Doğduğu toprakların güzelliğini, saflığını ve iyiliğini canlandırdığı karakterlere iliştirmiş, Şener Şen, Kemal Sunal , Adile Naşit, Münir Özkul, Ayşen Gruda gibi isimlerle birlikte, çocukluğumuzun en güzel sinemasal anılarının parçalarından biri o. Bir imaj, bir sembol yaratmak sinemamızda çok fazla oyuncuya nasip olan bir hadise değil. Bunu başaran oyuncu sayısı azdır ve o yaratılan imajı korurken, gerektiğinde sanatsal zenginlik oluşturmak adına dışarısına çıkmak da ayrı bir ustalık gerektirir. İlyas Salman bunu hakkıyla başaran oyunculardan. Malatya’nın Arguvan ilçesinde başlayan hayat hikayesi onu önce İstanbul’da bir tiyatroculuk macerasına, oradan da Arzu Film’e götürdü. Sonrası ise hepimizin malumu. Pek çok başarılı film, usta oyuncularla ve yönetmenlerle tarihe not düşülen onlarca an.
Doğduğu günün sene-i devriyesinden bu kıymetli sinema adamının Yeşilçam sokağındaki ilk adımlarından Oscar Adayı olan filmine dek uzanan yer aldığı yapımları sizler için listeledik. Bunu yaparken de kronoloji ilmine sadık kalmaya çalıştık. Ve listelerken bir kez daha gördük ki İlyas Salman yeri çok ama çok özel bir oyuncu ve parçası olduğu hemen hemen her yapımda bunu ortaya koymayı başarmış bir efsane.
Karşınızda Çöpçüler Kralı’ndan Mısır Adası’na, birbirinden çiçek 14 İlyas Salman filmi…
1. Çöpçüler Kralı- Kapıcı (1977)
Listemizin ilk maddesinde başrol oyunculuğuna terfi etmeden önce kendisini gösterdiği, yeteneğini parlattığı yan rollerdeki performanslara ayıralım istedik. Onun en büyük şansı elbette ki, Ertem Eğilmez ve Arzu Film ailesi ile yolunun kesişmesiydi. Konservatuar son sınıftayken okuldan atıldıktan sonra Şehir Tiyatroları’nda görev yapmaya başladı. Burada yolu Şener Şen ile kesişir. Şener Şen sayesinde de Arzu Film’le. Sinemayı öğrendiği bu yıllarda yan rollerde fırsat bulan Salman Çöpçüler Kralı’nda Kapıcı rolüyle sinemaya merhaba dedi. Yine 1977 tarihli Baskın filminin ardından bir sonraki basamak Kolombo rolüyle Sultan ve Bilo rolüyle Kibar Feyzo’ydu.
2. Kibar Feyzo- Bilo (1978)
İlerleyen yıllarda kendisiyle özdeşleşecek olan “Bilo” ismiyle ilk yer aldığı film. Yeşilçam’da İlyas Salman’da hayat bulan Bilo karakterinin başat bileşenleri saf, temiz, dürüstlük gibi unsurlardır. Ancak bu filmde kendisi sadece ismen Bilo’dur. Filmografisindeki nadir kötü adam performaslarından biriyle izleyicisinin karşısına çıkar İlyas Salman. İhsan Yüce’nin senaryosunu yazdığı,Atıf Yılmaz’ın yönettiği, Türk Sinemasının tartışmasın en iyi komedi filmlerinden biri olan Kibar Feyzo gibi star oyuncuların döktürdüğü filmde kendisini göstermeyi başarmış ve performansı ile dikkat çekmiştir.
3. Hababam Sınıfı Dokuz Doğuruyor- Bilo Ağa (1978)
Hababam Sınıfı’nın all-star kadrosuyla çekilen filmlerinden ardından, dönemin genç yetenekleriyle farklı bir Hababam resmi ile beyaz perdede yer alan serinin 5. filminde Bilo Ağa rolündeydi. Burada Hababam serisinde çok görmeye alışık olmadığımız bir öğrenci tipi ile karşımızdaydı usta.
4. Erkek Güzeli Sefil Bilo- Bilo (1979)
Bilo fenomeninin yerleşik bir hal aldığı, İlyas Salman’ın da rüştünü ispat edip, ilk esaslı rolünü aldığı film. Ertem Eğilmez potansiyelli oyunculara önce yan rollerde şans verip, onları zamanla parlatmasıyla ünlü bir yetenek mucidiydi. İlyas Salman’a da bu şansı verdi. O da altın tepside sunulan bu şansı iyi değerlendirince, ilk başrolü kısa zamanda geliverdi. Filmde, Maho Ağa rolündeki Şener Şen ile yakaladığı uyum, karşılıklı döktüreceği birkaç hit filmin kapısını da sonuna kadar araladı.
5. Talihli Amele- Mehmet Ali (1980)
Sosyal hiciv türündeki bu Atıf Yılmaz şaheserinde köyden kente çalışmaya gelen inşaat işçisi Mehmet Ali’nin, bir reklam kampanyası sayesinde ünlenişi ve bir anda değişen dünyasını konu alınır. Talihli Amele, Salman’ın salt komedinin dışına çıkarak, drama yakın tonlarını da keşfetmesine olanak sağlayan filmi niteliğindedir.
6. Banker Bilo- Bilo (1980)
https://www.youtube.com/watch?v=BpPzRpuk6f4
Maho(Şener Şen), aralarında köylüsü Bilo ve arkadaşı İbo(Nizam Ergüden)’nun da bulunduğu bir grubu, Almanya’ya kaçak olarak götürme vaadiyle kandırıp, İstanbul’a getirir. Bilo ile İbo büyükşehirde birbirlerini kaybettikten bir süre sonra, tesadüf eseri yeniden karşılaşır. Filmdeki bu bölüm Türk Sineması’nda “Bilo” figürünün de netleştiği bir sahnedir bir anlamda. Kalacak yere ihtiyacı olduğu söyleyen Bilo’ya yardımcı olmayı kabul eden İbo, karşılığında parasını alacağını söyler. Görülmüştür ki İbo büyükşehre kısa sürede uyum sağlamıştır. Diğer taraftan Bilo hala saf, hala temizdir. Filmin ilerleyen dakikaları Maho ile Bilo’nun aşırı dozda keyifli maceralarına olurken, olaylar da bu noktadan itibaren serpilip, gelişmeye başlar. Banker Bilo ile birlikte, İlyas Salman’ın Erkek Güzeli Sefil Bilo ile başlayan ve Talihli Amele ile pekişen “saf, namuslu, temiz, dürüst yurdum insanı” imajı iyice belirginleşir ve aktörün bünyesinde yerini sağlamlaştırır.
7. Hababam Sınıfı Güle Güle- Mehmet Hoca (1981)
https://www.youtube.com/watch?v=C06nSenkmCM
İlyas Salman Hababam Sınıfı serisinde 3 farklı rolde karşımıza çıkarak enteresan bir rekoru sahibi olmuş bir isim. Bunlardan ilki 3. maddede kelamını ettiğimiz öğrenci Bilo Ağa’ydı. İlk serinin son halkası olan ve yenilenen oyuncu kadrosuyla izleyiciyle buluşan Hababam Sınıfı Güle Güle filminde de Mehmet Hoca rolündeydi. İdealist, güçlüklerle okumuş, adaletli, öğrencileriyle yakın ilişkiler kuran Mehmet Hoca, filmin merkez rollerindendi.
Salman’ın 3. Hababam performansı ise 80’li yılların ortalarında tiyatro sahnesinde müzikal olarak sergilenen Hababam Sınıfı Müzikali’nde gerçekleşti. Oyunda, Kemal Sunal’la tarihe geçen İnek Şaban karakterini canlandırdı.
8. Çiçek Abbas- Abbas (1982)
https://www.youtube.com/watch?v=3uIN7e3Q2qs
Aksaray – Alibeyköy hattının en kral muavini, en çiçek minibüsçüsü Abbas’ın, en büyük hayali bir minibüs almak ve sevdiği kıza kavuşmaktır. Her ikisinde de önündeki en büyük engel hattın kötücül, çapkın ve fena halde bitirim şöförü Şakir Serengil’dir.
Bu filmle 1982 yılında Antalya Film Festivali’nde kendisine “En İyi Senaryo Ödülü” kazanan Yavuz Turgul’un aktardığına göre filmin senaryosu bir gazete haberinden ilhamla yazılmış. Filmin çekimleri sırasında yoğun şekilde tezahür eden olumsuz hava koşulları sebebiyle İlyas Salman’ın sık sık bir hayranının evinde kalması da filmde ilgili enteresan bir diğer anekdot.
9. Şekerpare- Cumali (1983)
Yapımcı Ertem Eğilmez, senarist Yavuz Turgul, yönetmen Atıf Yılmaz… Kadro İlyas Salman, Şener Şen, Yaprak Özdemiroğlu, Şevket Altuğ, Neriman Köksal ve Ayşen Gruda… Sonuç: Muhteşem.
Osmanlı döneminde Galata’nın rüşvetçi Serkomseri Ziver’in(Şener Şen) karakoluna saf ve işgüzar bekçi Cumali(İlyas Salman) sürgün gelir. Sonrasında ise envai çeşit olay gelişir, güldürür ve Şekerpare’yi unutulmaz bir Yeşilçam klasiğine dönüştür. Olağanüstü diyalogları ve sahneleri ile halen dahi tekrar tekrar izlenebilen filmde Salman’ın performansına şapka çıkarılan cinstendi.
10. Dolap Beygiri- Ali (1982)
https://www.youtube.com/watch?v=dzi-hu8gR2o
Filmlerindeki ezeli düşmanı, ebedi yol arkadaşı Şener Şen’le oynadığı Dolap Beygiri filmini de listeye eklemezsek olmaz tabi. İşini namusuyla yapan ve yolsuzlukla, yalan dolanla her zaman çatışan ve bundan dolayı başına gelmedik kalmayan memur Ali rolündeydi bu kez. Şener Şen’e ek olarak filmde kendisine Ayşen Gruda ve Yaprak Özdemiroğlu eşlik etti.
11. Sarı Mercedes- Bayram (1987)
https://www.youtube.com/watch?v=42VuKFv5Lik
Çoğu kişiye göre İlyas Salman’ın oyunculukta zirveyi gördüğü filmlerden biri. Diğer adıyla “Fikrimin İnce Gülü”… Adalet Ağaoğlu’nun aynı adlı adlı romanından uyarlanan filmde Salman performansıyla izleyicisinde birkaç zıt duyguyu birden yaşatmayı başardı. Almanya’da uzun yıllar büyük bir özveriyle çalışıp, çok istediği arabasını alan Bayram’ın, Almanya’dan Türkiye’ye gelirken yaşadıklarını anlatan bir yol filmiydi Sarı Mercedes. “Otobüs” filmi ile büyük başarı yakalayan Tunç Okan’ın çekimleri tamı tamına 5 yıl süren bu filmi 29. Antalya Altın Portakal Festivali’nden “En İyi Yönetmen” ve “En İyi Kurgu” ödülleriyle dönerken, İlyas Salman da Ankara Film Festivali’nde “En İyi Erkek Oyuncu Ödülü”nün sahibi oldu.
12. Ya Ya Ya Şa Şa Şa- İlyas (1985)
Onun bu kadar iyi komedi filminin ardından dramda da ne denli meziyetli ve sahici bir aktör olduğu görülünce önüne konan senaryoların türlerinde de çeşitlilik söz konusu olacaktı elbette. Evet fiziksel görünüşü itibarı ile o hayata bir yerinden tutunmaya çalışan alt/orta sınıf vatandaş tipolojisi için kusursuz bir isimdi İlyas Salman ama o hiçbir zaman sadece buna yaslanmadı. Performans olarak her zaman fazlasını ortaya koydu. Ya Ya Ya Şa Şa Şa, babasının(Münir Özkul) tüm engellemelerine karşın futbolcu olmak isteyen kapıcı İlyas’ın hikayesi. İlyas’in “Önlemeyen Yükselişi”ni müteakip, İlyas’ın “Önlenemeyen Düşüşü” bir anlamda.
13. Lal Gece- Damat (2013)
Yakın bir tarihten fazlasıyla çarpıcı, ziyadesiyle sahici bir İlyas Salman filmi. Filmde töre uğruna cinayet işlemiş , 50 yaşında hapisten çıktıktan sonra yine töre gereği küçük yaştaki bir kızla evlenmek zorunda kalan damat rolünde. Bu içeriğe sahip filmlerde hikaye anlatılırken ajitasyon kolaylığına kaçmadan, sözünü izleyene dirsek atmadan söylemek pek kolay iş değil kuşkusuz. Özellikle genel itibarı ile komedi türündeki filmlerde töre meselesi karikatürize oyunlara çok müsait bir iklime büründü. İlyas Salman’ın bu zorlu sınavdan alnının akıyla çıktığını ve filmdeki oyunculuk yükünü tek başına sırtladığını(Gelin rolündeki Dilan Aksüt’e de haksızlık etmeden tabi.) rahatlıkla söyleyebiliriz.
Bu filmdeki şahane oyunculuğu ustanın kariyerinde farkı bir istikametin habercisi olabilir. Belki de oldu da. Sonraki filmi ve oradaki başarısı bunu doğrular cinsten çünkü.
14. Corn Island- Mısır Adası (2014)
https://www.youtube.com/watch?v=b5Fc9ydpP_Q
Orijinal adı “Simindis Kundzuli” olan Gürcistan yapımı George Ovashvili filminde başroldeydi. Film büyük bir başarı yakalayarak Oscar’da En İyi Yabancı Film” kategorisinde finalde yarıştı. Gerçeğe kusursuzca yaklaşan doğallığı ve film boyunca hiç konuşmadan oyunculuk resitali sunduğu filmdeki performansı hepimizi gururlandırdı.
BONUS:
https://www.youtube.com/watch?v=vddb-hskm2A
Ustanın oyunculuk kariyerinin yanı sıra okuduğu şiirlerden, albümlerine, söylediği türkülere aşina olanlarınız elbette vardır. Biz de kendisinin bu yönüyle tanışmış olmayanlarınız için şu videoyu buraya bırakalım.
Elemden, dertten uzak, sanata, sinemaya yakın nice yıllara diyoruz. İyi ki doğmuş.
