Türk müziğinin zengin ve derin kültürel mirası, yüzyıllar boyunca birçok otantik enstrümanla şekillendi. Bu enstrümanlar, sadece müzikal sesler yaratmanın ötesinde, Türklerin tarihi ve manevi yolculuklarını yansıtıyor. Rebabdan neye, uddan kılkopuza kadar, her biri farklı bir hikâye ve kültürel birikim taşıyor. Hem halk müziğinde hem de klasik Türk müziğinde kendine yer bulan bu enstrümanlar, Asya’nın geniş bozkırlarından Anadolu’nun derinliklerine kadar geniş bir coğrafyada yankılandı, toplumların ritüellerinde, sanatında ve günlük yaşamında önemli bir rol oynadı. İşte bilmeniz gereken otantik Türk enstrümanları…
1. Rebab
otantik Türk enstrümanları listemize başlıyoruz. Rebab, Hindistan cevizi kabuğunun üzerine deri gerilerek yapılan, üç telli ve perdesiz bir yaylı çalgıdır. Telleri ve yayı at kuyruğundan yapılır. Bu enstrüman, Horasan’da ortaya çıkmış olup, Hz. Mevlânâ’nın Anadolu’ya getirdiği ve Mevlevî kültürü içinde önemli bir yer edindiği biliniyor.
2. Ney
Kamıştan yapılan ney, içi boş ve yedi delikli bir üflemeli çalgıdır. Üflenerek çalınır ve farklı akortlar için farklı boyutlarda neyler kullanılır.
3. Ud ve kopuz
Onbir telli, mızrapla çalınan, kısa saplı ve geniş gövdeli bir çalgı olan ud, Asya kökenlidir. Daha küçük boyutlu olan ve üzerine deri kaplanmış çeşidine ise kopuz denir.
4. Çeng
Asya kökenli bu enstrüman, on dört ila yirmi dört tel arasında değişen tellere sahiptir ve arpın atası olarak kabul edilir. Diz üzerinde dik tutularak iki elle çalınır. Mevlevî ve klasik Türk müziğinde önemli bir yeri vardır.
5. Dombra ve Dutar
İki telli, arpejle çalınan bu enstrüman, özellikle baksılar (Türklerde destan anlatıcısı) tarafından kullanıldı. Orta Asya’nın birçok bölgesinde yaygındır.
6. Kılkopuz
İki telli olan bu yaylı çalgı, telleri at kuyruğundan yapılmış, bir kısmı deri kaplı gövdesiyle dikkat çeker. Orta Asya’daki kam ve baksı adı verilen şamanlar tarafından kutsal sayılan bir müzik aletidir. Kılkopuzun simgesel yapısında, güneşi ve ayı temsil eden burgular, evrenin zıtlıklarını ifade eden iki tel bulunuyor.
7. Rübab (Koçkarca)
Uzun saplı ve beş telli olan rübab, mızrapla çalınır ve gövdesinin üzerine deri gerilir. Özellikle Özbek, Uygur ve Tacik Türkleri tarafından sıkça kullanılır. Gövde ile sap birleşiminde koç boynuzuna benzer bir parça bulunur.
8. Tar
Dut ağacından oyulmuş ve deri kaplı bir gövdeye sahip olan tar, on bir telli ve mızrapla çalınan uzun saplı bir enstrümandır. Azerbaycan ve Özbek Türkleri arasında önemli bir yere sahiptir.
Moğolistan ve Tuva kökenli olan murinhur, at başı şeklindeki gövdesi ve at kuyruğundan yapılmış telleriyle bilinir. Yayla çalınan bir enstrümandır.
10. Nefir
Dağ keçisi boynuzundan yapılan nefir, eski tasavvuf müziğinde kullanılan bir enstrümandır.
11. Çetigen (Yatugan)
Orta Asya kökenli bu enstrüman, diz üstünde tutulur ve parmaklarla çalınır.
12. Miskal
Bir araya getirilmiş farklı boyutlardaki kamış parçalarından oluşan miskal, üfleyerek çalınır. Orta Asya kökenlidir ve Uygur fresklerinde de görülmektedir. Osmanlı’nın son dönemlerine kadar Türk müziğinde yer bulmuş olup, dünya genelinde Panflüt olarak da bilinir.
13. Gubuz (Ağız Kopuzu)
Orta Asya’da oldukça yaygın olan ancak ülkemizde pek tanınmayan ağız kopuzu, metal veya kamıştan yapılmış bir yayın ağız boşluğunda titreştirilmesiyle ses çıkarır. Türk dünyasının her köşesinde kullanılan bu enstrüman, özellikle Yakutistan’ın geleneksel çalgıları arasında yer alır.
14. Tanbur
Uzun bir sapa sahip olan bu enstrüman, yedi telden oluşur. Kaplumbağa kabuğundan yapılan özel bir mızrapla çalınır.
15. Kanun
Yetmiş beş tele sahip olan kanun, Asya kökenli bir çalgıdır ve mızrapla icra edilir. Genellikle müzisyen dizlerine yerleştirerek çalar.
16. Saz, Bağlama, Cura
Halk müziğinin vazgeçilmez enstrümanlarından biri olan saz, yedi telli ve uzun saplı bir çalgıdır. Mızrap yardımıyla çalınır.
Otantik Türk enstrümanları listemize devam ediyoruz. Ahşap bir gövdeye sahip olan mey, kamıştan yapılmış bir ağızlıkla üflenerek çalınır ve kavala benzer bir yapıya sahiptir.
18. Kabak Kemane (Gıçek, Kemençe)
Gövdeleri genellikle oyulmuş su kabağından yapılan bu enstrüman, deri ile kaplanır. Kısa saplıdır ve yayla çalınan, üç ya da dört telli bir çalgıdır.
19. Kaval
Genellikle ağaçtan yapılan kaval, dilli ve dilsiz olmak üzere iki farklı çeşide sahiptir. Nefesle icra edilen uzun veya kısa boyutları bulunur.
20. Mazhar (Bendir)
Tahta bir kasnağa gerilen deri ile yapılan bu vurmalı çalgı, elle çalınır. Özellikle ritim tutma amacıyla kullanılır.
21. Kudüm
Toprak veya bakırdan yapılan iki küçük gövdeye deri gerilerek oluşturulan bu vurmalı enstrüman, ağaç çubuklarıyla çalınır. Uygur ve Özbek kültürlerinde çift gövdeli çalgı olarak bilinir ve “Çifte nagara” adıyla anılır.
22. Halile, Zil
Otantik Türk enstrümanları yazımızın sonuna geldik. İki büyük zilin bir araya gelmesiyle oluşan bu ritim aracı, vurularak ses çıkarır ve genellikle tempo için kullanılır.
