Rusya – Ukrayna arasındaki savaş, dünyayı daha önce eşi benzeri görülmeyen bir değişim sürecinden geçiriyor. Bu değişim sürecine dijital dünya da dahil. Apple, Google ve Meta gibi kendilerini daima tarafsız olarak gösteren büyük şirketler, özellikle Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından tutumunu açıkça ortaya koymaya başladı. Birçok büyük teknoloji şirketi ürün ve hizmetlerini Rusya’da yasaklıyor. Tüm bunların dışında Rus halkının da interneti kullanma şekli değişiyor. Örneğin Facebook ve Twitter ülkede engellenmiş durumda. Öte yandan TikTok, Rus kullanıcıların paylaşım yapmasına izin vermiyor. BBC Türkçe’nin konuyla ilgili yaptığı habere göre ülkedeki polisler, sokaklarda insanları durdurarak cep telefonlarından neyi izledikleri kontrol ediyor. Hal böyle olunca herkes aynı sorunun cevabını merak ediyor: Rusya-Ukrayna savaşı küresel interneti kökünden değiştirebilir mi? Bu soru bizi splinternet kavramına götürüyor. Peki splinternet nedir, nasıl çalışır?
İnsanların internete erişimini çok sıkı bir şekilde denetlemek isteyen hükümetler, siber güvenlik duvarı çekerek “sorunu” çözmeyi düşünüyor
Bu doğrultuda Amerika Birleşik Devletleri, Çin’in TikTok ve WeChat uygulamaları için duvarlar örmeye çalışıyor. Bununla Amerikalı internet kullanıcılarını, Çin’in olası siyasi etkisinden arındırmak amaçlanıyor. Siber alanda örülen bu duvarlara “Great Firewall” ismi veriliyor. Benzer bir uygulama Çin’de de yapılıyor. Çin hükümeti Tiananmen Meydanı olayları gibi kötü olayları halkın hatırlamasını istemiyor. Bu ve benzeri olayları unutturmak için Çin’de Twitter ve Facebook gibi sosyal medya platformları kullanılmıyor. Öte yandan arama motorları da farklı ve kullanıcılar hükümetin istemediği konularda arama yapamıyor. Yapsa dahi sonuç alamıyor.
“Dış güçler” söylemi sadece Türkiye’de değil dünyanın birçok ülkesinde yaygın
Bu nedenle vatandaşlarını “kontrol altında tutmak isteyen” hükümetler, internete fazlasıyla müdahale ediyor. İnternet ilk çıktığı zamanlarda sıradan insanlar bu sanal ortamda karşılaşmaya başladılar ve birbirlerinden farklı olmadıklarını gördüler. O günlerde “internet vatandaşları” olarak tanımlanan “netizen” kavramı ortaya çıktı. Fakat bu “netizen” kavramından hiçbir ülke hoşlanmadı. Çünkü ülke fark etmeksizin herkes her şeyi hemen öğrenebiliyor ve anında reaksiyon gelişebiliyordu. Bu nedenle son dönemlerde internetin bölünmesi fikri gündeme gelmeye başladı. Rusya-Ukrayna savaşından sonra ise Splinternet (bölünmüş internet) kavramı tekrar dünya gündemine geldi.
Splinternet, farklı ülkelerin farklı internet sürümlerine sahip olması olarak tanımlanıyor
Bu kavram daha çok internetin; ticaret, siyaset, din, teknolojik ve ulusal çıkarlar nedeniyle bölünmesi olarak tanımlanıyor. Ancak birçok uzman bu internet versiyonunun fazlasıyla tehlikeli olduğunu düşünüyor. Rusya birkaç senedir Runet ismi verilen kendi internet versiyonu üzerinde çalışmalar yapılıyordu. Runet, Çin’deki gibi sıfırdan inşa edilen bir internet versiyonu değil. Mevcut internet üzerindeki değişimlere dayalı yeni bir versiyon. Bu sistem 2019 yılında başarılı bir şekilde denendi. O dönemlerde kimse neden böyle bir şeye gerek duyulduğunu anlamamıştı. Ancak Ukrayna bağlamında, bu denemelerin Rusya için ne kadar anlamlı olduğu şimdi anlaşılıyor.
Rusya’nın yaptığı bu denemede, internet dış dünyayla ilişkisi olmayan özel bir ağ olarak yapılandırıldı
Rusya şimdi bu sistemi tekrar deniyor. Rus yetkililer, kendi sistemlerini denemenin Rus web sitelerini yabancıların siber saldırılarından korumaya yönelik olduğunu belirtiyor. Fakat bu yeni sistem, Rus halkını tüm dünyadan koparmayı amaçlıyor. Kısacası, internetin küresel olma niteliği şimdilerde hiç olmadığı kadar tartışılıyor.
