Bugün 10 Mayıs 2017 birçok şeyin yıldönümü olduğu gibi Türk basınında ilk sansürün uygulanmasının da yıldönümü. Şu ara hayatımızın özellikle basının her alanında gördüğümüz sansür 141 yıl önce bugün yani 1876’da uygulandı.
Uygulanan ilk sansürün kısaca bir tarihçesini okumlayacak olursak;
Türk tarihinde ilk sansür Osmanlı Devleti döneminde uygulandı. 1821 yılındaki Yunan İsyanı’nı destekleyen Avrupa gazetelerinin kamuoyunu yönlendirme gücü baskındı.
İzmir’de Fransızca yayımlanan isyan karşıtı, Osmanlı taraftarı gazetelerin gösterdiği faydalarla Osmanlı yönetimi basının önemini 1820’lerde anladı ve ona göre çalışmalara başladı.
Osmanlı’da; ilk gazeteler, devletin çalışmalarını halk ile paylaşma amacıyla yayınlanırken daha sonra özel gazeteler çıkıverdi. Takvim-i Vekayi’den sonra çıkan Tercuman-ı Ahval buna en büyük örneklerden bir tanesi.
Özel gazetelerin önerilerde bulunup, yeni görüşler yayması ve kamuoyu ile paylaşılmayan birtakım şeyleri dillendirerek hükümete muhalefet olması, yönetimin hoşuna gitmedi ve sansür hakkındaki “Âli Kararname” çıkarıldı.
Mahmut Nedim Paşa tarafından, 10 Mayıs 1876‘da çıkarılan Âli kararnameyle bütün gazetelere ilk sansür uygulanmış oldu.
Osmanlı basınında çıkan yazılara, hükümet gerekli dikkati göstermiş ve çoğu zaman gazeteleri süreli ve süresiz kapatmışsa da basın bir türlü kontrole alınamadı.
Başka bir çözüm olarak gazetelerin baskıdan önce denetlenmesine karar verildi.
Ali Kararnamesindeki hükümler çerçevesinde önce, resim ve karikatürlere sansür konulmuş; yurt dışından getirilen yayınlar daha sıkı bir denetim altına alınmıştı.
Kararnameye gelen tepkilerden biri şu şekildeydi; Basiret Gazetesi; sansür kararnamesini yayımladıktan sonra, “Matbaamızın makinesi kırıldığından birkaç gün gazetemizin neşrine muktedir olamayacağımızı müşterilerimize ilan ederiz.” yazmış.
Sabah Gazetesi de (1875) ilk gün, sansürün yasakladığı yazıların yerlerini boş bırakarak yayımlanmıştı.
Gazete, iç ve dış haberleri genellikle ikinci ve üçüncü sayfalarında verdiği için bu sayfaların yarısının yazısız çıkması, okurlara sansürlenen haberlerin içeriğini açıkça göstermişti.
Gazetede sansürlenen yerlerin beyaz bırakılarak yayınlanması yöntemini dünyada ilk kez uygulayan Sabah Gazetesi editörü Şemseddin Sami’dir.
