Her dinin farklı hikâyelere sahip kutsal bayramları vardır. Pesah Bayramı da Yahudilerin Mısır topraklarındaki esaretlerinden kurtulup özgürlüğe kavuşmalarını kutladıkları bir bayramdır. İbrani Takvimi’ne göre Nisan ayının 15’inde kutlanan Pesah, aynı zamanda Hamursuz Bayramı olarak da bilinir. Bunun sebebi ise Yahudilerin Mısır’dan göç ederken hamurlarını mayalamaya bile zaman bulamadan apar topar ayrılmasıdır. Bunu hatırlamak için de Yahudiler 1 hafta süren Pesah Bayramı boyunca mayalanan hiçbir gıdayı tüketmezler.
Gelin şimdi Pesah Bayramı’nın hikâyesini, ne zaman ve nasıl kutlandığını daha detaylı öğrenelim!
Pesah (Hamursuz) Bayramı nedir?
Fısıh veya Hamursuz Bayramı olarak da bilinen Pesah, Yahudilerin Mısır topraklarındaki 210 yıllık esaretlerinden kurtulup özgürlüklerine kavuşmalarını kutladığı bir bayramdır. Pesah’ın kelime anlamı üzerine bazı tartışmalar bulunur. Fakat genel olarak, Allah’ın 10. musibet sırasında (Yahudilere göre Tanrı tarafından Mısırlılara verilen bir bela) İbranilerin evine dokunmadan üzerinden geçmesini tanımlayan bir kavramdır. Bununla birlikte bayramda kurban edilmek üzere hazırlanan keçiler ve kuzular için de Pesah kelimesi kullanılır.
Pesah bayramının ilk günü ailece Seder adı verilen akşam yemeği yenir. Bu yemekte Yahudilerin Mısır’dan göç hikâyesi anlatılır. Anlatılan hikâyelere ise Agada denir.
Pesah (Hamursuz) Bayramı’nın hikâyesi
Agada’ya göre Yahudiler, Mısır topraklarında firavunun emrinde köle olarak yaşamaktaydı. Yahudilerin hızla çoğaldığını gören firavun, erkek bebeklerin öldürülmesini emreder. Levi kabilesinden Yohevet ise oğluna kıyamaz ve bebeğini bir sepetin içinde Nil Nehri’ne bırakır. Sepet tam firavunun sarayının önünden geçerken saray çalışanları bebeği bulur ve firavunun kız kardeşine teslim eder. Bebeğin adını ise “sudan çıkmış” anlamına gelen Moşe koyarlar.
Sarayda bir prens olarak büyütülen Moşe, yetişkin olduğunda İbrani olduğunu öğrenir. Bir gün bir Mısırlının Yahudi bir köleye eziyet ettiğini görünce de o Mısırlıyı öldürür. Kimliğinin belli olmaması için Midyan tepelerine kaçar ve burada bir kâhinin kızıyla evlenip çobanlık yapmaya başlar. Daha sonra Horev dağının eteklerinde Tanrı’nın kendisine bir çalı olarak göründüğünü söyleyen Moşe, Mısır’a geri döner ve halkın Tanrı’ya inanmasını sağlar.
Firavun’un sarayına giden Moşe, Yahudilerin serbest bırakılmasını ister. Firavun ise Moşe ve beraberindekileri huzurundan kovar. Bunun üzerine Tanrı, Mısırlıların başına 10 tane bela verir. Bu belalardan biri de Mısırlı ailelerde ilk doğan erkek bebeklerin ölümüdür.
Oğlunu kaybeden Firavun, Moşe’yi tekrar çağırır ve Yahudi halkıyla birlikte Mısır topraklarından gitmelerini ister. Yahudi takvimine göre 15 Nisan 2448 yılında başlayan göç sırasında Yahudiler ekmeklerini dahi mayalamaya fırsat bulamadan apar topar yollara düşer.
İşte bu olayın anısına Tanrı, Yahudilere Pesah Bayramı’nı kutlamalarını ve bu süre boyunca mayalı herhangi bir gıda tüketmemelerini emreder. Pesah Bayramı’nın diğer bir ismi olan Hamursuz da buradan gelir.
Pesah Bayramı ne zaman kutlanır?
Pesah Bayramı, İbrani Takvimi’ne göre Nisan ayının 15. gününde başlar. İsrail’de 7 gün süren bayramın ilk ve son günü resmî tatildir. Bayramı 8 gün kutlayan diasporadaki Yahudiler ise ilk iki ve son iki günde tatil yaparlar.
Pesah Bayramı’nın ara günleri Hol Hamoed (festival günleri) olarak bilinir. Bu günlerde aileler daha çok dışarıda vakit geçirir, piknik yaparlar. Matza ekmeği, şekerleme ve meyvelerle donatılan sofralarda keyifli yemekler yenir.
Pesah Bayramı nasıl kutlanır?
Geleneksel Seder Yemeği
Yahudiler, Pesah Bayramı’ndan önce bayram için gerekli yiyecekleri temin etmekte zorlanan kişilere “Buğday Parası” adı verilen bir yardım yapar. Ardından evlerini iyice temizleyip Hamets’ten arındırırlar.
Hamets; buğday, arpa, darı, yulaf, çavdar gibi tahıllardan birinin veya bunların türevlerinin su ile temasa geçip bekletme süresinin 18 dakikayı aşmasıyla oluşan besinlerdir. Ekmek, makarna, hamur işi veya bira gibi maya içeren tüm yiyecek ve içecekler hamest sayıldığından, bayram boyunca ev, iş yeri ve araba gibi alanlar bunlardan arındırılır. Bayramdan bir gece önce ise ev iyice temizlenir ve gözden kaçmaması adına son bir kontrol yapılır. Hamets düşmüş olma ihtimaline karşı koltuk altları, çekmeceler ve hatta cepler dahi aranır. Zira yukarıda da belirttiğimiz gibi Hamursuz Bayramı olarak da adlandırılan Pesah Bayramı boyunca tüm mayalı yiyecekler ve içecekler yasaktır.
Yahudi aileler Pesah Bayramı’nın ilk günü özel bir akşam yemeği için toplanır. Bu yemeğe Seder ismi verilir. Bayramın önemini vurgulamak için genellikle en iyi yemek takımlarının kullanıldığı bu akşam yemeğinde Mısır’dan göç hikâyesi anlatılır. Bazı aileler sadece Hamursuz Bayramı’nda kullanmak üzere özel yemek takımlarına sahiptir. Bu takımlara daha önce Hametz bulaşmadığı için Yahudi aileler bunları daha güvenli bulur. Yemek sırasında Mısır’dan göç hikâyesi anlatılırken 4 kadeh şarap içilir. Aynı zamanda Pesah Bayramı’na özel mayasız bir ekmek türü olan “Matza” da masada yerini alır. Matza ile birlikte Haroset ve Maror gibi sembolik yiyecekler hazırlanır.
Pesah Bayramı’nın sembollerinden biri olan Matza, sadece su ve unla yapılan mayasız bir ekmektir. Pişirirken sürekli karıştırılır ve kabarması engellenir. Tevrat’a göre Pesah Bayramı’nın özellikle ilk gününde Matza ekmeğinin yenilmesi gerekir. Acı ot olan Maror ise Mısır’daki köleliğin acılığını sembolize eder.
Pesah sederi hangi adımları içerir?
Kadeish: Kiduş duası okunur ve bir kadeh şarap içilir.
Urchatz: Eller, el yıkama duası yapmadan yıkanır.
Karpas: Kereviz veya maydanoz yaprağı suya banılıp çok az yenir.
Yahats: 3 Matza ekmeğinden ortada olanı bölünür ve büyük olan parça daha sonra Tzafun adı verilen ritüelde yenir.
Maggid: Mısır’dan göç hikâyesi anlatılır ve ikinci kadeh şarap içilir.
Rachtzah: Eller bu kez dua okuyarak ikinci kez yıkanır.
Motzi: Ekmek ürünleri yemeden dua edilir.
Matzo: Matza yemeden önce dua edilir ve sola yaslanarak matza yenir.
Maror: Marul yaprağı sola yaslanmadan yenir.
Koreich: Matza ve Maror’dan yapılan sandviç sola yaslanarak yenir.
Şulhan Oreh: Bayram yemeği yenir.
Tsafun: Daha önce ortadaki Matza’dan ayrılan Afikoman yenir. Bundan sonra kalan 2 kadeh şarap içilir ve sudan başka bir şey yiyip içilmez.
Bareh: Yemekten sonra Üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duası yapılır.
Allel: İlahi ve şarkılar eşliğinde dördüncü kadeh şarap içilir.
Nirtsa: Yapılanların Allah tarafından kabulü dileğiyle şarkılar ve ilahiler söylenir.
İlk doğan erkek çocuk oruç tutar
Matza
Hamursuz Bayramı’nın ilk günü evin ilk doğan erkek çocuğu oruç tutar. Bu oruç, ilk doğan İbrani çocuklarının hayatta kalmasını anmak için tutulur.
Bununla birlikte çocuklar Pesah Bayramı için ayrı bir öneme sahiptir. Bu nedenle ailedeki tüm çocukların Pesah Sederi’ne katılması beklenir. Seder sırasında çocukların aile büyüklerine “Bu gecenin diğerlerinden farkı nedir?”, “Bu gece neden mayasız ekmek yiyoruz?” gibi sorular sormaları istenir. Yetişkinler de dualarla ve hikayelerle çocuklara göçün önemini anlatarak bir nevi bayramı neden kutladıklarını öğretmeyi amaçlar.
Hamursuz Bayramı’nın yedinci günü de dualar ve özel yemeklerle kutlanan başka bir kutsal gündür. Yemek sırasında Yahudilerin Kızıldeniz’e ulaşmaları, Kızıldeniz’in ikiye yarılıp Mısırlı askerilerin ve atlarının suya gömülmesi ve Kızıldeniz’den geçiş hikâyesi anlatılır.
