şeyleri erteleme eğiliminde olduğumuz, antik dönemlerde de yanıtı merak edilen bir soruydu. Üstelik bu erteleme hastalığı, Antik Yunan’ın önemli filozofları arasında da tartışılıyordu. Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi filozoflar erteleme hastalığı ile yakında alakalı, “akrasia” ismini verdikleri ilginç bir fenomen üzerine düşünüyorlardı…
Akrasia, Yunanca “kendini kontrol edememek” ve “daha iyi olana karşı mücadele etmek” gibi anlamlara geliyor
Bu nedenle akrasia fenomeni günümüzde kişinin kendisini kontrol edememesine ve irade zayıflığına atıf yapacak şekilde de kullanıyor. “Daha iyi olana karşı mücadele etmek” anlamı ise bir bakıma fenomenin Antik Yunan filozoflarını da cezbeden felsefi boyutunu oluşturuyor.
Akrasia da erteleme hastalığına benzer bir şekilde, yapılması gereken şeylerin yapılmadığı veya sürekli ertelendiği durumlara gönderme yapıyor
Yani kökenleri ve hakkındaki tartışmalar antik dönemlere kadar takip edilebilen akrasia, günümüzde pek çok insanı etkileyen erteleme hastalığının altında yatan fenomen. Ancak akrasia ile erteleme hastalığı, tam olarak aynı şeyl değiller.
Akrasia, bir şeyi yapmanız gerektiğini bildiğiniz halde hiçbir şey yapmadığınız durumlar için kullanılıyor
Akrasia ile erteleme arasındaki farkı daha belirgin hale getiren şey ise “bilgi ve daha iyi olana karşı mücadele etme” durumu. Örneğin ev ödevinizi yapmanız gerektiği halde, başka bir şeyle ilgilenmeyi tercih ederek ödevinizi ihmal etmeniz, erteleme alışkanlığınızın bir sonucu. Ancak akrasia, sigarayı bırakmanız durumunda pek çok anlamda fayda sağlayacağınızı bildiğiniz halde bırakmama durumunuz. Yani bir bakıma akrasia, kişinin “daha iyi olana” karşı çıkması hali.
Kişinin, kendisi için iyi olana karşı çıkması kulağa son derece ilginç gelebilir. Ancak bu fenomen insan doğasının ve dolayısıyla da gündelik yaşamın en belirgin unsurlarından biri
Zaten Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi ünlü filozofların ilgi alanına girmesinin sebebi de fenomenin son derece ilginç ve mantıksız görünmesine rağmen oldukça yaygın olması. Bununla birlikte Sokrates ve Platon, akrasia’nın var olmadığını, olamayacağını düşünüyorlardı. Bu düşünenin altında ise Sokrates’in Platon tarafından sorulan “Bir insan, belirli bir davranışın veya tercihin en iyisi olduğunu biliyorsa, neden başka bir davranışta veya tercihe bulunsun” sorusuna verdiği yanıt yatıyor.
Sokrates’e göre ilgili durumda bir insanın “başka” bir karar vermesi mümkün değil. Çünkü hem Platon’a hem de Sokrates’e göre hiçbir insan “bile isteye kötü olanı ve kötülüğü tercih edemez.” Bu nedenle iki filozofun düşünce dünyasında akrasia olarak ifade edilen fenomen var olamaz. Ortaya çıkan durum ise irade zayıflığı ve ahlaki kusurlar yüzünden oluşur.
Pek çok uzmana göre akrasia, erteleme hastalığının arkasındaki en önemli neden
Ancak iki kavram arasındaki önemli ayrımı göz önünde bulundurmak gerekiyor. Erteleme hastalığı söz konusu olduğunda herhangi bir şeyi anlık haz veya bir başka sebep için “ertelemek” söz konusu. Oysa akrasia, fayda sağlayacağı bilinen bir şeye hiç başlamama, hatta karşı çıkma durumu.
Akrasia, pek çok insanın başarısının ve mutluluğunun önündeki en önemli engellerden biri olarak gösteriliyor
Çünkü bu fenomen insanın; yapması gerektiğini yaptığı takdirde fayda sağlayacağını bildiği halde, bir şeyleri yapmaması ve harekete geçme eylemine direnmesi anlamına geliyor. Kısacası akrasia “yapılması gerekeni bilmek ama yapmamak” şeklinde var olan bir fenomen.
Gündelik yaşam “akratik davranışlar” ile dolu
Egzersiz yapmayı ertelediğiniz her an, erken kalkmaktan vazgeçtiğiniz her saniye, içtiğiniz her yeni sigara, gündelik yaşamdaki akratik davranışa örnek olabilecek unsurlardan. Evet, akrasia gündelik yaşamın oldukça küçük unsurlarını kapsıyor gibi görünebilir.
Ancak yaşamın hemen her alanında ortaya çıkıyor olması, insan yaşamını önemli ölçüde zorlaştırıyor. Peki, bu sıra dışı fenomenin ortaya çıkmasına sebep olan şey ne? Gerçekten de fayda sağlayacağımızı bildiğimiz halde bir eylemi gerçekleştirmekten neden kaçınıyoruz?
Akrasia’ya “zaman tutarsızlığı” ismi verilen bir kavram neden oluyor
Buna göre insan için gelecekteki herhangi bir faydadansa o anda kazanılan ödüller daha değerli. Yani anlık haz, gelecekteki ödüle kıyasla çok daha değersiz ve düşük seviyede de olsa insan doğası için daha cazip. İşte akrasia fenomeninin ortaya çıkmasına neden olan şey tam olarak bu.
Uzmanlar, erteleme alışkanlığı devam ettikçe akratik davranışların da devam edeceğini ifade ediyor
Çünkü erteleme hastalığına sahip kişilerin beyin yapısı bir süre sonra bir tür “karşı koyucu” yapıya bürünerek kişiyi harekete geçmekten alıkoyacak şekilde çalışıyor. Böylece kişinin yaşamında uzun vadeli faydalar değersiz, anlık hazlar ise giderek değerli hale geliyor. Peki, akrasia etkisi ile mücadele edebilmek için ne yapmak gerekiyor?
Bazı uzmanlara göre akrasia etkisinden korunabilmek için duygularınızı nasıl kontrol edebileceğinizi öğrenmeniz gerekiyor
Uzmanlar bir şeyi yapmak ve yapmamak arasında gerçekçi, mantıklı ve doğru bir seçim yapabilmek için duygularınızı kontrol edebilmeniz gerektiğini ifade ediyor. Bu nedenle duygularınızı gerçek anlamda kontrol edebilmeyi öğrenmeniz, akrasia etkisinden korunabilmeniz adına son derece önemli.
Çünkü ancak bu sayede Aristoteles’in akrasia fenomeninin zıttı olarak konumlandırdığı ve “kendi üzerinde güç, irade sahibi olma” anlamına gelen “enkrateia” fenomeninin ortaya çıkmasını sağlayabilirsiniz. Ve yine ancak bu şekilde kısa vadeli hazlar yerine, uzun vadeli faydaları tercih etmekte bir tereddüt yaşamazsınız.
