Tarih boyunca yangınlar, insan nüfusunda, altyapıda ve birçok küresel olayın seyrinde büyük değişikliklere yol açtı. Bazı yangınlar ateşin yok edici gücünü ortaya çıkardı ve bulunduğu yeri küle dönüştürdü. Diğer yangınlar ise dehşet verici olsa da, neden oldukları yıkımdan sonra çeşitli reformların ve daha iyi inşaların yapılmasını sağladı. İşte tarihi değiştiren yangınlar.
1. İskenderiye Kütüphanesi’nin yakılması
Tarihi değiştiren yangınlar denince hemen akla İskenderiye Kütüphanesi geliyor. İskenderiye Kütüphanesi, İskenderiye’deki The Mouseion’un (Muses Tapınağı) bir parçasıydı. Hesaplanamaz bir zenginlik içeriyordu. Kütüphanede Asur, Yunanistan, İran, Mısır ve Hindistan’dan yarım milyon parşömen içinde saklanan antik dünya bilgisi bulunuyordu. Öklid ve Ptolemy dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanından bilim adamları, okumak ve çalışmak için oraya gitti. Kütüphane, Büyük İskender’in generali ve Ptolemaic Mısır’ın kurucusu olan Ptolemy I Soter’ın yönetimi altında MÖ 283’te inşa edildi.
Kütüphanenin yıkımı o kadar dramatikti ki, William Shakespeare’in oyun yazarları tarafından ölümsüzleştirildi. “İstediğin kadar fatihi oyna, Kudretli Sezar… Ama ne senin ne de başka bir barbarın tek bir insan düşüncesini yok etme hakkı yok!” Tom Stoppard’a göre, “Düşman… gecikmiş olan her şey için bir ceza olarak büyük İskenderiye Kütüphanesi’ni yaktı.”
İskenderiye Kütüphanesi’ni yok eden yangın tartışmalarla gizlendi. Plutarch, Julius Caesar’ın MÖ 48’de şehrin kontrolünü ele geçirmeye çalışırken limanda gemilerini ateşe verdiğinde yangını başlattığını iddia ediyor. Çoğu bilim adamı, Serapeum tapınağında kütüphanenin bir bölümünün ayakta kaldığına ve MÖ 391’de İskenderiye piskoposu Theophilus ve orada bir kilise inşa eden Hristiyan takipçileri tarafından yıkıldığına inanıyor. Her kim yapmış olursa olsun kütüphanenin içinde bulunan paha biçilemez parşömenler sonsuza dek yok oldu.
2. Büyük Londra Yangını
2020’de yaşanan orman yangınları, bir pandemi sırasında gerçekleşen ilk yangın değildi. Büyük Londra Yangını, kara veba sırasında şehrin içinden geçerek 13.000’den fazla evi yıktı ve 100.000 kişiyi evsiz bıraktı. 1666 yılının 2-6 Eylül tarihleri arasında yangın, şehrin çoğunu yıktı ve Aziz Paul Katedrali gibi ikonik binalara zarar verdi. İnsanlar taşıyabildikleri kadar çok eşya alıp kaçtılar, bu insanlar içinde geceliği ile sabahın 4’ünde telaş içinde kaçan günlük yazarı Samuel Pepys de vardı ve yaşananları şu kelimelerle anlattı: “Tanrım! caddeler ve yollar kaçan insanlarla ve eşya taşıyan at arabalarıyla dolu.”
Londra’nın yeniden inşası 30 yıldan fazla sürdü, ancak Sir Christopher Wren’in şehir planlaması, yangının değiştirdiği dar sokakların ve ahşap yapıların yerini alan şehrin taş binalarında ve daha geniş sokaklarında bugün hala görülebiliyor. Büyük Londra Yangını ayrıca, yepyeni iki endüstriyi doğurdu: Modern emlak sigortası ve itfaiye teşkilatları. Böylece Büyük Londra Yangını, tarihi değiştiren yangınlar arasında yer aldı.
3. Büyük New York Yangını
1835’teki büyük yangın, New York’ta bir kolera salgınının ortasında meydana geldi. 1835 yılının 16 Aralık gecesinde, şehir merkezindeki bir depo alev aldı. Güçlü rüzgarlar alevleri körükledi, 17 şehir bloğunu dümdüz etti ve terebentin depolardan suya sızarken donmuş Doğu Nehri’nin bir kısmını ateşe verdi.
Şehrin su kaynağı, ne yazık ki yıkımı yavaşlatmak için yetersizdi. New York şehrinin nüfusu, Erie Kanalı boyunca yapılan güçlü ticaret sayesinde son on yılda %60 artmıştı ve uygun sanitasyon ve temiz suya erişim yoktu.
Mayıs 1837’de Croton Su Kemeri’nin inşası yapıldı. Yakında çıkacak olan Manhattan Phoenix’in yazarı Dan Levy, “Günde 12 milyon galon su getirdi, bu da itfaiyecilere alevlerle savaşmak için ihtiyaç duydukları şeyi verdi ve ev sahiplerine ve işyerlerine saf bir kaynak sağladı. Bu yenilik Amerikan su sistemlerinde devrim yarattı ve ülkenin su kemerleri, demiryolları ve kanallarını yaratmaya devam edecek olan tüm Amerikan mühendisleri için bir eğitim alanı haline geldi.” dedi.
4. Büyük Chicago Yangını
Tarihi değiştiren yangınlar arasında yer alan Büyük Chicago Yangını, 1871 yılının 8-10 Ekim tarihlerinde yaşandı. Bu yangında 300 kişi öldü ve 90.000’den fazla kişi evsiz kaldı. Şehrin üçte biri yıkıldı. Chicago’s Great Fire: The Destruction and Resurrection of an Iconic American City’nin yazarı Carl S. Smith, “Chicago, kısa süre önce Avrupa ile bağlantılı olan ulusun telgraf ağının merkezinde yer aldığından, büyük yangın uluslararası bir haber oldu.” dedi.
Yangının ardından meydana gelen “Büyük Yeniden İnşa”, Chicago’yu iş dünyası için yeni ve güçlü bir merkez haline getirdi. Topluluğa 10 milyon dolardan fazla bağış yapıldı. Smith, “Buna kısa süre sonra büyük miktarda sermaye yatırımı eşlik etti. Chicago’nun Amerikan hinterlandının doğal kaynakları ile tahıl, et ve çok çeşitli diğer emtia ve mallar için tüketici iştahları arasındaki hayati konumu nedeniyle, Doğu ve Avrupa, yeniden inşasını yüksek bir öncelik ve yatırımcılar için sağlam bir yatırım haline getirdi. Yangın, Amerika’daki karşı konulmaz modernite gücünün vücut bulmuş hali olarak Chicago imajı için kritik bir hal aldı.” dedi.
5. Triangle Gömlek Fabrikası Yangını
25 Mart 1911’deki Triangle Gömlek Fabrikası Yangını, New York’un Greenwich Köyü’ndeki Asch binasında mahsur kalan Triangle Bel Şirketi’nin 146 çalışanının ölümüne sebep oldu. Birçoğu binadan aşağı atladı ya da kilitli çıkışlarda sürüler halinde hayatını kaybetti. Görgü tanığı Frances Perkins “Binadan atlayan herkes öldü. Bu korkunç bir manzaraydı.” dedi. Kurbanların çoğu, daha iyi bir yaşam umuduyla Amerika Birleşik Devletleri’ne gelen genç kadınlar ve göçmenlerdi.
Yangın, örgütlenen işçileri birleştirdi ve olay üzerine halkın tepkisi, ulusal hükümeti işçileri korumak için harekete geçmeye zorladı ve yeni işyeri güvenlik yasalarına yol açtı. Perkins o kadar öfkeliydi ki, hayatını işçi haklarını savunmaya adadı. Fabrika Araştırma Komisyonu’nun kurulmasına yardım etti ve sonunda New Deal sırasında Franklin D. Roosevelt’in Çalışma Bakanı oldu ve Amerika’daki çalışma ortamını değiştirdi.
6. Reichstag Yangını
Reichstag Yangını da tarihi değiştiren yangınlar arasında yer alıyor. Kundakçılar, 27 Şubat 1933’te Alman parlamentosunun merkezi olan Reichstag’ı ateşe verdiler. Bir ay önce Reich Şansölyesi olarak adlandırılan yükselen politikacı Adolf Hitler, yangını komünistlerin başlattığını söyledi.
Burning the Reichstag’ın yazarı ve profesörü Benjamin Hett, “Reichstag yangını Hitler’in iktidarını pekiştirmesi için çok önemliydi. Bu yangın, Reichstag Yangın Kararnamesi olarak gayri resmi olarak bilinen demokratik Weimar anayasasını parçalayan ve ifade ve toplanma özgürlüğüne, postanın mahremiyetine ve ücretsiz tutuklanmama özgürlüğüne son veren olağanüstü hal yasası için bir bahane oldu.” dedi.
Çok fazla bilinmeyen ama önemli olan bir şey var. O da kararnamenin, Hitler’in Reich hükümetine, Almanya’nın ‘düzeni sağlamayan’ herhangi bir federal eyaletinin hükümetini devralmasına izin vermesidir. Bazı eyalet hükümetleri Nazilerin kararlı muhaliflerinin elindeydi, bu nedenle bu güç kritikti. Günümüzde hala kundakçıların kimliği tartışılıyor.
7. Cleveland Cuyahoga Nehri Yangını
John D. Rockefeller’in ilk petrol rafinerisi, Cuyahoga Nehri ile beslenen bir akarsu kısmına inşa edildi. Rockefeller’ın Standart Yağı nehre benzin dökerken, nehir aynı zamanda Cleveland’ın kanalizasyonu olarak da kullanılıyordu. Nehir, 1868 ile 1952 arasında dokuz kez yandı.
22 Haziran 1969’da çıkan yangın, önceki yangınlara kıyasla nispeten küçüktü, ancak kritik bir fark vardı. Great Lakes Bilim Politikası Danışmanı John H. Hartig, “1960’larda birçok nehir ciddi şekilde kirlendi. Ancak Cuyahoga Nehri, ulusal medyanın çevreyi ciddi bir mesele olarak ele almaya başlaması ve çevrenin korunması için acil ihtiyaç konusunda ulusal halkın artan bir şekilde kabul görmesi gibi alev aldı” diyor.
John H. Hartig, sözlerine şöyle devam ediyor; “Cuyahoga yangını ve 1969 Santa Barbara petrol sızıntısı gibi diğer çevresel felaketler, kamu düzenlemesinin zayıflığının ulusal sembolleri haline geldi. Çevre hareketinin bir toplanma noktasına ihtiyacı vardı. Yanan Cuyahoga Nehri onun poster çocuğu oldu.” diyor.
1969 Cuyahoga Nehri yangınına halkın tepkisi, 1970 Ulusal Çevre Politikası Yasası ile başladı. Ardından 1972 Temiz Su Yasası, 1972 ABD-Kanada Büyük Göller Su Kalitesi Anlaşması ve 1973 Nesli Tükenmekte Olan Türler Yasası gibi mevzuatlar oluşturuldu. Cuyahoga Nehri yangını, tarihi değiştiren yangınlar arasında önemli bir yere sahip oldu.
Adım Caner Cem Martı, 1996 yılında Bartın'da doğdum. 2010 yılında geçirdiğim kaza sonucunda vücudumun %99'u felç kaldı. 2015'ten bu yana bazı cihazlar yardımıyla internet ortamında çalışabiliyorum. İçerik editörlüğü ve sosyal medya uzmanlığı gibi alanlarda tecrübe sahibiyim, ancak asıl uzmanlık alanım SEO uyumlu makale yazmak. Ayrıca front-end tasarımlar yapıyorum. Sinema, spor ve tarih gibi konular çok dikkatimi çekiyor. Özellikle sinema tutkunuyum.
