Minibüste “İki Battalgazi ne kadardı?” diye sorduğunuzda ön sıralardan tanımadığınız birinin “Ben sizinkileri ödedim bacım” diye seslendiği, su almak için girdiğiniz bakkalın “Gardaş burada içeceksen boşuna para ödeme, ben dolaptan su veririm” dediği, yeni tanıştığınız birilerinin işini gücünü bırakıp kervansaray gezdirdiği misafirperver bir memleket Malatya.
Suyu sert, insanı mert bu memleket, tarihteki ilk yerleşim yerlerinden biri. Hadi gelin kayısının başkentinde, Doğu’nun Paris’inde küçük bir gezintiye çıkalım.
1. Turgut Özal’dan Hrant Dink’e Ünlüleri
Malatya’nın en delisi Papa’yı vurmuş, en akıllısı cumhurbaşkanı olmuştur. Turgut Özal, İsmet İnönü, Recai Kutan, Veli Ağbaba, Öznur Çalık, Ahmet Çalık gibi pek çok siyasetçi çıkartan Malatya, aynı zamanda Mehmet Ali Ağca, Hrant Dink, İlyas Salman, Yasemin Yalçın, Oktay Kaynarca, Kenan Işık, Ahmet Kaya, Selahattin Alpay, Çetin Alp gibi pek çok tanınmış ismin de doğum yeridir.
2. Ünlüleri Kadar Delileri de Saymakla Bitmez
Malatya’da deliler el üstünde tutulur. Malatyalı olup da Gaffar’ı, Azzet Bacı’yı, İbalı’yı, Leblebici’yi, Onyedili’yi, Haceli’yi, İzzo’yu, Gız Mahmut’u, Faro’yu, Deli Yaşar’ı hele de Mercedes Kadir’i bilmeyen yoktur.
3. Adı Kayısıyla Anılan Tek Şehir
Malatya’yı Malatya yapan en önemli özelliği dünyadaki kuru kayısı ihtiyacının yüzde 80’ini karşılıyor olmasıdır.
4. Tarihteki İlk Yerleşim Yerlerinden
Malatya, kimine göre “Yiğitler yiğidi Battalgazi’nin diyarı”, kimine göre evliyalar memleketi, kimine göreyse Mekke ve Medine’den sonra dünyadaki iki mübarek şehirden birisidir. İsminin tarihi Hititlere uzanan ve Eski Malatya olarak da bilinen Battalgazi’de, Selçuklu döneminden kalma pek çok cami, kervansaray ve hamam bulunur. Türkiye’deki en büyük höyüklerden biri olan ve mazisi M.Ö. 2000 yıllarına dayanan Aslantepe Höyüğü’nün ise bugüne kadar 27 medeniyeti ağırladığı söylenir.
5. 500 Yıllık Maziye Sahip Camileri
Yaklaşık 500 yıllık geçmişe sahip Ulu Camii ile eksik minaresi bir türlü tamamlanamayan Yeni Camii gibi gezmeye değer pek çok tarihi camisi bulunur.
6. Bilinmeyen Tarihi Zenginliği
Malatya kesme taştan yapılmış, 170 odalı Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı, sevenleri kavuşturan, küskünleri barıştıran Sıddı Zeyneb Kümbeti, surları, kaleleri, konakları, höyükleri, külliyeleri, hamamları, anıt mezarları gibi gezi listesine eklenmesi gereken pek çok tarihi mekâna ev sahipliği yapar.
7. Karış Karış Dolaşılası Sokakları
Birkaç sene önce başlanan restorasyon çalışmalarının ardından gezilmeye değer hale gelen Beş Konaklar Mahallesi’nde yöresel yemekler tadılabilir. Battalgazi, Arapgir, Orduzu, Yeşilyurt ve Gündüzbey’i ise sokak sokak gezmek gerekir.
8. Dondurmasız Gezilmeyen Caddeleri
Malatya’nın en meşhur caddeleri Kanalboyu, Kışla ve Kernek caddeleridir. Buraları gezerken 52 çeşit dondurması bulunan Abdullah Usta’ya uğramak adettendir.
9. Gürül Gürül Suları ve Beydağları
Türkiye’nin sayılı doğa harikalarından olan Somuncu Baba Kanyonu ve Gürpınar Şelalesi’nin yanı sıra Pınarbaşı Gölleri, Karakaya Barajı, Sürgü Vadisi ve Beydağları’nın o muazzam görüntüsü şehre ayrı bir güzellik katar.
10. Adını Dünyaya Duyurduğu Festivalleri
Malatya her yıl Uluslararası Film Festivali, Arguvan Türkü Festivali, Kayısı Festivali gibi etkinlikler sayesinde dünyanın dört bir yanından konuklar ağırlar.
11. İnsanın İçini Yakan Türküleri
Ünü 12 yıldan bu yana organize edilen festival sayesinde ülke sınırları aşan Arguvan türküleri, sanki “Ah aman amannn” diye başlanmazsa yeterince iç yakmayacak, “ehey eheyyyy” diye iç çekilmezse eksik kalacak duygusu uyandırır.
12. Bulaşık Yıkayan Kutsal Balıkları
Arguvan’ın Kızık köyünün su kaynağında bulunan balıkların ‘kutsal’ olduğuna inanılır. Hatta balıklar öldüklerinde kefenlenip cenaze töreni düzenlenerek dualar eşliğinde köy mezarlığına defnedilir. ‘Bulaşıkçı’ olarak nitelendirilen bu balıklar köylülerin suya bıraktığı kirli kapları temizleyerek beslenir. Balıklar bulaşıkları yedikçe evler bereketlenir.
13. En Az Kayısısı Kadar Meşhur Meyveleri
Bolluk ve bereket diyarı Malatya’da yetişen Arapgir Üzümü, Hekimhan Cevizi, Doğanşehir Elması, Yeşilyurt Dalbastı Kirazı da sınırlarımızın dışına ulaşan haklı bir üne sahiptir.
14. Yapması Saatler, Yemesi Dakikalar Alan Yemekleri
Malatyalılara “köfte” dediğinizde akıllarına et gelmez. Kiraz, ayva, fasulye, üzüm, fındık yaprağıyla sarılmış bulgurdan ekşili köfte, analı kızlı, sıkma köftesi, ıspanaklı köfte, balcanlı köfte, dolma köftesi, nahna sarması gelir.
15. Yeme De Yanında Yat Dedirten Tatlıları
Diyarbakır onlar için komşu şehir değil, bir kadayıf çeşididir. Un kurabiyesi, taş kadayıfı, kayısı tatlısı, fış fış da en az Diyarbakır kadayıfı kadar sevilir.
16. Olmazsa Olmaz Ağartıları
Malatya’da peynire, çökeleğe, yağa ağartı denir. Bez süzgeçlerden süzülerek yapılan Malatya peyniri pek bir lezzetlidir.
17. Taş Fırında Pişen Hamur İşleri
Malatya’da lahmacunun malzemesi evde hazırlanıp fırına verilir. Taş fırında pişirilen kömbe, yağlı ekmek, peynirli pide ve lahmacunla parmak bile yenilir.
18. İştah Kabartan Şire Pazarı
Meyve kurusu, tarhana, pestil, üzüm ya da köpük sucuğu gibi yöresel lezzetlerin durağı olan Şire Pazarı’na bir uğrayan pişman bir de uğramayan.
19. Tıkırtısıyla Meşhur Bakırcılar Çarşısı
Eskiden ahenk bozulmasın diye bakırcıların sırayla bakır dövdüğü çarşıda şimdilerde çekiç sesi duymak pek mümkün olmasa da restore edilmiş halini görmek gerekir.
20. Safkan Arap Atlarının Diyarı
Türkiye’nin en iyi yarış atları Sultansuyu Harası’nda yetiştirilir. Akçadağ yakınlarındaki bu harada yetiştirilen safkan Arap atları açık artırma ile oldukça yüksek fiyatlara satılır.
21. Dünyanın Önde Gelen Tıp Merkezi
Türkiye’nin yanı sıra bölge ülkelerinin de sağlık merkezi olma yolunda ilerleyen Turgut Özal Tıp Merkezi, karaciğer naklinde Türkiye’de birinci, dünyada ise ikinci sırada.
paris görmesek..
Paris’i nasıl gördüğünüze bağlı! Bu yazı üzerine Malatya’ya giden pek çok insan hayal kırıklığı yaşayabilir, haklısınız. Ancak gezmekten keyif aldığımız, anladığımız şeyler farklı olabilir. Ben memleket sevdalısı olmayan bir gezginim. Yani yazıyı yazarken Malatyalı olmaktan yola çıkmadım.Ancak gezerken ne aradığımı ve ne bulacağımı iyi biliyordum. Kısacası Paris değil elbette ama o bölgenin tamamını gezmiş biri olarak Doğu’nun Parisi demekte çok da sakınca görmüyorum. Zaten bunu ben demiyorum.Yıllardır böyle anılıyor. Sadece Diyarbakır’a haksızlık edildiğini düşünüyorum.