Ekonomi, gündelik yaşamımızda önemli bir yer tutuyor. Fakat ne yazık ki ekonominin sürekli değişen ve kırılgan bir yapısı var. Üstelik bu, tarih boyunca böyleydi! Savaşlar, politik gerginlikler ve kuraklık gibi faktörler tüm dünyada ekonomik krizlere sebep oluyor. Ekonomik krizlerin en kötü sonuçlarından biri de çeşitli ürünlerdeki fiyat artışları. Bunların başında ise petrol ve tarım ürünleri geliyor. Peki tarihte bu ürünlerdeki ani fiyat artışları ne zaman yaşandı, nasıl önlemler alındı? Gelin birlikte inceleyelim.
1. Tahıl (1815- 1816)
Napolyon Savaşları’nın sona ermesiyle, Avrupa ve Amerika’da ekonomik kriz patlak verdi. Özellikle Avrupa’da krizin faturası yoksul işçi sınıfına kesildi. Örneğin İngiltere’deki sanayiciler ve Lancashire tekstil endüstrisi, günden güne küçülen bir pazarla karşı karşıya kaldılar. Bunun üzerine, çalışan ücretlerinde önemli kesintiler yaptılar. Bu sebeple, İngiltere’de ekonomik krizle beraber sosyal bir kriz de yaşandı.
Öte yandan İngiltere’de, 1815 yılında kabul edilen Tahıl Yasasıyla beraber yoksul kesimlerin sıkıntıları katlanarak devam etti. Bu yasa, yerli tahılı desteklemek için tahıl ithalatına kota getirmişti. Ardından, ekmeğin fiyatı rekor sevilere çıktı. Meydana gelen bu gelişmelerden sonra İngiltere’deki ekonomik kriz giderek derinleşti ve ne yazık ki fiyat artışları engellenemedi. Sonuçta, temel gıda ürünlerine ulaşmadaki zorluklar nedeniyle kıtlık baş gösterdi.
2. Petrol (1973)
1970’lerde Orta Doğu’da çalkantılı bir politik iklim vardı. Günaşırı meydana gelen gerilimler ve çatışmalar, dünya genelinde petrol krizine sebep oldu. Yaşanan gelişmelere bağlı olarak petrol fiyatlarındaki hareketlilik yakın tarihin en şiddetli enerji krizlerinden birine yol açtı.
Ekim 1973’te Mısır, Suriye ve İsrail arasında Yom Kippur Savaşı olarak da isimlendirilen Arap- İsrail Savaşı başladı. Savaş sonrasında, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) İsrail’e destek veren ülkelere petrol ambargosu uyguladı. Başta Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Japonya olmak üzere pek çok ülkeye petrol satışı durduruldu. Buna bağlı olarak petrol ve petrol ürünlerindeki fiyat artışı neredeyse 4 katına çıktı.
İngiltere’de artan ulaşım maliyetleri sebebiyle çeşitli protestolar düzenlendi. Elektrik dağıtımında aksamalar yaşandı. Ticari alandaki elektrik kullanımı haftada 3 gün ile sınırlandırıldı. Belçika, Hollanda ve Batı Almanya’da pazar günleri araba kullanmak yasaklandı. Son olarak, petrol ambargosu 1974 yılında kaldırıldı fakat petrol fiyatlarındaki artış yıllarca devam etti.
3. Petrol (2007- 2008)
2007- 2008 yılları arasında ortaya çıkan dünya ekonomik krizi ya da diğer adıyla Büyük Durgunluk, 1930’lu yıllarda yaşanan ekonomik krizden sonraki en büyük felaketti. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki emlak piyasası çökünce ekonomik kriz daha da belirgin hale geldi. ABD emlak piyasasında meydana gelen kriz, kısa süre içerisinde dünyanın dört bir yanına yayıldı. Bu sebeple, çok sayıda üründe fiyat artışları yaşandı.
Bu ürünlerden bir tanesi de petroldü. Temmuz 2008’de varil petrol fiyatları 145 dolara yükseldi. Ancak kısa süre içerisinde petrol fiyatlarında keskin bir düşüş gerçekleşti. Yılın sonunda fiyatlar 43 dolara kadar geriledi. Petrol fiyatlarındaki bu sert düşüşün önüne geçmek isteyen Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), petrol üretimini azaltma kararı aldı. Buna rağmen petrol fiyatlarındaki dalgalanma uzun süre devam etti. Öyle ki, 2011’in sonlarında varil petrol fiyatı 91 dolar seviyesindeydi.
4. Gıda (2007- 2008)
2008 yılında yaşanan krizde, başta gıda maddeleri olmak üzere pek çok üründe fiyat artışı ve büyük ölçekli dalgalanmalar görüldü. Ancak gıda ürünlerindeki fiyat artışı, sadece ekonomik krizden kaynaklanmıyordu. Fiyat dalgalanmalarında ekonomik krizle beraber siyasal ve çevresel sorunların da payı vardı. Bütün bunlar birleşince gıda ürünlerindeki yüksek fiyat artışı engellenemedi. 2008 yılındaki gıda fiyatları, 2000 yılındaki fiyatlardan 3 kat daha yüksekti.
Gıda ürünlerindeki fiyat artışının bir diğer sebebi, petrol fiyatlarındaki dalgalanmalardı. Temmuz 2008’de petrol fiyatları rekor bir seviye yükselmişti. Petrol, tarımsal üretimin ana gider kalemlerinden birini oluşturuyordu. Fiyatlardaki artış, tarım ürünlerini de doğrudan etkiledi. Dünya genelinde yaşanan bu krizi daha da kötüleştiren bir diğer önemli husus ise olumsuz iklim koşullarıydı. Özellikle Avustralya’da yaşanan kuraklık ve Ukrayna’daki yetersiz hasat sebebiyle tarım ürünlerindeki fiyat artışı uzun süre devam etti.
Öte yandan, petrol fiyatlarındaki hızlı artış sonucunda bazı ülkeler alternatif enerji kaynaklarına yöneldiler. Bu kaynakların arısında çeşitli tarım ürünlerinden elde edilen biyoyakıtlar da bulunuyordu. Petrol kriziyle beraber tarım ürünlerinin enerji ihtiyacı için kullanılması, zaten yetersiz olan tarım ürünlerine talebi artırdı. Böylece fiyatlar yükselmeye devam etti.
5. Petrol (2022)
Tarihin farklı dönemlerinde olduğu gibi, içinde bulunduğumuz günlerde de bir petrol krizi yaşanıyor. Elbette günümüzdeki petrol krizinin en önemli sebeplerinden biri, Ukrayna ile Rusya arasındaki savaş.
Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesiyle başlayan süreçte, pek çok Avrupa ülkesi Rusya’ya karşı ekonomik yaptırım uygulamaya başladı. Ancak Rusya, petrol ihraç eden ülkeler arasında üst sıralarda bulunuyor. Hatta bazı Avrupa ülkeleri, petrol ihtiyaçlarının yarısından fazlasını Rusya’dan karşılıyor.
Savaş ve sonrasındaki ekonomik yaptırımlar sebebiyle Rusya ile Avrupa ülkeleri arasındaki petrol ticareti durma noktasına geldi. Buna bağlı olarak petroldeki fiyat artışı yükselmeye devam ediyor. Mart ayının başlarında ham petrolün varil fiyatı 120 dolar seviyelerine çıktı. Bu, son 10 yılın en yüksek rakamı. Petrol fiyatlarındaki bu artışla beraber Avrupa doğal gazından Avustralya kömürüne kadar pek çok ürününde fiyat artışı ve tedarik sorunları yaşanıyor.
6. Buğday (2022)
Rusya ile Ukrayna savaşının sebep olduğu krizden nasibini alan bir diğer ürün ise buğday. Savaş, tıpkı petrol fiyatlarında olduğu gibi buğday fiyatlarında da rekor bir artışa sebep oldu.
Ukrayna, “Avrupa’nın ekmek sepeti” olarak biliniyor. Üstelik dünyanın önde gelen buğday üreticilerinden. Savaş sebebiyle buğday fiyatları her geçen gün artıyor. Ülke genelindeki ulaşım ve ticaret ağı zarar gördükçe, Ukrayna’nın ihracat kapasitesi azalıyor. Buna bağlı olarak, başta buğday olmak üzere diğer tahılların da fiyatları yükseliyor. 2008 krizinden sonraki dönemde buğday fiyatları en yüksek seviyesine ulaştı. Örneğin Fransa’da bir ton buğdayın fiyatı yaklaşık 400 euroya yükseldi.
