Para, modern zamanlardaki en belirleyici unsurlardan biri. Öyle ki pek çok insanın hayattaki temel motivasyonu, daha çok paraya sahip olmak. Çünkü para yüksek bir yaşam standardına sahip olmanın en geçerli aracı. Ancak paranın bugünkünden çok daha farklı şekilde kullanıldığı dönemler de vardı. Daha doğrusu, tarihte modern anlamda bildiğimiz para yerine kullanılan hayli ilginç nesneler vardı. Evet, günümüzden uzun zaman önce yaşayan insanların yaşamında kâğıt banknotlar veya bozuk paralar pek bir alam taşımıyordu. Çünkü mal ve hizmetlerin değiş tokuşunda kullanılan başka şeyler vardı. Tarihte para yerine kullanılan şeyler listesi hayli uzun. Örneğin bazı coğrafyalarda kilerinde en çok tuz bulunduranlar bölgenin en zengin insanı olarak kabul ediliyordu. Bazı coğrafyalarda ise istediğiniz bir şeyi satın alabilmeniz için yanınızda yeteri kadar kakao çekirdeği taşımanız gerekiyordu! İşte tarihte para yerine kullanılan 12 ilginç nesne.
1. Tuz
Tuzun günümüzde hangi amaçla kullanıldığından bahsetmeye gerek yok. Peki, tuzun tarihin en eski para birimleri arasında yer aldığın biliyor muydunuz? Peki, Orta Çağ boyunca özellikle Doğa Afrika’daki en temel değiş tokuş aracı olduğunu duymuş muydunuz? Duymadıysanız söyleyelim, bir dönem tuz en değerli değişim araçlarından biriydi.
2. Parmesan peyniri
İtalya’nın dünya mutfağına bir armağanı olan parmesan peyniri, oldukça kıymetli bir gıda ürünü. Çünkü yalnızca en kalite ürünlerle ve zorlu koşullar altına üretilebiliyor. Örneğin gerçek bir parmesan peyniri üretim tarihinden 12 ila 36 ay sonra sofralardaki yerini alabiliyor. İşte bu kıymetli peynir, Orta Çağ döneminde özellikle de İtalya’da, bir peynirden çok daha fazlasıydı.
Çünkü dönemin gündelik yaşamında değiş tokuş aracı olarak da kullanılıyor, bir anlamda modern paranın yerini tutuyordu. Bununla birlikte parmesan peyniri, banka kredileri için teminat olarak da kullanılıyordu. Öyle ki o dönemde İtalya’da faaliyet gösteren bazı bankaların bu teminatları muhafaza edebilmesine olanak tanıyan devasa parmesan depoları vardı.
3. Yunus dişi
Okyanusya’da yer alan Solomon Adaları isimli ülke, irili ufaklı yüzlerce adadan oluşuyor. Ülkenin kendine özgü pek çok ilginç özelliği var. Ancak hiçbiri ülkede kullanılan para birimi kadar dikkat çekici değil. Çünkü uzun yıllardır Solomon Adaları’nda en geçerli para birimi, yunus dişleri. Üstelik bu sıra dışı para birimi bugün dahi tedavülde.
4. Yüzükler ve takılar
Yüzükler ve takılar, tarihin hemen her döneminde önemli bir statü göstergesiydi. Özellikle de kıymetli taşlarla bezeli olanlar. Bu sebeple örneğin Antik Mısır uygarlığında yüzükler ve takılar resmi olmayan takas sisteminin bir parçasıydı. Bu ziynet eşyaları tıpkı para birimi olarak kullanılıyordu.
5. Kakao çekirdeği
Kakao çekirdekleri de tarihte para yerine kullanılan şeyler arasında yer alıyor. Günümüzden uzun zaman önce Orta Amerika’da varlık gösteren medeniyetlerin, takas sistemi içerisinde kakao çekirdeklerini kullandığı biliniyor.
6. Patates ezici
Evet, kulağa hayli ilginç geliyor ama patates eziciler tarihte para yerine kullanılan nesnelerden biriydi. Yine de, listedeki diğer para birimleri kadar yaygın olduğunu söylemek zor. Bugün Kamerun’da varlık gösteren Bafya halkı günümüzden uzun zaman önce mal ve hizmetleri değiş tokuş ederken patates ezicilerden faydalanıyordu.
7. Lale
Lale, günümüzün en sevilen ve popüler süs bitkilerinden biri. Ancak 1600’lerin ilk yarısında Hollanda’da bir lale sahibi olmak sandığınız kadar kolay değildi. “Lale çılgınlığı” olarak isimlendirilen dönemde, yalnızca bir tek lale soğanı için dahi astronomik fiyatları gözden çıkarmak gerekiyordu. Öyle ki lale soğanları, 1600’lerin Hollanda’sında en kıymeti miras ürünüydü! Bununla birlikte ev veya arazi satışlarında mal sahipleri alıcılardan kâğıt banknotlar değil, lale soğanları talep ediyordu.
8. Bronz bıçaklar
Tarihte para yerine geçen şeyler listesinin hayli uzun olduğundan söz etmiştik. Ancak listede son derece ilginç nesnelerin yer aldığın da belirtmemiz gerekiyor. İşte bronz bıçaklar da, bazı kadim zamanlarda yaşayan bazı toplulukların temel ödeme aracıydı. Milattan önce 600 ila 200 yılları arasında Çin’in Zhou hanedanlığı dönemde ülkede para kıtlığı baş göstermiş, dönemin idarecileri ise askerlerine, para yerine bıçaklarını kullanarak alışveriş yapabilme izni vermişti. İşte bu yeni takas aracı, kısa sürede sivil yaşama da etki etmiş ve dönemin bronz bıçakları paranın yerini almıştı.
9. Yılan heykelleri
Tarih sahnesine günümüzdeki Gana topraklarında çıkan Lobi isimli halk, tam anlamıyla bir tarım toplumuydu. Bu yerel halk, yaşamını büyük oranda topraktan elde ettiği besinler sayesinde sürdürebiliyordu. Lobi halkının tarlaları ise çok sayıda yılan türüne ev sahipliği yapıyordu. İşte bu sebeple yılanlar Lobilerin gündelik yaşamında en çok izi bulunan hayvanlar arasında yer alıyordu. Bu doğrultuda, Lobi halkının demirden yaptığı küçük yılan heykelleri ise zamanla bir takas aracı haline gelmiş ve bu heykeller uzun yıllar boyunca para birimi olarak kullanılmıştı.
10. Katanga haçları
Bugün Demokratik Kongo toprakları içerisinde bulunan Katanga bölgesindeki insanlar, geçmiş dönemlerde sıra dışı bir nesneyi para birimi olarak kullanıyordu: Katanga haçı! Çarpı şeklindeki Katanga haçları genellikle bakırdan imal ediliyordu. Haçların ağırlığı ise yarım kilogram ila 2,5 kilogram arasında değişiyordu. Tarihteki en ilginç para birimlerinden biri olan bu haçların maddi değeri ise yaklaşık 30 dolardı.
11. Sincap postu
Sincap postunun bir para birimi olarak kullanıldığı coğrafyaya tahmin etmek zor değil: Rusya. Evet, günümüzden yüzyıllar önce sincap postu, Rusya’da yaşayan insanlar için oldukça önemliydi. Bununla birlikte sincap pençeleri de para yerine kullanılıyordu. Öte yandan bu ilginç para biriminin Finlandiya’nın bazı bölgelerinde bugün hâlen geçerli olduğu biliniyor. Bir sincap postunun karşılığı ise 3 sent.
12. Balina dişleri
Balina dişleri de tıpkı yunus dişleri gibi tarihte para yerine kullanılan şeyler arasında. 20. yüzyılın sonlarına kadar Fiji Adaları’nda kullanılıyordu. Balina dişi ne kadar büyükse, değeri de o kadar yüksekti.
