Bu günlerde en sevdiğimiz müzikleri seçmek için yüzlerce hatta binlerce müzik dinlemek ve bir çalma listesi oluşturmak çok kolay, ancak her zaman bu kadar basit değildi. 1950’lerde Sovyetler Birliği’ndeki gençler, popüler müzikleri dinleyebilmek için zor ve yıpratıcı yollara başvurmak zorunda kaldılar. Bu süreçte röntgen plaklar yaptılar. Kırık bir kol, bacak veya kaburga röntgenlerinden oluşan plaklar, o dönemde çok satıldı. İşte röntgen plaklarının ilginç hikayesi…
Sovyetler Birliği’nde müzik yasaklanınca röntgen plaklar ortaya çıktı
SSCB, 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda komünist duyarlılıkları için fazlasıyla bireyselleştirilmiş olan müzik ve sanata yasaklar getirdi. Bu, Sovyet gençlerinin Elvis veya Ella Fitzgerald plaklarını satın almalarının neredeyse imkansız olduğu anlamına geliyordu. Karaborsada birkaç kopya bulmak mümkündü ama çok pahalıydı. Tabii bu durum stilyagi’ler (stil avcıları) için oldukça zordu.
Ancak her yasaklamada olduğu gibi müziğin yasaklanması da buna talep olmadığı anlamına gelmiyordu. Stilyagi, özellikle Rock and Roll ve caz müziğinin karaborsa fiyatlarını karşılayamıyordu. Hal böyle olunca birkaç çalışkan genç, vinil üzerine erişebilir müzik kayıtları bastırdı. Ancak o zamanlarda vinil kıtlığı vardı. Bunun üzerine bir neslin yaratıcılığı devreye girdi ve röntgen plaklar ortaya çıktı.
Stilyagi, Amerikan müzik kültürünü çok beğeniyordu ve onlar için müzik plakları olmazsa olmazdı. Bu nedenle kaçak kayıtlar yapabilmek için hastane çöplerine atılmış röntgenleri aldılar. Balmumu kesmeye yarayan kesici diskleri kullanarak kaydı röntgen üzerine kopyaladılar, diski elle kestiler ve sigara ucu ile yakarak ortada bir delik açtılar. Bu röntgen plaklar, 2008 yapımı Rus filmi Stilyagi’de (Hipster) gösterilmişti.
Stilyagi filmindeki röntgen plaklar
Stilyagi filminde röntgen plaklar ve sigara ile yakma işlemi gösterilmişti. Yukarıdaki videonun ilk birkaç dakikası içinde bunu görebilirsiniz.
Kafatasları, kollar, bacaklar, kaburgalar ve diğer çeşitli kemiklerin röntgen görüntüleri üzerine empoze edilen kayıtlar, hızla “kemik kayıtları”, “kemik müziği” ve “kaburga” takma adlarını aldı ve dağıtımcıların da dahil olduğu küçük bir endüstrisi yarattı. Bu, röntgen presi veya roentgenizdat olarak bilinir.
Bugünlerde röntgen plaklar o kadar nadir ki, bulunan parçalar ya müzede sergileniyor ya da koleksiyonculara yüzlerce dolara satılıyor.
Kemik kayıtları bir dönem çok popüler oldu
Müzisyen ve eski bir eBay plak satıcısı olan Kyle Grey Young, “Onları biliyorum ama hiç görmedim, birinin röntgen plak bulduğunu bile duymadım. Müziği hükümetten gizlemeleri gerektiğini biliyorum, çünkü Sovyet dışı pek çok müzik yasaklanmıştı.” diyor.
Röntgenzdat meraklısı Stephen Coates Guardian’da yayınlanan bir makalesinde, “birçok insanın gözden kaçırdığı şey, Sovyetler, sadece Batı müziğini yasaklamadı. İnsanların birlikte büyüdüğü birçok Rus müziği de yasaklandı.” diyor. Örneğin Rus tango kralı olarak bilinen Pyotr Leshchenko adındaki Ukraynalı şarkıcı gibi.
Sovyet yetkilileri, kemik kayıtlarının (röntgen plaklar) popülerliğinin en yoğun olduğu dönemde yüksek fiyatlar veren müşteriler gibi rol yapan muhbirleri gönderecek kadar ileri giderek dağıtımları bastırmaya çalıştılar. Ancak 1960’larda, gevşetilen kısıtlamalar ve makaradan makaraya teyp gibi diğer kayıt cihazlarının ortaya çıkması nedeniyle röntgen plaklara olan ihtiyaç azaldı.
Kaynak: 1
