Dünyanın en prestijli ödüllerinden biri olan Nobel Ödülleri, entelektüel başarının zirvesi olarak kabul ediliyor. Alfred Nobel, 1895 ve 1896 yılında yazdığı vasiyetnamesinde tüm mirasının insanlığa hizmet eden kişileri ödüllendirmek amacıyla kullanılmasını istedi. İlk Nobel Ödülleri 1901 tarihinde, Alfred Nobel öldükten beş sene sonra verilmeye başlandı. Nobel Ödülleri, kurucusunun anısına her yıl Alferd Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık’ta verilir. Ödül sahipleri; İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karalinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi’nin kararıyla belirleniyor. Ödülü almaya hak kazanan kurum ya da kişilere; madalya, para ödülü ve diploma veriliyor. Gelin Nobel Ödüllerinin kısa tarihine yakından bakalım.
Alfred Nobel kimdir?
Alfred Nobel, 1833 yılında Stockholm’de varlıklı bir ailenin üçüncü çoğu olarak dünyaya geldi. Çocukluk dönemini burada geçiren Alfred Nobel, 1842 yılında ailesiyle birlikte Saint Petersburg’a taşındı. Baba Immanuel Nobel, burada bir atölye açtı. Anne Andriette Ahlsell ise bakkal dükkanı işletmeye başladı. Alfred Nobel’in babası bir süre sonra Petersburg’da büyük başarılar elde etti ve Rus ordusu için silah üretmeye başladı. Nobel ailesi çocuklarının eğitimine özel bir önem gösteriyordu. Alfred Nobel 17 yaşına geldiğinde Almanca, Fransızca, İngilizce, İsveççe ve Rusça’yı akıcı bir şekilde konuşabiliyordu.
17 yaşında babası onu kimya mühendisliği eğitimi alması için yurt dışına gönderdi. Paris’te ünlü kimyager T. J. Pelouze ile çalışma fırsatı buldu. 1863 yılında Nobel ailesi Stockholm’de tekrar bir araya geldi. 1864 yılında Alfred Nobel, dinamit barutunu keşfetti. Onun buluşları insanlığın yıkım gücünü en üst seviyeye çıkardı. Geri kalan yaşamında sürekli bunun pişmanlığını dile getirdi. Hayata veda ettiğinde bir gazete şu şekilde manşet atmıştı: “Ölüm taciri öldü!” Ölmeden önce yazdığı vasiyetinde, mal varlığının her yıl düzenli bir şekilde insanlığa hizmette bulunanlara verilmesini istedi. Alfred Nobel’in bu vasiyeti ilk başlarda oldukça tartışma yarattı. Ancak 1900 yılında İsveç Hükümeti Nobel Vakfı’nı kurdu ve Nobel Ödülleri her yıl verilmeye başladı.
Nobel Ödülleri hangi kategorilerde veriliyor?
Alfred Nobel vasiyetinde; Fizik, Kimya, Tıp, Edebiyat ve Barış dallarında beş ödül belirledi. Fakat 1968’de Nobel komitesi; ekonomi alanında da ödül verileceğini açıkladı. İlk Ekonomi Ödülü 1969’da verildi.
Nobel Ödüllü kaç kişi var?
2020 itibarıyla 930 kişi Nobel Ödülü almıştır. Bunlardan sadece 57’si (yüzde 6,1) kadındır.
Nobel Ödülü kazanlara ne kadar para ödülü veriliyor?
Nobel Vakfı, ödül vermeye başladığı ilk yılından itibaren kazanan isimlere belirli bir miktar para ödülü de veriyor. 1901 yılındaki ödüllerde toplam dağıtılan miktar 150,782 İsveç Kronu’ydu. 1981 yılına gelindiğinde bu miktar, bir milyon Kron’a ulaşmıştı. Günümüzde ise Nobel töreni sırasında dağıtılan toplam para ödülü 10 milyon Kron.
Nobel Ödülleri gerçekleri: Biliyor muydunuz?
Nobel’i kazanan iki kişi ödülü almayı reddetti. Bunlarda ilki tüm resmi ödülleri reddeden Fransız filozof ve yazar Jean-Paul Sartre’dı (Edebiyat Ödülü, 1964). Diğeri, barışa ulaşılmasının çok zor olduğunu düşünen Vietnamlı politikacı Le Duc Tho’ydu (Barış Ödülü, 1973).
Nobel Barış Ödülünü kazanan üç kişi, ödüllerin verileceği sırada tutukluydu. Alman pasifist Carl von Ossietzyk, Birmanyalı politikacı Aung San Suu Kyi, Çinli yazar ve aktivist Liu Xiaobo.
Nobel Ödülleri’nin kısa tarihi
1895: Alfred Nobel, Nobel Ödüllerini belirleyen üçüncü vasiyetini imzaladı. Ertesi yıl hayata veda etti.
1901: Alfred Nobel’in ailesi yıllarca muhalefet ettikten sonra ilk ödüller verildi.
1911: İki bilim dalında ödül alan ilk ve tek kişi Marie Curie, Kimya Ödülü aldı. 1903 yılında Fizik Ödülünü almıştı.
1921: 42 yaşındaki İsviçreli bilim insanı Albert Einstein, teorik fiziğe katkıları sayesinde Fizik Ödülünün sahibi oldu.
1925: İrlandalı oyun yazarı George Bernand Shaw, Edebiyat Ödülü kazandı.
1939: Adolf Hitler, iki Alman Nobel sahibinin ödüllerini almasını engelledi: Adolf Butenandt (Kimya), Gerhard Domagk (Tıp).
1945: Sir Alexander Fleming ve meslektaşları Ernst Boris Chain ve Sir Howard Florey, penisil keşfinin ardından Tıp Ödülünün sahibi oldular.
1948: Mahatma Gandhi’nin öldürülmesi nedeniyle Nobel komitesi, 1948 yılında Barış Ödülü verilmemesine karar verdi. Çünkü onlara göre 1948 yılında Barış Ödülü’nü almaya layık bir insan yoktu
1953: Sir Winston Churchill, barış alanındaki çalışmaları için değil, edebiyat alanındaki çalışmaları nedeniyle ödüllendirildi. Komiteye göre Churchill, tarihsel ve biyografik tasvir ustasıydı.
1958: Edebiyat Ödülü sahibi Boris Pasternak, ilk başta ödülünü kabul etti. Ancak Sovyetler Birliği yetkililerinin baskısı sonucunda ödülden vazgeçtiğini açıkladı.
1963: Kızıl Haç kurumu üçüncü kez Barış Ödülünü kazandı. Bu henüz Nobel Ödülleri tarihinde kırılmamış bir rekor.
1964: Amerikalı sivil haklar aktivisti Martin Luther King Jr. “Bir Hayalim Var” konuşmasından bir sene sonra Barış Ödülünü kazandı. Martin Luther, ödülünü alırken de heyecan verici bir konuşma yaptı: “Bu ödülü barışı ve kardeşliği seven tüm insanlar adına kabul ediyorum”.
1969: Ekonometri alanındaki çalışmaları sayesinde ilk Ekonomi Bilimleri Ödülü, Norveçli Ragnar Frisch ve Hollandalı Jan Tinbergen’e verildi.
1979: Rahibe Terasa, Nobel Barış Ödülünü aldıktan sonra standart kutlama ziyafetinin iptal edilmesini istedi. Bunun yerine 7 bin dolarlık bütçesini Noel Günü’nde iki bin yoksulu beslemek için harcadı.
1981: 60 yıl önce yürüttüğü çalışmaları nedeniyle Roger W. Sperry, Tıp Ödülünün sahibi oldu.
2006: 12 Ekim 2006’da Orhan Pamuk, Edebiyat Ödülünü alarak Nobel Ödülü kazanan ilk Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak tarihe geçti.
2009: ABD Başkanı Barack Obama Nobel Barış Ödülünü aldı. Komiteye göre Obama, uluslararası diplomasiyi güçlendirmişti.
2015: DNA tamiri ve hücre döngüsünü haritalandıran Aziz Sancar, 2015 yılında Nobel Kimya Ödülünü kazandı.
