Peynir, yüzyıllardır sofralarımızın vazgeçilmez lezzetlerinden biri. Her ülkenin kendine özgü bir üretim biçimi, lezzet profili ve kültürel bağı bulunuyor. Bazı yerlerde geleneksel tariflerle kuşaktan kuşağa aktarılan peynirler, bazı bölgelerde ise modern tekniklerle yeniden yorumlanıyor. Fakat dünya üzerindeki bazı destinasyonlar var ki, peyniri sadece bir yiyecek olmaktan çıkarıp gerçek bir deneyime dönüştürüyor. İster keçi sütünden el yapımı bir tarifin peşine düşen biri olun, ister mağarada yıllandırılmış peynirlerin gizemini merak eden bir lezzet yolcusu… Bu yerler, peynire olan tutkunuzu hem tat hem de bilgi açısından doyuracak kadar zengin içerikler sunuyor. Sadece tadım yapmakla kalmayıp üretim süreçlerine tanıklık edeceğiniz, tarihsel yolculuklara çıkacağınız ve hatta dev peynir dilimleyicileriyle karşılaşacağınız bu rotalar, her gerçek peynir severin hayatında en az bir kez deneyimlemesi gereken noktalar. Gelin, dünyanın dört bir yanından gelen bu eşsiz peynir duraklarını birlikte keşfedelim. İşte her peynir severin ziyaret etmesi gereken yerler…
1. Imsil Peynir Tema Parkı
Her peynir severin ziyaret etmesi gereken yerler listemize başlıyoruz. Günümüzde Kore mutfağında peynir oldukça yaygın olsa da, bundan sadece birkaç on yıl önce çoğu Koreli bırakın peyniri tüketmeyi, adını bile duymamıştı. Bu değişimin hikâyesi oldukça ilginç bir yere, Imsil’e uzanıyor.
1958 yılında, Belçika’dan gelen bir misyoner rahip Imsil bölgesine yerleşiyor. Yanında birkaç keçi getiriyor ve burada kendi peyniri üretmeye başlıyor. Zamanla bu faaliyet dikkat çekiyor ve dönemin Imsil valisi, rahipten bu bilgiyi yerel halka da öğretmesini istiyor. Böylece Imsil, Güney Kore’nin peynir üretim merkezi haline geliyor.
Bu tarihsel gelişimden ilhamla kurulan Imsil Peynir Tema Parkı, 2004 yılında açılıyor. 32 dönümlük bu geniş parkta ziyaretçilere hem eğlenceli hem de öğretici bir deneyim sunuluyor. Burada peynirin nasıl yapıldığını öğrenebiliyor, hatta kendi peynirinizi yapabiliyorsunuz. Çocuklar ve aileler için özel oyun alanları, keçilerle dolu yürüyüş yolları, dev peynir tekeri şeklinde binalar ve çizgi film karakterleriyle süslenmiş tematik yapılar dikkat çekiyor.
Parkta ayrıca bir süt işleme tesisi, iki restoran, hediyelik eşyaların satıldığı özel bir dükkân ve hatta peynirin daha da iyi nasıl üretileceğini araştıran bir bilim laboratuvarı da bulunuyor. Kısacası, sadece yemek değil, bir kültürü ve üretim sürecini de deneyimleme fırsatı sunuluyor.
2. Kaltbach Mağarası
İsviçre’nin doğal güzellikleriyle ünlü Alpler bölgesinde, karlarla kaplı dağların eteklerinde gizli bir lezzet hazinesi yatıyor: Kaltbach Mağarası. Bu doğal mağara, sadece bir jeolojik oluşum değil, aynı zamanda peynirin sanata dönüştüğü yerlerden biri.
Lucerne şehrine yakın bir vadide bulunan bu mağara, peynirin mükemmel şekilde olgunlaştırılması için neredeyse kusursuz bir ortama sahip. Mağaranın içinde sıcaklık yıl boyunca yaklaşık 10°C civarında sabit kalıyor. Ayrıca içinden geçen soğuk nehir, nem seviyesini %96 gibi yüksek bir düzeyde tutuyor. Bu koşullar, peynirlerin ideal şekilde dinlenip gelişmesini sağlıyor.
Bugün Kaltbach’ta yaklaşık 156.000 adet peynir tekerleği saklanıyor. Özellikle Gruyère ve Emmentaler gibi klasik İsviçre peynirleri burada olgunlaştırılıyor. Ancak bu sadece bir saklama süreci değil; burada çalışan uzmanlar, “mağara ustaları” olarak biliniyorlar, peynir tekerleklerini belirli aralıklarla çeviriyor, tuzlu suyla yıkıyor ve kabuklarını fırçalayarak her birini adeta bir sanat eseri gibi işliyorlar.
Bu gelenek, nesilden nesile aktarılan özel bir bilgiyle yürütülüyor; yazılı bir kılavuz yok. Emmi firması 1993 yılında bu mağarayı satın alarak üretimini buraya taşımış ve o günden beri İsviçre’den dünyaya yayılan bir peynir efsanesi haline gelmiş.
3. Moose House
Dünyada pek az kişi geyik sütünden peynir üretildiğini duymuştur. İsveç’te yer alan Moose House isimli bu küçük çiftlik, üç adet süt veren geyik ile dünyanın en nadir süt ürünlerinden birini üretmeyi başarıyor.
Geyik sütü hem İsveç’te hem de Rusya’da ticari olarak bulunabiliyor, ancak bu sütle peynir yapmak son derece zor. Moose House, bu zorlayıcı süreci başarıyla yöneten tek yer olarak dikkat çekiyor. Bu nedenle çiftlik, zamanla sadece bir üretim yeri değil, aynı zamanda bir turistik destinasyon hâline gelmiş.
Ziyaretçiler burada geyiklerle tanışabiliyor, ürünlerden tadabiliyor, hatta restoranda geyik sütü bazlı özel lezzetleri deneyimleyebiliyorlar. İsveççede “älg” olarak bilinen geyik, İngilizce’de bazen “elk” olarak da çevriliyor. Yani “Elk House” ya da “Moose House” aynı yere işaret ediyor.
4. Dünyanın en büyük peynir dilimleyicisi
İsveç’in kuzeyinde, Ånäset isimli küçük bir kasabada karşılaşacağınız manzara oldukça ilginç: iki dev peynir dilimleyicisi! Bu devasa yapılar, yakındaki Burträsk köyünde üretilen ünlü Västerbotten peyniriyle gurur duyan yerel halk tarafından yapılmış.
Peynir dilimleyicisi ilk olarak 1925’te Norveçli marangoz Thor Bjørklund tarafından icat edilmiş. O zamandan beri, İskandinav mutfağında vazgeçilmez bir araç haline gelmiş. Ancak Ånäset’teki versiyonlar tam anlamıyla dev: Yaklaşık 7 metre yüksekliğinde ve 820 kg ağırlığında! Gerçekten peynir kesip kesmedikleri bilinmese de, bu heykeller bölgenin süt ürünleri mirasını temsil ediyor.
Amerika Birleşik Devletleri’nin Oregon eyaletinde yer alan Tillamook Creamery, hem geçmişiyle hem de üretim kapasitesiyle adeta bir peynir mabedi. Ziyaretçilere yönelik olarak yenilenen merkezinde tavanlardan sarkan peynir küpleri, nostaljik üretim aletleri ve üretim hattına bakan geniş bir galeri bulunuyor.
Tillamook kooperatifi ilk kez 1894 yılında kurulmuş. Zamanla büyüyerek dev bir üretim tesisi hâline gelmiş. Burada kullanılan cheddar tarifi, 19. yüzyıldan beri pek değişmeden korunmuş. Üstelik bu peynirler zaman içinde çeşitli ödüller de kazanmış. Ziyaretçiler üretim sürecini izleyebiliyor, dondurma tezgahında lezzetli tatlar deneyebiliyor ve odun fırınında pişmiş pizzalar eşliğinde keyifli bir gün geçirebiliyor.
6. Tamié Manastırı
Fransa’nın doğusundaki Savoie bölgesinde, dağların arasında saklı kalan huzurlu bir yapı var: Tamié Manastırı. 1130’lu yıllarda kurulmuş bu manastır, bugün yaklaşık 30 rahip tarafından yaşatılıyor. Ancak onları farklı kılan şey sadece dini hayatları değil; aynı zamanda özel bir peyniri, Abbaye de Tamié’yi üretmeleri.
Bu peynir, çiğ inek sütünden yapılıyor ve her gün yaklaşık 3785.41 litre süt işleniyor. Peynirler preslenip tekerleklere dönüştürüldükten sonra tuzlu su banyosuna alınıyor ve daha sonra manastırın mahzenlerinde olgunlaştırılıyor. Her iki günde bir çevirilerek yaklaşık dört hafta boyunca bekletiliyor.
Lezzet açısından fındıksı, meyvemsi ve toprağımsı tatlara sahip olan Abbaye de Tamié, sık sık Reblochon peyniriyle karşılaştırılıyor ancak ondan biraz daha yoğun bir yapıya sahip. Her peynir severin en az bir kere ziyaret etmesi gereken yerler yazımıza devam ediyoruz.
7. Amsterdam Peynir Müzesi
Her peynir severin ziyaret etmesi gereken yerler listemize devam ediyoruz. Hollandalıların peynire olan tutkusu neredeyse efsaneleşmiş durumda. Her köşesinde farklı bir peynir türüne rastlayabileceğiniz bu ülkede, peynirler genellikle üretildikleri bölgelere göre adlandırılıyor. Fakat bir istisna var: Gouda peyniri. Adını Gouda kasabasından alıyor olsa da, üretimi coğrafi bir sınırla kısıtlı değil. Yani bir peynirin “Gouda” olarak adlandırılabilmesi için illa ki Gouda’da üretilmiş olması gerekmiyor. Bu da ister istemez şu soruyu akıllara getiriyor: “Gerçek bir Gouda’yı Gouda yapan şey nedir?”
Amsterdam Peynir Müzesi, işte tam da bu tür sorulara cevap veriyor. Müzenin bodrum katı, ziyaretçilere peynirin üretim sürecini adım adım gösteriyor. İnekten alınan sütün nasıl işlenip nihai ürüne dönüştüğünü görmek, özellikle peynir tutkunları için oldukça ilginç bir deneyim. Ayrıca burada tarihi peynir yapım aletlerini de görebilirsiniz örneğin eski lor kesiciler, manuel süt makineleri ve geleneksel peynir tartıları.
Üst kat ise adeta bir peynir cenneti. Hem Hollanda’nın tanınmış markalarına ait peynirler hem de oldukça özel ve nadir türler satışa sunuluyor. Örneğin trüf aromalı, safranlı ya da Twentse bunker adında yerel bir peynir gibi çeşitler mevcut. Üstelik bu peynirlerin çoğu tadımlık olarak servis ediliyor. Görevli çalışanlar da size her peynirin hikâyesini anlatmaya gönüllü. Yani sadece tatmıyor, aynı zamanda öğreniyorsunuz.
Müzenin geçmişte oldukça ilginç bir parçası da vardı: Dünyanın en pahalı peynir dilimleyicisi. Bu özel dilimleyici gümüşten yapılmıştı ve üzerinde 200 elmas bulunuyordu. Değeri yaklaşık 25.000 Euro’ydu. Ne yazık ki 2015 yılında çalındı ve tüm çabalara rağmen hâlâ bulunabilmiş değil. Hatta müze, bulana dünyanın en büyük fondü setini hediye etmeyi vadetmişti.
8. Mammoth Cheese
Kanada’nın Perth şehrinde, bir zamanlar “deneysel süt istasyonu” olarak kullanılan bir merkezde yapılan devasa bir peynir var: Mammoth Cheese (Mamut Peyniri). Bu peynir sadece boyutlarıyla değil, taşıdığı anlamla da dikkat çekiyor. Kanada, 1893 yılında Chicago’daki Dünya Fuarı’na damga vurmak istiyordu. Bunu da fermente süt ürünlerinde ne kadar başarılı olduğunu göstererek yapmayı planladı.
Tam 12 peynir ustasının elinden çıkan bu dev peynir, yaklaşık 10 ton ağırlığındaydı ve 10.000 ineğin sütüyle yapıldı. Peynir öylesine ağırdı ki, onu fuara taşımak için özel olarak güçlendirilmiş bir demiryolu vagonu inşa edildi. Bu vagonun, tarihteki ilk metal takviyeli yük vagonu olduğu bile düşünülüyor. Yani bu peynir, sadece süt değil, aynı zamanda demiryolu tarihinde de iz bırakmış olabilir.
Fuar süresince büyük ilgi gören peynir, birçok madalya ve bir de diploma kazandı. Sonrasında, ünlü İngiliz çay tüccarı Thomas Lipton tarafından satın alındı. Ancak İngiltere’ye gittiğinde tadını pek beğenmeyince geri iade etti. Neyse ki başka biri peynirin kıymetini bildi ve onu büyük bir törenle halkla paylaştı.
Bugün, orijinal peynirin küçük bir parçası Perth Müzesi’nde (Matheson House) korunuyor. Ancak yapısı çok hassas olduğu için sergilenmiyor. Bu muazzam peynirin anısını yaşatmak için 1943’te beton bir kopyası yapıldı. 2009 yılında ise daha detaylı, daha estetik bir anıt inşa edilerek sergilendi.
Connecticut’un Bethlehem kasabasında bulunan Regina Laudis Manastırı, yalnızca dini hayatla değil, aynı zamanda nefis peynirleriyle de tanınıyor. Manastırın sakinleri olan Benediktin rahibeleri, peynir yapımını bir ibadet gibi görüyorlar.
Her şey 1970’lerde bir inekle başladı. Zamanla bu iş büyüdü ve manastır, Bethlehem Peyniri adını verdikleri özel bir tür geliştirdi. Bu peynir, pastörize edilmemiş (çiğ) sütten yapılıyor ve mantar ile olgunlaştırılıyor. Fransız bir peynir ustasından öğrenilen teknikle üretilen bu peynir, Amerika’daki ender örneklerden biri.
Manastırın en ünlü simalarından biri olan Rahibe Noella, bu işin sadece pratik kısmıyla değil, bilimsel yönüyle de ilgilenmiş. Peynirin mikrobiyolojisi üzerine doktora yapmış, hatta Fransa’da Fulbright bursu ile araştırmalar yürütmüş. Peynirin yüzeyinde oluşan mantarların aroma ve tat üzerindeki etkilerini incelemiş.
Bugün manastır, hâlâ sadece birkaç çiftliğe verilen özel bir lisansa sahip. Yani hem çiğ sütten peynir üretebiliyorlar hem de bunu satabiliyorlar. Bethlehem Peyniri dışında ricotta, mozzarella ve cheddar gibi çeşitler de yapıyorlar. Zaman zaman bu peynirleri reçel, bal ve el yapımı ekmeklerle birlikte satışa sunuyorlar.
Ayrıca manastırda, 1700’lerden kalma tarihi bir bebek evi de sergileniyor. II. Victor Amadeus’a hediye edilen bu figürlü oyuncaklar, manastırın ahırlarından birinde, özel kontrollü bir ortamda gösteriliyor.
10. Peynir Akarı Anıtı
Almanya’nın küçük Würchwitz köyünde oldukça sıra dışı bir anıt bulunuyor. Bu anıt, neredeyse çıplak gözle bile görülmeyen bir canlıya adanmış: Peynir akarı. Çünkü bu minik canlılar olmasaydı, Milbenkäse adı verilen özel peynir asla üretilemezdi.
Milbenkäse, “quark” isimli taze peynirin kimyon ve tuzla tatlandırılmasıyla başlıyor. Sonra bu peynirler, çavdar unu ve canlı akarlarla dolu özel kutulara konuluyor. Akarlar, en az 3 ay boyunca sindirim sıvılarını peynirin üzerine bırakıyor. Bu sıvılar peyniri olgunlaştırıyor, önce sarartıyor, sonra kızartıyor. Hatta bir yıl beklendiğinde siyaha dönüştüğü bile oluyor. İşin en ilginç kısmı mı? Akarlar asla temizlenmiyor, peynirle birlikte yeniyor!
AB gıda güvenliği kurallarına aykırı gibi görünse de, yerel makamlar bu geleneği yaşatmak adına özel izin vermiş. Köylüler de bu fedakâr akarları onurlandırmak için bir anıt yapmış. Belki çok estetik değil ama kesinlikle anlamlı.
11. Cooper’s Hill peynir yuvarlama yarışması
İngiltere’nin Gloucester kenti yakınlarındaki Cooper’s Hill’de her yıl düzenlenen bu yarışma, muhtemelen dünyanın en çılgın etkinliklerinden biri. Yarışmacılar, 4 kiloluk bir Double Gloucester peynirini tepeden aşağı yuvarlıyor ve ardından kendileri de peşinden koşuyor. Kurallar basit: Peyniri ilk yakalayan ya da önce bitiş çizgisine ulaşan kazanıyor.
Ancak teoride kolay görünse de, pratikte bu pek de öyle değil. Peynir saatte 110 kilometre hıza ulaşabiliyor! Bu da yarışçıların düşüp yuvarlanmalarına, hatta yaralanmalarına yol açabiliyor. Etkinlik 2009 yılında güvenlik endişeleri nedeniyle resmî olarak iptal edilmiş olsa da, yerel halk gelenekten vazgeçmemiş. Hâlâ her yıl düzenleniyor.
2013 yılından beri gerçek peynir yerine köpükten yapılmış bir model kullanılıyor. Ama heyecan aynı. Başlangıçta sadece köy halkının katıldığı bu yarış, bugün dünyanın dört bir yanından ziyaretçileri ağırlıyor.
12. SpaceX uzay peyniri
Her peynir severin ziyaret etmesi yerler listemizin sonuna geldik. 2010 yılında Elon Musk’ın liderliğindeki SpaceX, Dragon adlı uzay kapsülünü ilk kez yörüngeye fırlattı. Görev son derece ciddiydi, çünkü bu başarı daha önce yalnızca hükümet ajanslarının gerçekleştirdiği türdendi. Ancak Elon Musk, bu tarihi göreve esprili bir dokunuş yapmayı da ihmal etmedi.
Kapsülün içinde “gizli bir yük” vardı: Le Brouère adlı özel bir peynir. Musk, bu espriyle Monty Python’ın meşhur “Cheese Shop” skecine atıfta bulunuyordu. Skeçteki dükkan, uzay gibi, hiç peynir içermiyordu. Bu yüzden Musk, aksini yaparak uzaya peynir gönderdi. Görev başarıyla tamamlandıktan sonra peynirin kapsülde olduğu açıklandı. Böylece Le Brouère, Dünya etrafında iki tur dönen ilk peynir oldu.
